پنجشنبه, ۱۹ مهر, ۱۴۰۳ / 10 October, 2024
مجله ویستا
بررسی علل عقب‌ماندگی و فقر مسلمانان
▪ زمینه‌های این فقر در كجاست؟
▪ آیا تعالیم و مقررات اسلام موجب پیدایش این فقر شده است یا خودمسلمانان مقصرند و یا عوامل دیگری در این موضوع دخالت دارد؟
▪ چرا گناه‌كاران و كافران در رفاه ونعمت به سرمی‌برند و مؤمنان وپرهیزگاران با سختی زندگی می‌كنند؟
متأسفانه پرسش‌هایی چنین در اندیشه‌ی انسان‌ها، به ویژه نسل جوان،بی‌پاسخ مانده است؛ پرسش‌هایی كه بسیاری می‌كوشند از آن بهره گیرند و باتبلیغات گسترده اسلام را سبب این تلخكامی معرفی كنند. سان كلیف‌می‌گوید: واژه‌ی اسلام در زبان عربی به معنای تسلیم است. او با ذكر آیاتی ازقرآن كه مؤمنان را به پیروی كامل از خدا و پیامبرش فرا می‌خواند، نتیجه‌می‌گیرد كه مسلمانان از خود اراده‌یی ندارند و همین مانعی در برابر توسعه‌است. او همچنین اعتقاد مسلمانان به قضا و قدر را سبب عقب ماندگی پیروان‌آیین وحی به شمار می‌آورد.
● پیشینه تمدّن اسلامی
تردیدی نیست كه مسلمانان دوران عظمت و افتخار اعجاب‌آوری را پشت‌سر گذاشته‌اند. تمدن عظیم و باشكوهی كه آنها بنیاد نهادند، چندین قرن‌مشعلدار دانش بود و اكنون نیز یكی از حلقه‌های درخشان تمدن بشر شمرده‌شده، تاریخ تمدّن بدان می‌بالد. مسلمانان در دوران ده‌ساله‌ی بعد از هجرت‌پیامبر اكرم، به رغم درگیری‌های فراوان با مشركان و كفّار و سایر گروه‌ها، به‌پیشرفت‌های قابل توجّهی در دانش‌ها وفنون دست یافتند؛ در امور زیر بنایی‌سرمایه‌گذاری‌های سنجیده انجام دادند و در ایجاد امنیت و استحكامات‌دفاعی موفّقیتی چشم‌گیر به‌دست آوردند.
پس از آن، در مدت كوتاهی چراغ فروزان تمدن اسلامی درخشید وقرن‌ها در جهان نور افشانی كرد. مسلمانان در علوم و فنون مختلف سرآمدشدند و هر جا قدم گذاشتند، آبادانی پدید آوردند. این درست در زمانی بودكه اروپا دوران تاریكی را سپری می‌كرد.
مهمترین موضوعی كه افكاراروپاییان را به خود مشغول داشته بود، دیر سازی، نذر و نیاز برای دیرها،زیارت كلیساها وعقاید خرافی مسیحیت بود كه از نفوذ بسیار پاپ‌ها سرچشمه‌می‌گرفت. در سراسر اروپای شرقی وغربی دانش فقط در انحصار راهبان بودو هر كس بر خلاف اعتقاد آنان سخن می‌گفت، مرتد و خارج از مذهب‌شمرده می شد و به انواع مجازات‌ها محكوم می گردید.
رمز پیشرفت وترقّی شگفت‌آور مسلمانان چه بود؟ نهرو دراین‌باره‌می‌گوید:
سرگذشت عرب‌ها و داستان این‌كه چگونه به سرعت در آسیا و اروپا وآفریقاتوسعه یافتند و فرهنگ وتمدّن عالی و بزرگی به وجود آوردند، یكی‌از شگفتی‌های تاریخ بشری است. نیرو و فكر تازه‌یی كه عرب‌ها را بیدارساخت و ایشان را از اعتماد به نفس و قدرت سرشار ساخت، اسلام بود.
