نگاهی به پوشاک مناطق کردنشین

یك عروس باكره كرد در مراسم عروسی، تور بسیار ظریف قرمز رنگی به نام «تارا» كه نماد پاكدامنی است می پوشد و یك زن بیوه وقتی دوباره ازدواج می كند توری سفید و یا زرد به سر می گذارد. باورهای سنتی، فرهنگی و قومی در مناطق كرد نشین ایران، به خوبی خود را در پوشاك مردم منطقه نشان می‌دهد. بنا به نظر «پیمان متین» مولف كتاب پوشاك ایرانیان، «آن چه امروزه در بین مردم شناسان و جامعه شناسان از اهمیت قابل توجهی برخوردار است توجه به پیام ها و «راز و رمز» موجود در انواع پوشاك در ادوار مختلف تاریخ است. این پیام ها خود از باورها، آداب و رسوم، سنن و خاستگاه قومی این ملت ها برخاسته اند كه یا به وضوح بیانگر یكی از این اصول بوده اند و یا با زبان نمادین منظوری خاص را القاء می كرده اند. شاید تلاش همین اندیشمندان برای رمزگشایی از این پیام های نمادین بوده است كه اصطلاح نوین «زبان پوشاك» را در میان پژوهشگران این رشته رواج داده است.»این راز و رمز ها هرچند كه میان مردم كرد برجسته تر است اما درسایر نواحی ایران نیز رواج دارد. عروس های جوان در كوه های شرق گیلان از زمان امضای عقد نامه تا رفتن به خانه شوهر، از نواری پارچه ای به نام «یاسماق» استفاده می كنند كه دهان را می پوشاند. این نوع خاص از سرپوش نشان دهنده موقعت آن زن به عنوان تازه عروس است. هرچند كه بین نواحی و طبقات اجتماعی كردها، تنوع قابل توجهی وجود دارد اما آنها با تركیب خاص لباس هایشان به راحتی در هر منطقه ای قابل تشخیص هستند. جمعیت كرد های ایران در چهار منطقه اصلی متمركز شده است:آذربایجان غربی، كردستان، كرمانشاه و خراسان. شیرین محسنی در مدخل «لباس كردی در ایران» در دانشنامه ایرانیكا می نویسد:«در پوشاك كردی، تنوع مختصری وجود دارد كه آن هم بیشتر بیانگر تفاوت های سنی، طرح دوخت برای موقعیت های خاص یا تطابق با تغییر فصول است. مثلا جوانان تمایل دارند كه رنگ های روشن تر و درخشان تری بپوشند. همچنین پوشاك آنها نسبت به بزرگترها حجم كمتری دارد. در مناطق كردنشین، همه برای مراسم عزا، رنگ های تیره با درخشندگی كمتری انتخاب می كنند. از سوی دیگر برای جشن ها درخشان ترین و شادترین رنگها انتخاب می شود. بافته ها ظریف تر بوده و نسبتا گران قیمت تر هستند. به هنگام بازگشت از زیارت مكه نیز، هم زنان و هم مردان شالی نارنجی بر سر می اندازند.» آنچه در مورد پیراهن زنان كرد چشمگیر است تزئینات و زیورهای متصل به آن از جمله پولك دوزی و جواهرات به كار رفته در آن است. از ویژگی های این پیراهن ها كه «كراس» نام دارد، آستین های سنبوسه دار یا «سرانی» است كه ممكن است آن را باز بگذارند یا به دور مچ و بازو بپیچند. از دیگر نمونه های شاخص پوشاك زنان جلیقه مخملی و رنگارنگی است كه زیورهایی در آن به كار رفته است. معمولا جلیقه‌ای كه دختری هنگام عقدكنان از خانواده داماد هدیه می‌گیرد با سكه‌های نقره یا نقره‌ای تزیین می‌شود و جلیقه‌ای كه هنگام جشن عروسی هدیه می‌گیرد با سكه‌های طلا یا طلایی رنگ تزیین می‌شود. استفاده از كلاه های مزین به پولك و نیز «كلاغی» های ریشه دار به دور آنها جزیی از لباس بومی محسوب می شود.
