پیشگام رادیو شیمی ایران

پدر علم هسته ای ایران دكتر عباس اولیاء شامگاه شنبه ۳۰/۲/۸۵ چشم از جهان فرو بست. دكتر عباس اولیاء از بنیانگذاران بخش تولید رادیوایزوتوپ در مركز تحقیقات هسته ای ایران است. رادیوایزوتوپ در واقع به عناصری اطلاق می شوند كه خاصیت پرتوزایی یا رادیواكتیو دارند و می توانند به صورت طبیعی یا مصنوعی در دسترس محققان و متخصصان قرار گیرند. بهره گیری از این فناوری ظرافت های بسیاری را می طلبد و ایده به كارگیری آن در كشورمان نخستین بار توسط دكتر اولیاء مطرح شد. هر چند كه حاصل فعالیت های رادیوایزوتوپ ها دكتر اولیاء عمدتاً در زمینه كاربردهای پزشكی آن بوده است، اما در سایه تلاش های وی امروز ایران در این زمینه به خودكفایی رسیده است كه در زندگی انسان نقش بسیار مهمی دارد. این فناوری در بسیاری از فعالیت های بشری از جمله كشاورزی، صنعت، پزشكی، باستان شناسی، اندازه گیری تركیب مواد معدنی، تعیین مقدار رطوبت، تشخیص جنس و ویژگی كانی ها، صنعت سیمان و... استفاده می شود. این دستاورد علاوه بر كاربرد در استریل كردن محصولات یك بار مصرف پزشكی در صنایع غذایی و تولید محصولات كشاورزی (اصلاح بذر جو، گندم) نقش عمده ای دارد.
در ادامه شرح مختصری از تاریخچه زندگی و فعالیت های علمی- پژوهشی دكتر آمده است.
گفتنی است روز چهارشنبه (تاریخ ۲۷/۲/۸۵) هنگامی كه ایشان در قید حیات بودند طی مراسمی از ۵۷ سال خدمت صادقانه و تلاش های علمی و خدمات وی در موسسه توسعه دانش و پژوهش ایران تقدیر شده است.
در این مراسم كه با حضور تعداد زیادی از محققان و كارشناسان پژوهش های هسته ای و همچنین دوستان و همكاران استاد در سازمان انرژی اتمی ایران برگزار شد، با پیام رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام آغاز به كار كرد. حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی در پیام خود آورده است: تكریم و تجلیل از ۵۷ سال خدمات علمی- پژوهشی جناب آقای دكتر عباس اولیاء موجب خوشوقتی است. جهاد قابل تقدیر مردان بزرگ مثل دكتر اولیاء به مرحله قابل ملاحظه ای از تكامل رسیده و به كامیابی های درخور توجهی دست یافته است. از خداوند سبحان برای آقای دكتر اولیاء كه ۵۷ سال صادقانه خدمت كرده، بنیانگذار آزمایشگاه تولید رادیودارو و ایزوتوپ های صنعتی و اشاعه دهنده این دانش در ایران بوده اند و به همین دلیل نیز نشان پژوهش های كشوری را در سال ۱۳۷۶ دریافت كرده اند طول عمر و توفیق بیشتر آرزو می نمایم.»
دكتر عباس اولیاء در سال ۱۳۰۵ در تهران متولد شد. پس از گذراندن مقاطع مختلف تحصیلات دانشگاهی در سال ۱۳۲۸ تدریس در دانشگاه تهران را آغاز كرد. سپس در سال ۱۳۴۶ موفق به دریافت مدرك دكترای رادیوشیمی از مركز تحقیقات هسته ای ساكلی در دانشگاه پاریس شد.
وی درباره تحصیلاتش گفت: «من سال ۱۳۰۵ در تهران متولد شدم. دوران دبستان را در پامنار گذراندم. برای دبیرستان به چهارراه مخبرالدوله رفته و در مدرسه ایرانشهر شش كلاس دبیرستان را تمام كردم. پس از این دوران وقتی در كنكور شركت كردم دندانپزشكی قبول شدم منتها این رشته را رها كرده و وارد دانشكده علوم شدم و در رشته شیمی تحصیل كردم. بعد از فارغ التحصیلی به مدت ۱۲ سال در دانشكده مشغول تدریس شدم. بعد كه بحث و صحبت های انرژی اتمی مطرح شد وارد مركز اتمی دانشگاه تهران شدم.»
دكتر اولیاء در دوره ای از زندگی خود برای تحصیل در پاریس به سر برد و پس از پایان تحصیلات و اخذ مدرك دكترای رادیوشیمی به ایران برگشت. پس از بازگشت با تلاش های فراوان خود توانست بخش رادیوایزوتوپ مركز تحقیقات هسته ای سازمان انرژی اتمی ایران را راه اندازی كند و در دوره ای رئیس مركز تحقیقات هسته ای سازمان انرژی اتمی شده و از ابتدای پیروزی انقلاب تا زمان حیات قائم مقام رئیس مركز تحقیقات هسته ای بود.
علاوه بر این وی استاد نظری و علمی رادیوشیمی، شیمی هسته ای، خواص پرتوهای هسته ای، تهیه تولید ایزوتوپ ها و كاربرد آنها در پزشكی و صنعت و حمل و نقل و مواد رادیواكتیو در دوره های كارشناسی، كارشناسی ارشد دانشگاه علوم پزشكی تهران و دوره های مختلف حفاظت در برابر اشعه سازمان انرژی اتمی بود. وی همچنین از سال ۱۳۶۲ تا زمان حیات همكاری هایی در تهیه و تولید رادیو داروها، كیت های رادیودارویی و رادیوایزوتوپ های صنعتی داشته است.
