تویسرکان؛ مدفن حضرت حَبَقوق(ع) پیامبری از نسل حضرت موسی(ع(

حبقوق نبی(ع) از انبیاء دوازده‌گانه بنی‌اسرائیل و از نسل حضرت موسی(ع) است که آرامگاه او در شهرستان تویسرکان، از توابع استان همدان واقع است.‌
حبقوق در زبان عبری به معنای <درآغوش گرفته شده> است. نقل شده است که حبقوق(ع) هنگامی که طفلی بیش نبوده از دنیا رفت و سپس با دعای مادرش، خداوند به وی عمر دوباره بخشید.
بدین‌سان که: مادرش طفل را در بغل کشید و در بستر خوابانید و به نماز ایستاد و پیش از آنکه نمازش تمام شود، کودک زنده شد، که بر همین اساس نام او را حبقوق گذاشتند.‌
حضرت حبقوق(ع) حدود ۶۵۰ تا ۷۰۰ سال قبل از میلاد مسیح(ع) در اواخر سلطنت <یوشیاهو> و در عصر دانیال نبی(ع) و الیاس (نبی) می‌زیست و دانیال نبی(ع) را ملاقات کرد.‌
حضرت حبقوق نبی(ع) مدیر و نگهبان معبد سلیمان در بیت‌المقدس بود که در ۶۰۷ سال قبل از میلاد، همزمان با سلطنت <یهویاهیم> و بعد از شعیاء نبی(ع) به پیامبری مبعوث شد.
کتاب حضرت حبقوق(ع) به نام <سفر سی و پنجم از اسفار عتیق> در ادبیات عبرانی به نگارش درآمده است. در بحارالانوار جلد ۱۰ صفحه ۳۰۳ آمده است: امام رضا(ع) به هنگام بحث با <را‡س جالوت> از علمای دین یهود در حضور مأمون، از حبقوق(ع) نام بردند.‌
هنگامی که بیت‌المقدس توسط بخت‌النصر، پادشاه کلده (بابل) به تصرف درآمده بود، ضمن تخریب معبد سلیمان توسط کلدانیان (۸۵۶ قبل از میلاد) حبقوق(ع) به همراه عده زیادی از یهودیان ازجمله دانیال نبی(ع) به اسارت سپاهیان بخت‌النصر درآمدند و به بابل انتقال داده شدند، تا اینکه در سال ۵۳۸ قبل از میلاد که کورش هخامنشی بابل را فتح کرد، در فرمانی، دستور آزادی تمامی اسرا و زندانیان بنی‌اسرائیل را صادر و آنها را به مهاجرت به بیت‌المقدس تشویق کرد. لیکن حضرت حبقوق(ع) پس از آزادی به اتفاق عده‌ای از پیروان خود، به ایران مهاجرت کرد و در تویسرکان آن روزگار سکونت گزیدو پس از رحلت نیز در همین مکان به خاک سپرده شد.
هم‌اکنون تندیس حبقوق(ع) از سنگ مرمر و همچنین تصاویری از وی در مجموعه موزه واتیکان ایتالیا موجود است.‌
آرامگاه حبقوق نبی(ع) از بناهای تاریخی ایران مربوط به دوره سلجوقیان است.این بنای تاریخی مانند یک برج مدور با سقفی مخروطی دارای بدنه هشت ضلعی است. ارتفاع این برج تا زیر گنبد ۷ متر و با احتساب گنبد به ۱۲ متر می‌رسد.‌
زیر سطوح ۸گانه دیواره خارجی برج، طاقنماهایی ساخته شده که در قسمت فوقانی به صورت ساده و زیبایی کاشیکاری شده است. مقبره و ضریح آن دقیقاً در وسط صحن داخلی برج قرار دارد و مشخصات حضرت حبقوق(ع) به عبری و فارسی بر آن نوشته شده است.