هرچند ابعاد تمدّن مسلمانان و تأثیر آن در سایر ملّت‌ها گسترده است وپرداختن به همه‌ی زوایای آن در این مختصر نمی‌گنجد؛ ولی اشاره‌یی كوتاه به‌گوشه‌یی از آن عظمت ضروری می‌نماید.در بخش ریاضیات، خوارزمی در میان دانشمندان دربار مأمون‌درخشان‌ترین چهره بود و كتاب‌های بسیار در علوم و جغرافیا و نجوم تدوین‌كرد. آثار او سیصد سال بعد به وسیله «آتل هارت» انگلیسی به لاتین ترجمه شدو در اختیار دانشمندان اروپا قرار گرفت. دو اثر او در ریاضیات، كه نامش راجاودانه ساخت، عبارت است از: «جبر و مقابله» و «فن محاسبه». مترجمی كه«جبر و مقابله» را به لاتین برگرداند، همان نام عربی را برای كتاب برگزید واوّلین كلمه‌ی عنوان كتاب (الجبر) برای همیشه در ریاضیات ماندگار شد.
«فن محاسبه»، كه راه استفاده از اعداد هندی را می‌آموخت، در قرن‌دوازدهم به لاتین برگردانده شد. ترجمه‌ی این كتاب با این جمله آغاز می‌شود:
چنین گفت الگوریتمی «خوارزمی» بگذار خدا را شكر گوییم... .
طرفداران خوارزمی، در مبارزه‌یی طولانی در اسپانیا، آلمان، انگلستان وفرانسه با طرفداران نوع دیگر محاسبه (آباكسیت‌ها) مقابله كرده، آنها را كنارزدند و محاسبه‌ی عددی و ترتیب آنها بر اساس یكان، دهگان و... را جاودان‌ساختند. این گروه در تاریخ دانش «الگوریتمیكر» شهرت دارند. جالب‌این‌جاست كه اشاره كنیم ریشه‌ی تاریخی كلمه‌ی «لگاریتم» نیز به خوارزمی‌باز می‌گردد.همچنین میتوان به خیام نیشابوری اشاره كرد. او نخستین كسی‌است كه به تحقیق منظّم علمی در معادلات درجه یك و دو و سه پرداخت‌واین معادلات را به شكلی تحسین برانگیز طبقه‌بندی كرد. او همچنین به حل‌ّمعادلات درجه سه و چهار، از طریق قطع مخروط، دست یافت. این ازبالاترین مراتبی است كه ریاضی‌دانان در حل معادلات به آن رسیده‌اند.
از ریاضی دانان مسلمان دیگری چون ابوریحان بیرونی (۳۶۲ـ۴۴۰ه.ق)، بوزجانی (وفات ۳۸۸ ه.ق.) و شیخ بهایی (وفات ۱۰۳۰ه.ق)آثاری گرانبها در هندسه و مثلثات به‌جای مانده است.
یكی دیگر از دانش‌هایی كه غربیان درآن بسیار پیش رفته‌اند، پزشكی‌است. در اسلام، علاوه بر سفارش‌های فراوان به رعایت بهداشت، به دانش‌پزشكی توجّه بسیار شده و علم ابدان در كنار علم ادیان قرار گرفته است. این‌امر سبب شد تا دانشمندان اسلامی در این راه گام‌های مؤثّری بردارند و آثارگرانبهایی از خود به یادگار گذارند؛ آثاری كه تا قرن‌ها مورد استفاده‌ی‌اروپاییان بود.
در قرن چهارم، تنها درشهر بغداد ۸۶۰ پزشك مجاز و ۶۰۰۰ دانشجوی‌پزشكی وجود داشت. از چهره‌های درخشان این فن تنها به بزرگانی چون‌زكریای رازی (متوفّی ۳۲۰ ه.ق.)، استاد وی علی بن ربن طبری، ابن سینا وابن نفیس اشاره می‌كنیم. رازی بیش از ۲۲۰ جلد كتاب در فنون مختلف نوشته‌كه نیمی از آنها درباره‌ی پزشكی است. مهمترین كتاب او «الحاوی فی‌الطب‌ّ» است كه ترجمه‌ی آن تنها در سال‌های ۱۴۹۸ـ۱۸۶۶ م. بیش از چهل‌بار در اروپا به چاپ رسید.