پوشاك زنان كرد در كرمانشاه
ـ سربند : سربند زنان كرد این استان پرپشت است و از چندین دستمال كلاغی ریشه دار تشكیل شده است . گاه نیز زنان كرد به ویژه دختران و نوعروسان به جای سربند، از كلاهك یا عرقچین منجوق دوزی شده استفاده می كنند .
زیرپوش؛ زیر پیراهن زنان كرد این منطقه ساده و بلند است و تا پشت پا می رسد .
پیراهن؛ پیراهن زنان كرد بلند و گشاد است و معمولاً آن را از پارچه های گلدار تهیه می كنند .
كلنجه؛ یكی از پوشاك زیبای بومی و مورد علاقه زنان كرد استان كرمانشاه است زیرا علاوه بر رنگ ، برش و وضع تزئین خاص خود به زنان امكان استفاده از زیورهای گوناگون را می دهد .
یل ؛ یل یا نیم تنه زنان كرد این منطقه شبیه سایر مناطق كرد نشین است. آستین یل زنان كرد عموماً بدون سنبوسه و فقط دم آستین آن چاكی كوتاه دارد . كناره های یل در حالت پوشیده همیشه از هم باز است .
قبا ؛ مانند پیراهن تمام قد و بلند است و تا پشت پا می رسد . رویه اش اغلب از مخمل الوان تهیه می شود .
روپوش؛ چادری است از پارچه ابریشمی مشكی كه معمولاً آن را از درازا بر پشت و گرده می افكنند و دو گوشه بالایی آن را جلو آورده روی سینه گره می‌زنند .
جافی؛ شلواری ماند شلوار مردان است . این شلوار را زنان كرد به ویژه زنان روستایی هنگام كار می پوشند. در سایر مواقع زنان شلواری گشاد از جنس حریر به پا می‌كنند .
پوشاك مردان كرد
اگر چه پوشاك مردمان استان كرمانشاه در شهر مانند پوشاك سایر شهرهای دیگر است ولی با این وجود در بسیاری از نقاط این استان پوشاك مردان كرد شبیه پوشاك مردان كردستان و آذربایجان است به طوریكه پوشاك مردان كرد مناطق مذكور از یازده تكه به شرح زیر تشكیل می شود :
عرق چین : عرق چین را زنان كرد از نخ یا ابریشم می بافند . برخی از مردان از عرق چین و برخی دیگر از كلاه مخروطی شكل پارچه ای استفاده می كنند .
سر بند : مردان كرد بر دور عرق چین یا كلاه مخروطی خود دستمال های متعددی می‌پیچند و بعضی از آنها به رنگ های روشن و گل دار هستند .
كرواسی فقیانه : پیراهنی كه دارای آستین های بلند است و آستین ها به فقیانه معروف هستند.
سخمه : بر روی پیراهن پوشیده می شود جلو آن كاملاً‌باز و دكمه دار است .
قبا : پوشش تمام قد كه بر روی سخمه می پوشند .
شال : شال كمر را از پارچه های نرم و محكم انتخاب می كنند و به دو صورت ساده یا قلابی چپ و راست می بندند .
سلته : نیم تنه آستین داری است كه در قسمت داخل آن دو جیب دوخته شده و به منزله كت و روپوش استفاده می شود .
جافی : شلواری است كه به سبب راحتی امروزه در اكثر نقاط ایران رایج شده است . این نوع شلوار از مچ پا تنگ و به طرف بالا فراخ تر می شود و با بندی در كمر بسته می شود .
كپنك : به جای پالتو از نمد مرغوب و عالی تهیه می شود و در زمستان ها استفاده می‌كنند .
پاپوش
اعیان و اشراف و سواره ایل از گیوه ملكی و زیره گامیشی و در صورت دسترسی، در تابستان از كلاش اورامی استفاده می كنند .
جوراب؛ جوراب مردان كرد را زنانشان از پشم های الوان می بافند .

كیان مهر احمدی

منبع : مرکز علمی و پژوهشی فرش ایران