نمای بیرونی آرامگاه از ۱۶ ترکه ستون مانند تشکیل شده که با سطح قوسی و نیم‌دایره به طرز جالبی متصل به هم ساخته شده است. این قبیل ابنیه از جهت فنی و معماری بسیار دقیق و حسابگرانه ساخته شده‌اند زیرا به علت مستطیل‌شکل بودن، دیواره‌های جانبی آن در مقابل توفان و زلزله بسیار مقاوم است و سقف مخروطی‌شکل بنا نیز آن را در مقابل برف و باران به خوبی محافظت می‌کند. به همین جهت بنای آجری مقبره حبقوق نبی(ع) بیش از ۹۰۰ سال قدمت دارد. و همچنان سالم و پا برجا مانده است این بنا در سال ۵۳ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.‌
همچنین در کاوشی که از سوی کارشناسان سازمان میراث فرهنگی استان همدان در سال ۶۹ به عمل آمد، با بخشهایی از حصار یک قلعه وسیع برخورد شد که در بخش داخلی ضلع ورودی حصار، آثار و بقایای چند اتاقک به دست آمد که از درون اتاقکها، تعدادی اشیای نقش‌دار و ساده کشف شد. هیأت باستان‌شناسی در جریان این کاوشها همچنین به تعدادی از قبور برخورد کرد که مردگان در آنها به صورت طاقباز و شرقی غربی دفن شده‌اند.
● مسجد و چنار باغوار
از دیگر جاذبه‌های گردشگری شهرستان تویسرکان درخت چنار ۲ هزار ساله در کنار مسجد باغوار است. بلندی این درخت از سطح زمین حدود ۳۰ متر و محیط آن ۱۵ متر مربع است که از فاصله ۴ متری به دو شاخه قطور تقسیم می‌شود. متأسفانه به علت ساخت و ساز در کنار این درخت، شاخه‌های آن خشک شده و سال گذشته به کوشش اداره میراث فرهنگی و هیأت امنای مسجد باغوار هرس شده است.‌
این درخت در حیاط مسجد و در محله‌ای به نام باغوار قرار دارد. وجه تسمیه باغوار این است که در گذشته‌های دور این مکان باغ بوده و اینک این درخت کهنسال از آن باغ به یادگار مانده است. بنای مسجد باغوار نیز نزدیک به ۲۰۰ سال قدمت دارد و از حیث سبک، مانند مساجد دوران صفویه است که با ستون‌های سنگی، طاق‌های ضربی و سقف‌های گنبدی، در کنار بازار سرپوشیده ساخته شده است.‌
این مسجد دارای قناتی اختصاصی بوده که از زمان ساسانیان تا ۴۰ سال پیش جاری بوده است. و در حوضی کنار مسجد، آب آشامیدنی شمال شهرستان تویسرکان را تأمین می‌کرد، که درحال حاضر چشمه آن مسدود و غیرقابل استفاده است.‌
● میر رضی‌الدین آرتیمانی‌
سیدرضی‌الدین آرتیمانی از سرایندگان و عرفای مشهور عصر شاه‌عباس صفوی بوده است که در نیمه دوم قرن دهم هجری، در قریه آرتیمان از توابع تویسرکان چشم به جهان گشود، نام او سید محمد و تخلصش <رضی> است.‌
وی برای کسب علوم دینی به همدان و اصفهان سفر کرد و به علت لیاقت و توانایی که در زمینه شعر از خود نشان داد به دامادی شاه‌عباس و منشیگری در دربار شاه‌عباس ارتقا پیدا کرد. میررضی سرانجام راه بازگشت به وطن را در پیش گرفت و ایام کهولت را در قریه آرتیمان به سر برد. او در سال ۱۳۰۷ هجری قمری چشم از جهان فرو بست و در محل خانقاهش در <تپه همینه> خاک سپرده شد.‌
از مهمترین آثار او، ۱۲۰۰ بیت شعر است که <ساقی‌نامه> و <سوگندنامه> او بی‌‌نظیر است.