به اعتراف ویل دورانت،شیمی و صنعت كیمیاگری نیز ابتكارهای مسلمانان‌است. جابر بن حیان، شاگرد امام صادق (ع)، از چهره‌های درخشان این دانش‌است. بسیاری از كتاب‌های او به زبان لاتین ترجمه شده كه «الاستتمام»مهمترین آن‌هاست. این كتاب، در سال ۱۶۷۲ م. به زبان فرانسه ترجمه شد. درآثار وی شرح بسیاری از تركیبات شیمیایی، كه پیش از آن ذكری از آن‌هانشده است، به چشم می‌خورد. او از خاصیت گازها آگاه بود و تركیبات‌بسیاری چون جوهر شوره، تیزاب، جیوه قرمز و... را معرفی كرده است.
كندی، رازی و فارابی از دیگر بزرگان این دانش شمرده می‌شوند.
این گوشه بسیار كوچكی از عظمت علمی مسلمانان در قرون وسطای اروپااست؛ دانشی كه بی‌تردید بر فرهنگ و تمدّن اروپا تأثیر نهاد و موج اصلاح‌طلبی را در آن دیار پدید آورد. البتّه بسیاری از غربیان، با انگیزه‌های‌مشخص، در پی انكار این تأثیرند و می‌كوشند تمدّن اروپایی را دنباله‌ی‌طبیعی تمدّن یونان وروم معرفی كنند ونقش ۸۰۰ ساله‌ی تمدّن اسلامی را تنهاانتقال گنجینه‌ی تمدّن یونان به اروپا بشناسانند. «دكتر هونكه»، كه مورخّی غیرمسلمان است، گناه این كار را به گردن آن نوع تاریخ نویسی غربی می‌داند كه‌می‌كوشد كارهای عظیم تمدّن اسلامی را سبك جلوه داده، از بیان حقایق دم‌فرو بندد. این نویسنده برای نمونه می‌گوید:
در همین چند سال پیش كتابی منتشر شد در باره تاریخ علم و تمدّن اروپا كه‌از ابتدا تا گالیله، كپلر و نیوتن در آن بحث شده بود؛ یعنی از ابتدای تاریخ تا۱۶۴۲ میلادی. این نویسنده در چنین كتاب ۶۰۰ صفحه‌یی سر وته همه‌ی‌آنچه مربوط به مسلمانان بود، فقط در دو صفحه به هم آورده بود، و اضافه‌بر آن با روشی مصمّم و تحقیرآمیز فعالیت‌های چند جانبه‌ی تمدّن و كارهای‌علمی و هنری و صنعتی مسلمانان را، كه اروپا و بشریت از آن سپاسگزارند،نمره‌ی مردود عطا كرده است.
گوستاولوبون فرانسوی دراین‌باره می‌گوید:
بعضی‌ها (از اروپاییان) عار دارند كه اقرار كنند كه یك قوم كافر و ملحد(مسلمانان) سبب شده اروپای مسیحی از حالت توحّش و جهالت خارج‌گردد و آن را مكتوم نگاه می‌دارند؛ ولی این نظریه به درجه‌یی بی‌اساس وتأسّف‌آور است كه به آسانی میتوان آن را رد نمود.... نفوذ اخلاقی همین‌اعراب زاییده‌ی اسلام، آن اقوام وحشی اروپا را كه سلطنت روم را زیرو زبرنمودند، داخل در طریق آدمیت نمود نیز نفوذ عقلانی آنان دروازه علوم وفنون و فلسفه را، كه از آن به‌كلّی بی‌خبر بودند، به‌روی آنها باز كرد و تاششصد سال استاد ما اروپاییان بود.
