نتایج قابل پیش‌بینی ایجاد بازار برق

فلسفهء ایجاد بازار برق به تجهیز ساختار اقتصادی صنعت برق برمی‌گردد و به عبارت دیگر تجهیز اقتصادی صنعت برق به این معنی است که انرژی الکتریکی به عنوان یک کالای قابل دادوستد در یک بازار ارایه شود. در این روش ایجاد بازار برق عملا یکی از راهکارهای تجهیز اقتصادی محسوب می‌شود. در حقیقت می‌توان اهداف بازار را در چهار بخش دسته‌بندی کرد:
▪ بخش اول: که مهم‌ترین نیز به شمار می‌رود، ایجاد انگیزه‌های لازم برای شفاف‌سازی هزینه‌ها و جدا کردن آن‌ها در تولید، انتقال و توزیع است.
▪ بخش دوم: شناخت مولفه‌های هزینه‌ای بخش‌های تولید، انتقال، توزیع و کنترل این مولفه‌های هزینه‌ای برای افزایش بهره‌وری است که در واقع مسایل فنی با مسایل مالی مرتبط می‌شود و در نهایت هر تصمیم‌گیری در صنعت برق، یک ارزیابی فنی-مالی خواهد شد که این موضوع تاکنون وجود نداشته است.
▪ بخش سوم: آماده شدن بستر برای سرمایه‌گذاری بخش خصوصی است چرا که هزینه‌ها شفاف می‌شوند.
▪ بخش چهارم: نیز با مصرف‌کنندگان نهایی ارتباط دارد و با تعاملی که با آن‌ها برقرار می‌شود، انرژی الکتریکی مطمئن را با قیمت مناسب خریداری می‌کنند.
برنامه‌های بازار برق، اقدامات خود را در قالب سه برنامهء کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت تعریف کرده است.
▪ برنامه‌های کوتاه‌مدت:
در واقع راه‌اندازی بازار است و فروشندگان که همگی از شرکت‌های وابسته به وزارت نیرو هستند، در آن حضور دارند و در حال حاضر ۲۶ فروشنده در بازار برق فعال هستند.
▪ برنامه‌های میان‌مدت:
شامل راه‌اندازی بازارهای جدید با عنوان بازار ظرفیت و بازار دوجانبه خواهد بود.
▪ برنامه‌های بلندمدت:
بحث خرید انرژی برق بازار مورد نظر است همچنین وظیفهء دیگر این است که در سال‌های آینده فضا را برای حضور بخش خصوصی آماده کند.
▪ انگیزه‌های رویکرد جوامع مختلف به سمت بازار برق:
جوامع مختلف برای رویکرد به سمت بازار برق انگیزه‌های متفاوتی داشته‌اند.
خیلی از کشورهای جهان سوم، کمبودهای سرمایه‌گذاری توسط بخش دولتی را به دلیل ورود به بازار رقابتی دانسته‌اند تا بتوانند این کمبود را توسط بخش خصوصی جبران کنند، بعضی افزایش بهره‌وری را هدف قرار داده‌اند و برخی شفاف‌سازی هزینه‌ها را در نظر گرفته‌اند به عنوان مثال شرکت‌های برق منطقه‌ای قبلا تمام مسوولیت تولید، انتقال و توزیع را در منطقهء خود به عهده داشته‌اند و سرمایه‌گذاری در این بخش‌ها چندان تفکیک شده از هم نبود . همین طور این مساله که در بهره‌برداری چند درصد بودجه به تفکیک صرف تولید، انتقال و یا توزیع می‌شود، مشخص نبود. ایجاد محیط رقابت به تبعیت از قوانین بین‌المللی یکی دیگر از دلایل جهت‌گیری به سمت بازار برق است. گروه دیگر از کشورها کاهش تصدی‌گری دولتی و تفکیک مسایل حاکمیتی از تصدی‌گری را به عنوان هدف تغییر ساختار بیان کرده‌اند. به هر حال در کشور ما می‌تواند ترکیبی از دلایل مذکور منتظر باشد.
در کشور ما باید در ۱۰ سال آینده ظرفیت تولید انرژی الکتریکی تقریبا به دو برابر افزایش داده شود و مسلما این میزان برای دولت مقدور نیست. بنابراین تشویق به سرمایه‌گذاری در تولید انرژی الکتریکی یکی از انگیزه‌های پیوستن به بازار برق است. همچنین تفکیک هزینه‌ها و شفاف شدن آن‌ها، ایجاد محیط رقابتی و بدون تبعیض، فراهم شدن بستر رقابت و مشارکت بخش خصوصی از انگیزه‌های دیگر این رویکرد است. اما از جمله نتایج حاصله از پیاده‌سازی بازار برق به شرح ذیل است: با تفکیک هزینه‌ها در بخش تولید، انتقال و توزیع، زمینه‌های سرمایه‌گذاری اقتصادی به صورت شفاف مشخص می‌شود. در بازاری که از اول آبان‌ماه سال ۱۳۸۲ راه‌اندازی شده، هزینهء برخی از بخش‌های اقتصادی مشخص شده است. بودجهء تخصیصی شرکت‌های برق منطقه‌ای قبلا به صورت سیستماتیک نبوده و براساس چانه‌زنی بودجه این شرکت‌ها تغییر می‌کرد. در حال حاضر بودجهء تخصیصی شرکت‌های برق منطقه‌ای صرفا براساس میزان فروش برق به شبکه و میزان خرید از شبکه تعیین می‌شود. نکتهء بسیار مهم دیگر آن است که آن میزان از انرژی که نیروگاه‌ها به شبکه می‌فروشند به‌عنوان خروجی نیروگاه سهمی است که خود آن‌ها می‌پردازند و باید برای کاهش این تلفات فعالیت کنند.
در عین حال آن میزان از انرژی که به شرکت‌های توزیع داده می‌شود در مبادی ورودی شبکه‌های توزیع اندازه‌گیری و محاسبه خواهد شد. بنابراین شرکت‌های توزیع باید هزینه‌های مصرف انرژی را علاوه بر برق فروخته شده به مشترکان میزان تلفات خود را نیز بپردازند. به این ترتیب شرکت‌ها انگیزه بیش‌تری برای بهینه‌سازی شبکهء خود خواهند داشت. شرکت‌های توزیع می‌توانند در مدیریت مصرف بسیار فعال باشند و با مذاکراتی که با صنایع انجام می‌دهند می‌توانند خاموشی توافقی بدهند. یکی دیگر از نتایج مهم آن است که شاخص‌های قابلیت اطمینان استاندارد تعریف می‌شود.
پیش‌بینی می‌شود که در آینده در یک محیط تجدید ساختار شده و رقابتی، برق براساس کیفیتی که به مشتری عرضه می‌شود، قیمت‌گذاری شود و کسی که برق را با کیفیت بهتری می‌خواهد قیمت بیش‌تری بپردازد و شبکهء مناسب با آن طراحی خواهد شد، مصرف‌کننده‌ای که برق ارزان‌تر و با کیفیت پایین‌تر می‌خواهد نیز از برق ارزان‌تری استفاده خواهد کرد. از نتایج دیگر می‌توان به مشارکت بخش خصوصی اشاره کرد شرکت‌های خصوصی وقتی که می‌بینند محیط مساعد است و محیط رقابتی بدون تبعیض است، به مشارکت خواهند پرداخت و حاصل آن خواهد بود که سرمایه‌گذاری در بخش تولید و توزیع افزایش پیدا کند.

زهرا خانعلی‌زاده
کارشناس صنعت برق

منبع : روزنامه سرمایه