آرامگاه <رضی> در شمال شرق شهر تویسرکان، انتهای خیابان شهدا قرار دارد. این بنا در سال ۷۶ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
بخشی از ساقی‌نامه او با این مطلع آغاز می‌شود:
الهی به مستانِ میخانه‌ات‌
به عقل آفرینان دیوانه‌ات‌
به دُردی کش لُجّه کبریا
که آمد به شأنش فرود، انّما
به دُرّی که عرشست او را صدف‌
به ساقی کوثر، به شاه نجف‌
به نور دل صبح خیزان عشق‌
ز شادی به اندوه گریزان عشق‌
به رندان سرمست آگاه دل‌
که هرگز نرفتند جز راه دل‌
خدایا به جان خراباتیان‌
از این تهمت هستیم وارهان‌
به خمخانه وحدتم راه ده‌
دل زنده و جان آگاه ده‌
● کوه خان گُرمز
کوه‌خان گرمز با ارتفاع نزدیک به ۲۸۸۸ متر از سطح دریا پس از کوه الوند و قله لشکر ملایر، سومین قله مرتفع استان همدان به شمار می‌آید. ارتفاعات این کوه زیستگاه گونه‌های متعددی از پرندگان و جانورانی همچون: قوچ، میش، کل، بز و کبک است.‌در این کوه باشکوه حدود ۵ غار طبیعی وجود دارد. از این کوه چشمه‌های متعددی جاری است که آبشخور حیات وحش بوده و به رودخانه <قلقل رود> می‌ریزد.
کوه خان گرمز دارای قله‌ای مخروطی‌شکل است، چون از سمت شمال و شرق دامنه کوه پرشیب و صخره‌های بستر دارد، صعود به آن ممکن نیست و تنها از سمت غرب و جنوب، دسترسی به این کوه انجام‌پذیر است.
واژه <گرمز> در زبان ترکی به معنای ندیدن است، اگرچه این کوه درحال حاضر تحت حفاظت محیط زیست است، اما سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به سهم خود می‌کوشند تا پس از استانداردسازی جاده‌های مواصلاتی، این منطقه را به عنوان منطقه گردشگری معرفی کند.‌
● کاروانسرای شاه‌عباسی‌
کاروانسرای شاه‌عباسی در ۲۰ کیلومتری مسیر تویسرکان، اسدآباد کنگاور و کرمانشاه قرار دارد و در مجاورت شهر فعلی فرسفج ساخته شده است. این کاروانسرا عمدتاً به خاطر امنیت تجارت و استراحتگاه مسافران و کاروان‌هایی که به قصد تجارت، زیارت و سیاحت به غرب کشور و عتبات عالیات عراق سفر می‌کردند در فاصله سالهای ۱۰۶۶ تا ۱۰۳۸ به سبک معماری صفویه ساخته شده است. این بنا حدود ۴ هزار مترمربع مساحت دارد و به کوشش اداره میراث فرهنگی در سال ۷۰ احیا و مرمت شده و در سال ۷۶ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.‌
● قلعه اشتران‌
قلعه اشتران، قلعه‌ای نظامی بودکه در مجاورت روستای اشتران ۱۸ کیلومتری شهرتویسرکان قرار دارد.
این قلعه مشرف به قلعه‌خان گرمز و در مسیر جاده قدیمی همدان تویسرکان (از طریق گنجنامه) بنا شد که با وجود گذشت زمان، هنوز هم تا حدودی پابرجاست.
● مدرسه شیخ علی خان زنگنه‌
حوزه شیخ علیخان زنگنه به دستور شاه سلیمان صفوی در ۱۰۹۰ هجری قمری در تویسرکان ساخته شد و به مدرسه شاه‌عباسی نیز شهرت دارد، اگرچه این تاریخ به شاه‌سلیمان صفوی برمی‌گردد.
این مدرسه دارای حیاط مستطیل‌شکل و پلانی چهار ایوانی و یک طبقه است که در گرداگرد آن ۳۶ حجره متصل به هم ساخته شده و در گذشته و حال محل تحصیل طلاب علوم دینی بوده و در مرکز شهر تویسرکان و کنار بازار سرپوشیده ساخته شده است.‌
این اثر تاریخی، فرهنگی در سال ۶۵، مورد بمباران هوایی رژیم متجاوز بعث عراق‌قرار گرفت و تخریب شد ولی با تلاش سازمان میراث فرهنگی از سال ۶۸ تاکنون مرمت و احیا شدو در سال ۷۶ به ثبت آثار ملی رسید.‌
● بازار قدیمی و مسجدجامع‌
بازار قدیمی تویسرکان از دوران صفویه به جا مانده است این بازار در حاشیه میدان امام خمینی(ره) قرار دارد و قدمت آن به پیش از ۳۵۰ سال قبل برمی‌گردد که در سال ۷۵ در فهرست آثار تاریخی کشور به ثبت رسید.