● بررسی علل عقب‌ماندگی
بعد از اطلاع داشتن از چنین گذشته‌ی درخشانی، به‌طور طبیعی این پرسش‌پیش می‌آید كه چطور شد مسلمانان، پس از آن همه پیش‌روی در علوم ومعارف و صنایع، به قهقرا باز گشتند؟ مسئول این انحطاط كیست؟
استاد مطهری علل عقب‌ماندگی را در سه بخش كلّی (اسلام ـ مسلمانان وعوامل بیگانه) قابل بررسی می‌داند كه هر یك از این بخش‌ها نیز مشتمل برمسائلی متعدد است. در بخش اسلام، ممكن است كسانی بعضی از افكار وباورهای اسلامی را در انحطاط مسلمانان مؤثّر بدانند؛ گروهی سیستم اخلاقی‌اسلام را ضعیف و انحطاط‌آور بدانند و دسته‌یی نیز قوانین اجتماعی اسلام راعامل انحطاط به‌شمار آورند.
در میان باورهای اسلامی، مسائل زیر در معرض اتّهام قرار گرفته، عامل‌انحطاط معرفی شده‌اند:
۱) اعتقاد به سرنوشت و قضا و قدر؛
۲) اعتقاد به آخرت و تحقیر زندگی دنیا؛
۳) شفاعت؛
۴) تقیه؛
۵) انتظار فرج.
در اخلاق اسلامی نیز زهد، قناعت، صبر، رضا، تسلیم، و توكّل از سوی‌گروهی در معرض اتّهام قرار گرفته‌اند.
افزون بر این، قوانین جزایی و مدنی اسلام (حقوق زن، مالكیت، ارث و...) و حقوق و وظائف بین الملل اسلامی نیز از موضوعاتی است كه گروهی راناخشنود ساخته است. این گروه، قوانین و حقوق یاد شده را عامل عقب‌ماندگی مسلمانان از قافله‌ی تمدن به شمار می‌آورند.
در بخش مسلمین، باید به دنبال بررسی اموری باشیم كه مسلمانان در اثركوتاهی و انحراف از تعلیمات اسلامی بدان رسیده، در گرداب انحطاط فرورفتند. در این قسمت نیز اولا" باید نقطه‌های انحراف را مشخص كنیم؛ آن‌چیزهایی كه از اسلام است و متروك شده و آن چیزهایی كه از اسلام نیست،ولی در میان مسلمانان معمول است چه چیزهایی است؟ ثانیا" باید ببینیم‌عامه‌ی مسلمانان مسئول این انحطاطند یا گروهی خاص از آنها؟
در بخش عوامل بیگانه، جریانهای زیادی است كه باید مورد توجه قرارگیرد. یهودیان، مسیحیان و مجوس‌ها و ...،كه در میان مسلمین بوده‌اند، غالبا"بی‌كار نبوده، و از پشت به اسلام خنجر زده‌اند. بسیاری از آنها در تحریف‌حقایق اسلامی به وسیله‌ی جعل احادیث یا ایجاد فرقه‌ها و تفرقه‌ها و لااقل دردامن زدن به اختلافات مسلمانان تأثیر زیادی داشته‌اند. از همه خطرناك‌تراستعمار غربی در قرون اخیر است كه خون مسلمانان را مكیده و كمر آنها رازیر فشار خود خم كرده است.
این‌هابرخی از عللی است كه به طور معمول عقب‌ماندگی وفقر مسلمانان به‌آن‌ها نسبت داده می‌شود. بی‌تردید بخشی از آنها واقعیت‌های تلخ است.
بایداز گذشته عبرت گرفت، در پی چاره‌جویی برآمد و در برابر امور مشابهی كه‌ممكن است در آینده مسلمانان را تهدید كند، حساس بود. البتّه اتّهام‌هایی كه‌گروهی به مسائل اعتقادی، اخلاقی و اجتماعی اسلام وارد كرده‌اند در سایه‌ی‌غرض‌ورزی آگاهانه یا كج‌فهمی و برداشت نادرست از معارف اسلام شكل‌گرفته است و دادن پاسخ تفصیلی به هر یك از آنها، كتابی مستقل می‌طلبد.
منبع: نگاهی به فقر و فقرزدایی از دیدگاه اسلام نوشته ی سعید فراهانی فرد
منبع : سازمان آموزش و پرورش استان خراسان
وایرال شده در شبکه‌های اجتماعی
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست