آوای روح افزا

صدای آبشار و جریان پر شور رود، سكوت دشت كه در لایه های زیرین آن صدای جیرجیرك ها و زنجره ها نهفته است، صدای وزش بادی كه در لابه لای درختان می پیچد، صدای موج دریا و سكوت محض كویر، همه و همه موسیقی طبیعتند. طبیعت سرشار از صدا است ولی نه هیاهو. پناه بردن به طبیعت و شنیدن صدای آن روح آدمی را از آرامشی عمیق می آكَنَد. انسان در گریز از صداهای گوش خراش شهر، خستگی های ناشی از كار مداوم و فشارهای پی در پی را با خود به دامان طبیعت می برد و طبیعت چون دایه ای مهربان انسان را در آغوش پرمهر و سراسر شادی خود می گیرد و با نوای دل انگیز خود او را آرامش می بخشد. طبیعت، دشت و دمن، كوهسار و جنگل، دریا و بیابان همه مظاهر قدرت الهی اند و انسان گریخته از دامان معنویت را دوباره به تفكر و تدبر و شادی های بی آلایش بازمی گرداند.
امروزه تاثیر موسیقی و نوای خوش آن بر روح آدمی و یا تسكین دردهای فیزیكی و روحی او انكار ناپذیر است. برخی از پزشكان و روان شناسان به ویژه در كشورهای پیشرفته با موسیقی دردهای بیمارانشان را تسكین می دهند و یا بیماری های آنها را بهبود می بخشند. هر یك از ادیان الهی نیز به گونه ای بر تاثیر نوای خوش بر روح آدمی تاكید داشته اند. حضرت داوود(ع) یكی از پیامبران الهی است كه صوت خوش او و مزامیری كه از آن حضرت باقی مانده است، بسیار مشهور است. " به حضرت داوود، نغمه خوش و دلپذیری عنایت شده بود، به گونه ای كه پرندگان، هنگام نغمه سرایی وی، در محراب عبادتش جمع می شدند و حیوانات بیابان نیز به مجرد شنیدن صدایش به او نزدیك می شدند و از شدت تاثیر جذبه صدای خوش او، حضور مردم (و خطرهای ناشی از آن) را فراموش می كردند. حضرت داوود، جدای از صدای دل انگیز و روح بخش، مزامیر معروفی نیز داشته است. امیرمؤمنان(ع) وی را صاحب مزامیر و قاری اهل بهشت معرفی كرده است." مزامیر داوود كه نیایش های آن نبی الهی است، در همراهی با نوای خوش آهنگ او تاثیری چندین برابر می یافت و بر دلها اثر فراوانی برجای می نهاد. در دین مسیح نیز می توان همراهی موسیقی و نیایش را یافت، حتی اكنون نیایش مسیحیان در كلیساها با نوای موسیقی بسیار ملایمی همراه است كه شور مذهبی را در پیروان این دین الهی برمی انگیزد. در اسلام نیز نه به مانند مزامیر داوود و نوای موسیقی در كلیسا، بلكه به گونه ای كاملا متفاوت از نوای خوش آهنگ برای افزودن بر تاثیر كلام الهی برگرفته شده است.
اذان مرحوم موذن زاده نمونه بسیار تحسین برانگیز و شاخصی از همراهی معنای بلند و نوای خوش و موسیقی همراه است. مرحوم موذن زاده با بهره گیری از صدای گرم خود و همچنین با استفاده از ظرفیت های معنوی در برخی دستگاه های موسیقای ایرانی، اذانی به یاد ماندنی برجای گذاشت كه دل و جان هر مسلمانی را از معنویت و الهام لبریز می كند. این اذان با تارهای روح آدمی در هم تنیده می شود و با ایجاد نوعی حالت جذبه و كشش روحی و معنوی مسلمان را آماده نماز می كند.