مسجد جامع شهرستان نیز در ضلع غربی بازار سرپوشیده و در حاشیه خیابان شهید باهنر واقع است که بیش از یکصد مترمربع وسعت دارد. بنای اصلی این مسجد همزمان با مدرسه شیخ علیخان در عصر صفویه ساخته شد و در سال ۱۲۷۱ هجری از سوی مرحوم میرزا همایون امامی، امام جمعه وقت تویسرکان تجدید بنا شد و آرامگاه وی، نیز در مقابل در غربی مسجد قرار دارد.‌
● پل تاریخی فرسفج‌
پل فرسفج در مجاورت شهر فرسفج و در نزدیکی کاروانسرای شاه‌عباسی و در کیلومتر ۲۰ جاده تویسرکان به کنگاور روی رودخانه <قلقل رود> بنا شده است.
این پل در زمان شاه‌عباس صفوی ساخته شد و حدود ۴۰۰ سال قدمت دارد که در سال ۷۶ در فهرست آثٍار تاریخی کشور قرار گرفت.‌
● حمام و مسجد سرابی‌
مجموعه تاریخی، فرهنگی سرابی در کنار حمام و امامزاده سلطان ابراهیم(ع) در محله‌ای به نام سرابی ساخته شده است.
مسجد جامع سرابی با ستون‌های آجری و طاق‌های ضربی و سقف‌های گنبدی با پلانی مربع ‌شکل در کنار حمامی قدیمی به طرز جالب توجهی در کنار هم ساخته شده‌اند. بانی و طراح این آثار، استاد سلیمان مصطفایی جد خاندان مصطفایی اهل و ساکن تویسرکان بوده که از دوران قاجاریه به جا مانده است.‌
این بنای تاریخی دارای قناتی اختصاصی بوده که از هزاران سال پیش جاری بوده و از حوضی کنار این مجموعه، آب آشامیدنی اهالی سرابی تأمین و مازاد آن در حمام مورد استفاده قرار می‌گرفته است و بر اثر گذشت زمان و حوادث طبیعی درحدود سی سال پیش این چشمه مسدود شده و آب لوله‌کشی جای قنات جوشان را گرفته است اما درحال حاضر آب این قنات از سوی شهرداری در ارتفاعات سرابی پمپاژ و از آن برای آبیاری کردن فضای سبز شهر استفاده می‌شود.‌
● قلعه (محله شاهزادگان)‌
در حدود ۱۵۰ سال پیش، گروهی از نوادگان عباس‌میرزا (نایب‌السلطنه ناکام فتحعلیشاه قاجار) در محله‌ای به نام قلعه (محله شاهزادگان) در شهر تویسرکان زندگی می‌کردند. قلعه، محوطه‌ای تقریباً مستطیل‌شکل بود که طول آن از ۴۰۰ متر و عرض آن از ۳۰۰ متر تجاوز نمی‌کرد. اطراف این محوطه با دیوارهای قطور و بلند و تعدادی برج محصور شده بود. بانی این قلعه، شیخ علی میرزا، معروف به شیخ الملوک فرزند فتحعلیشاه بود.‌
این قلعه، یک در ورودی بزرگی داشت که هنگام غروب آن را می‌بستند و صبح‌ها اول وقت آن را باز می‌کردند، ولی به تدریج براثر مرور زمان که دیوارها رو به خرابی گذاشت، در بزرگ قلعه را نیز برداشتند، به طوری که از حدود نیم قرن پیش این مکان از حالت قلعه خارج شده و به صورت محله‌ای با چند کوچه باریک درآمد، که مانند سایر محله‌ها، مردم برای رفت و آمد از آن استفاده می‌کردند.‌همچنین آثاری از دیوارها و برج‌های قلعه تا حدود ۴۰ سال پیش نیز باقی بود ولی با ساخت خیابان‌های جدید در اطراف آن، فعلاً هیچ‌گونه اثری از آن باقی نیست. داخل قلعه نیز خانه‌های متعددی با محوطه‌های مشجر و ابنیه مجلل وجود داشته که بیشتر آنها به مرور زمان خراب شده‌اند و اکنون معدودی از آنها باقی مانده است.