وی می گفت: «من سال ۱۳۸۰ بازنشسته شده ام اما تا زمانی كه جان دارم و می توانم، كار می كنم. حالا هم هفته ای سه روز به مركز تحقیقات می روم تا با آنها همكاری كنم. مكاتباتی را كه با خارج دارند برایشان انجام می دهم.» دكتر اولیاء در زمان حیات موفق به دریافت لوح ها و تقدیرنامه های مختلفی شد، از جمله: دریافت جایزه علمی از دانشگاه تهران، دریافت لوح سپاس به مناسبت چهلمین سال خدمت از سازمان انرژی اتمی ایران در سال ،۱۳۶۸ دریافت تقدیرنامه به عنوان مدیر نمونه در سال ،۱۳۷۰ دریافت نشان درجه دوم پژوهش از ریاست محترم جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۷۶ و...
وی در مورد بهترین لوح تقدیری كه تاكنون دریافت كرده گفت: «تقدیرنامه های بسیاری دریافت كردم، ولی ارزشمندترین لوح تقدیر را از آقای رفسنجانی گرفتم.»
ایسنا نیز به نقل از وی در حاشیه مراسم تجلیل از خدمات علمی اش كه در موسسه توسعه دانش و پژوهش ایران برگزار شده بود، گفت: «زمانی كه رآكتور خیابان امیرآباد ساخته شد، اقدام به ساخت آزمایشگاه های صنعتی كردیم و پس از ۴۰ سال فعالیت رآكتور از دانشگاه تهران به سازمان انرژی اتمی ایران منتقل شد. ساختمان های تهیه و تولید رادیوایزوتوپ، كنترل كیفی و خانه حیوانات برای آزمایش و تزریق رادیوداروها به حیوانات را تاسیس كرده و در حال حاضر نیز با خودكفایی كامل تمام رادیوداروهای مورد نیاز كشور را تهیه می كنیم. در حال حاضر نیز پس از سال ها فعالیت تا جایی كه توان داشته باشم در خدمت كشورم بوده و در پروژه ها و ارتباطات بین المللی مركز تحقیقات هسته ای همكاری دارم.»
و اما سرانجام دكتر عباس اولیاء پس از ۵۷ سال خدمت دار فانی را وداع گفت و بار دیگر كشور ما در سوگ بزرگمردی دیگر نشست.
دكتر مصطفی سهراب پور رئیس مركز تابش گامای سازمان انرژی اتمی نیز به ایسنا گفته است: «مرحوم دكتر اولیاء یكی از شریف ترین انسان هایی بود كه در طول سال های طولانی خدمات گسترده و ارزنده ای را به كشور ارائه داد و با راه اندازی آزمایشگاه مركز رادیوایزوتوپ در دانشگاه تهران با كمترین امكانات به پرورش دانشجویان بی شماری پرداخت كه در حال حاضر با اقتدار كامل ایران را به سكوی والای دانش هسته ای رساندند و به واقع افتخارات امروز در این عرصه حاصل تلاش چنین دانشمندانی است.»
دكتر احمد قریب رئیس سابق مركز تحقیقات سازمان انرژی اتمی نیز با ابراز تاسف از ضایعه درگذشت اولیاء گفت: «دكتر اولیاء عالمی دیندار، فعال و هدفمند بود كه حتی در روزهای آخر عمرش نیز با وجود بیماری و مشكل رفت و آمد باز هم در سازمان انرژی اتمی ایران حضور پیدا می كرد. مرحوم اولیاء روح بزرگی داشت و با رفتار و كردار خود و نه با امر و فرمان افراد زیادی را به كار پژوهش سوق می داد و در طول ۳۰ سال آشنایی كه با وی داشتم هیچ گاه ندیدم كه از فعالیت باز بماند.»
وی در ادامه گفت: «هر روز شاهد از دست دادن اسوه هایی هستیم كه كمتر نظیرشان یافته می شود و امیدواریم كه جوانان امروز منتهای سجایای اخلاقی روال كاری چنین افرادی را پیشه خود قرار داده و با الگوگیری از آنها در پیشرفت هرچه بیشتر كشور گام بردارند.»
دكتر رضا امراللهی رئیس اسبق سازمان انرژی اتمی ایران و رئیس موسسه توسعه دانش و پژوهش ایران نیز به ایسنا گفته است: «دكتر اولیاء انسانی به تمام معنا بود كه تمام مدت در آ زمایشگاه رادیوایزوتوپ كه با پیگیر ی ها و تلاش های وی تاسیس شده بود، كار كرد و علاوه بر آموزش این علم به اشاعه فرهنگ پژوهش در میان دانشجویان خود پرداخت.»
پیكر این استاد روز دوشنبه (۱/۳/۸۵) با حضور جمع كثیری از استادان، پژوهشگران و كارشناسان علوم هسته ای كشور، تنی چند از نمایندگان مجلس، رئیس و جمعی از معاونان، مشاوران و كارشناسان سازمان انرژی اتمی و دوستداران آن مرحوم از مقابل این سازمان تشییع و برای خاكسپاری به بهشت زهرا منتقل شد.
دكتر صدیق مشاور علمی رئیس سازمان انرژی اتمی ایران با گرامیداشت مقام علمی این دانشمند و ابراز تاسف از فقدان وی گفت: «دكتر عباس اولیاء همواره مشوق دانشجویان علاقه مند به تحصیل و تحقیق در مسائل علمی بوده و از پیشگامان و به تعبیری پدر علم رادیوداروی ایران به شمار می رود.»

افسانه بهرامی

منبع : روزنامه شرق