از این دست نمونه ها بسیار است. در اختتامیه هشتمین اجلاس سران كشورهای اسلامی در تهران( آذرماه ۱۳۷۶)، استاد منصوری با قرائت بسیار زیبای آیاتی از قرآن مجید اشك از دیدگان بسیاری از روسای جمهور و یا پادشاهان كشورهای اسلامی سرازیر كرد. نوای روح بخش قرآن در آمیزش با صدای خوش و آهنگ جانفزا تا اعماق روح آنان نفوذ كرد و به یادشان آورد كه مسلمانند، كه پیرو رسول بلندمرتبه ای هستند كه از سوی پروردگار"حبیب" لقب یافته است، یادآوری كرد كه نیرویی بس عظیم دارند كه بیهوده در اختلافات آن را از دست می دهند و از آن بهره نمی گیرند. نوای قرآن و صوت زیبای استاد منصوری جانی دوباره در كالبد كنفرانس سران كشورهای اسلامی دمید تا برای احیای دوباره تمدن اسلامی از هیچ كوششی فروگذار نكنند.
"هنر استفاده از صدای نیكو در آغاز اسلام، در عرصه قرائت قرآن جلوه كرد. روایات زیادی در باره قرائت نیكوی پیامبر اكرم(ص) و دیگر معصومان(ع) وارد شده است. بعضی ازروایات، پیامبر اكرم(ص) را (احسن الناس صوتاً بالقرآن) معرفی كرده اند و از روایت دیگر برداشت می شود كه آن حضرت در نماز جماعت، برای رعایت حال مومنین و جلوگیری از خود بی خود شدن آنان، از نیكویی قرائت خویش می كاسته است.
امام زین العابدین و امام باقر(ع) نیز چنان با صدای خوش، قرآن می خواندند كه گاه مردم می ایستاده اند و به قرائت آنان گوش فرا می داده اند و گاه نیكویی قرائت امام، آنان را از هوش می برده است. خوش خواندن قرآن، منحصر به معصومان(ع) نبوده است، شماری از صحابه و تابعین نیز قرائت های نیكویی داشته اند. در بعضی از موارد پیامبر اكرم(ص) به قرائت آنان با كمال اشتیاق گوش فرا می داده است. در مواردی نیز قرائت آنان رابه مزمار داوود(ع) تشبیه می فرموده است.
قرائت زیبای قاری سبب می شود كه هرچه بیشتر معانی قرآن در ذهن شنونده تجسم یابد، رسول خدا صلی الله علیه وسلم در این باره می فرمایند: "صدای نیكو زینتی است برای قراء" همچنین حدیث دیگری اشاره دارد كه " قرآن را با صوت زیبا و نیكو بخوانید " و همچنین می فرمایند : " آن كس كه قرآن را با تانی و آهنگ قرائت نكند از ما نیست."
بر خواندن قرآن با صوت زیبا از سوی ائمه اطهار و بزرگان دین بسیار تاكید شده است، رسول خدا ‌فرموده است: "خانه های خود را با تلاوت قرآن نورانی كنید، و مانند قوم یهود و نصاری نباشید كه فقط در كنیسه‌ها و كلیساها دعا می‌كنند و خانه ها را رها كرده اند. وقتی تلاوت قرآن در منزل زیاد شود، اهل خانه از خیر و بركتش بهره‌مند می شوند و آن خانه برای اهل آسمان می درخشد، همان گونه كه ستارگان آسمان برای اهل دنیا می‌درخشد".
حضرت رسول در این باره در جایی تاكید فرموده اند: "قرآن را با لحن و صوت عربی بخوانید. بعد از من قومی خواهند آمد كه قرآن را با غنا می‌خوانند. اینان كه قلب‌هایشان شیفته آوازشان می‌باشد، بدانند قرآن از حنجره آنها تجاوز نمی‌كند."