● خانه مسعودی‌
یکی از خانه‌های باقی مانده از محله شاهزادگان، خانه مسعودی است. تاریخ ایجاد این اثر ارزشمند بر کتیبه‌ای که در کنار ورودی شاه‌نشین طبقه همکف نصب شده، سال ۱۲۹۰ هجری قمری را نشان می‌دهد که مبین قدمتی بیش از ۱۳۰ سال است. خانه مسعودی با مساحت ۱۳۳۲ مترمربع در ۲ طبقه ساخته شده است. در هر طبقه یک اتاق اصلی وجود دارد و در طرفین آن چند اتاق فرعی قرار گرفته که در انتهای هر کدام از این اتاقها یک اتاقک انباری و پستو ساخته شده است.
مهمترین قسمت این اثر تاریخی، اتاق شاه‌نشین طبقه همکف است. تمامی سقف و دیواره‌های این اتاق پوشیده از گچبری‌ها، آیینه‌کاریها و نقاشی‌هایی با روش رنگ و روغن شامل: نقوش گیاهی و انسان است.
همچنین تصاویری از پادشاهان ایران باستان (برگرفته از شاهنامه فردوسی) تا دوره قاجاریه که با شیوه گراور ایجاد شده‌اند، در حاشیه فوقانی دیوارهای این اتاق و در میان نقوش گچبری شده به صورت قاب‌هایی کوچک قرار گرفته‌اند.یکی از این تصاویر، طرحی است از شاهزاده‌ای قاجاری که کاغذی در دست دارد که بر روی آن نوشته شده است: <نامه خسروان> و در بالای تصویر، جمله گردآورنده این داستان، جلال‌پور فتحعلیشاه قاجار به خط نستعلیق نوشته شده است.
از دیگر مشخصات این اثر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: سقف تمامی اتاقها به جز اتاق شاه‌نشین طبقه همکف لمه‌کوبی شده است، پنجره‌های ارسی این بنا در گذشته‌ای نه چندان دور توسط مالکان بنا تعویض و پنجره‌های ساده به جای آنها کار گذاشته شده است، آجرکاریهای سردر ورودی شاه‌نشین طبقه‌های همکف و اول از دیگر عوامل تزیینی این بنا محسوب می‌شود، دیواره‌های حیاط با طاقنماهای متعدد مزین شده است.‌
این بنا نمونه بارزی است از دوره‌ای که فرهنگ و معماری ایران تحت تاثیر فرنگ رفتگان قرار گرفته است و نفوذ فرهنگ و معماری غرب در معماری ایران در سطحی‌ترین لایه آن یعنی تزیینات معماری جلوه‌گر می‌شود.
این اثر در سال ۷۷ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و هم‌اکنون اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان تویسرکان در آن مستقر شده است.‌
● صنایع دستی و سوغات‌
تولید انواع صنایع دستی چوبی مانند: خراطی، ظریف‌کاری و منبت‌کاری از دیرباز در منطقه شهری تویسرکان رواج داشته و اخیراً شمار زیادی از اهالی روستاهای توابع شهرستان نیز به این صنعت روی آورده‌اند.‌این شهرستان با دارا بودن بیش از ۳۶۸۰ هکتار سطح زیرکشت درختان مثمر و بارده و ۷۱۰هکتار نهال گردو، بالاترین سطح زیرکشت در استان همدان و یکی از قطب‌های تولید گردو در کشور محسوب می‌شود، عسل، نقل، کشمش، شیره انگور و... نیز از دیگر سوغات شهرستان تویسرکان به شمار می‌رود.
این گزارش با همکاری احسان گودرزی مسئول روابط عمومی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان تویسرکان تهیه شده است.

منبع : نوآوران فناوری اطلاعات