صوت خوش، از سوی تمام موجوات قابل فهم و ادراك است. همانگونه كه به هنگام نیایش داوود تمام موجودات در پیرامون او گرد می آمدند و نوای نیایشش را می شنیدند، می توان انتظارداشت كه نوای خوش قرآن و صوت زیبای آن نیز كلیه موجودات را به سجده و تسبیح و ستایش خود وادارد. آنجا كه همه كائنات و كهكشان ها، همه موجودات از كوچك ترین آنها تا بزرگترینشان خداوند را ستایش می كنند، آیا جای آن ندارد كه اشرف مخلوقات كه خداوند در آفرینش او به خود آفرین گفت، خدا را با زیباترین عبارات و با خوش ترین صداها و نواها بستاید؟ و در كلمات و واژه های مناجاتش تدبر كند و بیاندیشد؟ اندیشیدن در مناجات هم روح آدمی را سیراب می سازد و هم فكر و خرد او را از این نیایش بهره مند می كند. امیرالمؤمنین علیه السلام در این باره فرموده اند: " در علمی كه در آن فهم نباشد خیری نیست؛ در قرائتی كه در آن تدبّر نباشد خیری نیست، و در عبادتی كه در آن دقت و آگاهی نباشد خیری نیست."
عبادت، نیایش و مناجات ابزاری است كه انسان را به نیكی ها و خیر راهنمایی می كند، ولی مشروط به آنكه در تمام اینها عنصر اندیشه حضور داشته باشد چرا كه انسان بی اندیشه چون جسمی فاقد روح است كه به زودی بوی تعفن آن فضا را می آكند. از این رو عبادت ها و مناجات های بدون تدبر و اندیشه نمی تواند برای انسان حاصلی به همراه داشته باشد. از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم معنای آیه " و رتل القران ترتیلا" را پرسیدند: فرمود: " یعنی قرآن را كاملا روشن و واضح بخوان، و آن را مانند شعر كه به سرعت می‌خوانند قرائت نكن! " سپس فرمود:" وقتی به عجائب قرآن رسیدید توقّف و تأمل كنید و با قرآن قلب‌های خود را به حركت در آورید. سعی نكنید سوره را به آخر برسانید. عجله نكنید، بلكه تفكر و تدبّر داشته باشید، گرچه سوره به اتمام نرسد."
پیامبر اكرم از چند چیز بر امت خویش بیمناك بودند:"من بر شما می‌ترسم از اینكه دین را سبك بشمارید، و حكم قاضی را با رشوه و امثال آن بخرید و قطع رحم نمایید و می‌ترسم از اینكه قرآن را با آلات لهو و موسیقی همراه كنید. و نیز می‌ترسم كسی را كه در دین با فضیلت‌ترین شما نیست، جلو بیندازید و علی علیه السلام را كنار بزنید."
امام صادق علیه السلام فرمود: "امام باقر علیه السلام بهترین صوت قرآن را داشت، و هرگاه در شب به نماز می‌ایستاد و قرآن می‌خواند، بعضی از مردم كه از كنار خانه امام می‌‌گذشتند، می‌ایستادند و به صدای او گوش می‌سپردند."
صوت زیبا اگر با ایمانی سترگ و عشقی بزرگ همراه باشد می تواند دلهای مرده را زنده كند و جان های فسرده را به اقلیم زندگی درآورد. معنای بلند روح آدمی را به پرواز در می اورد و جان او را به عرش بر می كشد و اندیشیدن بر حیرت آدمی در دنیا می افزاید و او را در برابر قدرت لایزال الهی خاكسار و فروتن می كند. این همه صوت زیبا، معنای بلند و تدبر در تلاوت قرآن گردهم می آید و آثاری بس گرانقدر برای انسان به همراه می آورد. باشد كه در پناه قرآن این كلام الهی، راه های بسته به رویمان گشوده شود و چشم اندازهای وسیعی از اندیشه و تفكر در برابرمان به تصویر در آید.

منبع : تبیان