سیاست خارجی ترکیه و شورای همکاری خلیج فارس

وزیر امور خارجه ترکیه برای امضای تفاهم نامه با کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس در حالی به جده عربستان سفر کرد که از پیش اعلام شده بود عمده هدف برگزاری این نشست به امضای یادداشت تفاهم با ترکیه اختصاص دارد. گفته شده علاوه بر توافق طرف های این نشست برای اجرای قوانین تجارت آزاد با یکدیگر، براساس این یاداشت تفاهم ، همکاری های اقتصادی ، فرهنگی ، تجاری و امنیتی بین این کشورها و ترکیه نیز گسترش خواهد یافت.
درهمین ارتباط وزیران خارجه کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس در چند ماه اخیر مذاکراتی را با عنوان " همکاری های راهبردی با ترکیه" انجام دادند.
آنچه که در جده در جریان است نمایه ای از روابط و همکاری های ترکیه با کشورهای عربی منطقه واعضای شورای همکاری خلیج فارس در آینده را مشخص می سازد و به همین دلیل ضرورت دارد تا روند این نشست و مصوبات آن از نزدیک دنبال شود.
● ترکیه در پی ارتقای همکاری های خود با اعراب است
اجلاس جده که نخستین نشست وزیران خارجه شش کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس با ترکیه است " رئوس همکاری های راهبردی ترکیه و شورای یاد شده " را تدوین خواهد کرد.
آنکارا در سال های اخیر به خصوص پس از افزایش بهای نفت و حامل های انرژی تلاش گسترده ای را برای نزدیکی با کشورهای عربی منطقه انجام داد و کوشید تا با دعوت از کشورهای عربی و به خصوص کشورهای عرب منطقه به ترکیه به نوعی روابط خود را با این دسته از کشورهای حوزه خلیج فارس گسترش دهد.
ترکیه که توسعه همکاری خود با کشورهای همسایه را از سال ۲۰۰۰میلادی به عنوان یکی از مهم ترین راهبرد های سیاست خارجی خود قرار داده است برنامه های زیادی را به خصوص برای توسعه همکاری های خود با کشورهای عرب منطقه تدارک دیده است .
● جذب سرمایه های عربی
آنکارا به خوبی دریافته است که حجم ثروت انباشته شده در این دسته از کشورهای خاورمیانه در پی افزایش بهای نفت به حدی است که اگر تنها یک پنجم این میزان در ترکیه سرمایه گذاری شود رقمی معادل ۳۰۰میلیارد دلار در مدت زمانی اندک به رگ اقتصادی این کشور تزریق خواهد شد که منافع زیادی را برای بازار سرمایه ترکیه به همراه خواهد داشت .
اما ضرورت اعتماد کشورهای عربی به ترکیه برای این حجم سرمایه گذاری در ترکیه گسترش مناسبات سیاسی و فرهنگی و امضای توافقات و قراردادهای فی مابین خواهد بود که " شورای همکاری خلیج فارس " برای ایجاد توازن و تعیین سیاست های همسو محلی مناسب در یکپارچه کردن روابط دو جانبه و چند جانبه ترکیه با کشورهای عربی به شمار می رود.
پاسخ به این سووال که، چرا ترکیه نظر خود را به کشورهای عربی جلب کرده و این کشورها چه میزان در حیات اقتصادی و سیاسی ترکیه نقش و اهمیت دارند ، می تواند توجیه مناسبی برای تلاش های گسترده آنکارا در نزدکی به کشورهای عرب منطقه به شمار آید.
اوایل امسال اعلام شد که کشورهای اروپایی قصد دارند ۱۸۰میلیارد دلار از سرمایه های خود را از بورس استانبول خارج کنند.
در پی این اعلام این خبر بسیاری از صاحبان صنایع و بانک های ترکیه که به نوعی حیات اقتصادی آنان به بورس استانبول گره خورده است، این اقدام اروپا را یک اقدام " سرسختانه " با اقتصاد آزاد ترکیه ارزیابی کردند و به همین دلیل آثار و تبعات آن را در زندگی روزمره مردم این کشور نیز زیانبار توصیف نمودند.
همزمان و درست زمانی که بحث های داغ در خصوص خروج این حجم از سرمایه اروپاییان از بازار بورس استانبول در جریان بود، مسوولان اقتصادی ترکیه اعلام کردند که " برخی از کشورهای عربی تمایل خود را برای ورود به بازار سرمایه ترکیه و به خصوص سرمایه گذاری در بورس استانبول به اطلاع آنکارا رسانده اند" .
هر چند میزان سرمایه گذاری برخی از سرمایه داران عرب در استانبول اعلام نشد، اما گفته شده اعراب در بازار بورس استانبول سرمایه ای معادل ۲۰۰میلیارد دلار را در اختیار دارند.
در اواخر خرداد ماه سال جاری نیز سومین اجلاس مجمع اقتصادی " ترک – عرب " با هدف جذب سرمایه های کشورهای عربی و مشارکت هرچه‏ بیشتر شرکت های ترکیه ای در طرح های عظیم زیرساختی کشورهای عربی، در استانبول شروع به کار کرد.
این اجلاس با حضور " رجب طیب اردوغان" نخست وزیر ترکیه و برخی مقامات کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس همچنین مقامات سوریه، فلسطین و سومالی و وزیران دارایی و اقتصاد کشورهای عربی ‘ عمرو موسی" دبیرکل اتحادیه عرب و مشارکت بیش از ۱۵۰ سرمایه گذار بزرگ از کشورهای عربی و شماری از مسوولان نهادهای دولتی و بخش خصوصی داخلی و خارجی افتتاح شد.
هدف از این همایش بزرگ " برداشتن گام های جدید در راه توسعه همکاری میان ترکیه و کشورهای عربی " عنوان شد و طی آن چشم انداز مشارکت ترکیه با اعراب نیز ترسیم شد.
● توسعه اقتصادی در سایه توسعه سیاسی
پس از انجام اصلاحات اقتصادی در ترکیه، این کشور به سرعت توانست بخشی از نظام سرمایه داری باز را در داخل مرزهای خود به اجرا درآورد که ماحصل آن رشد سریع اقتصاد این کشور در سایه فعالیت های شرکت های بزرگ غربی در این کشور بود.
این رشد در سایه رفع موانع مزاحم در جذب سرمایه و نیز سرمایه گذاری های کلان در این کشور امکان پذیر شد.
کشورهای عربی نیز با درک موقعیت جدید ترکیه رغبت زیادی را از خود برای ورود به بازار باز این کشور نشان دادند.
اما ذکر این نکته نیز ضروری است که این امر تنها در سایه توسعه مناسبات سیاسی فی مابین امکان پذیر خواهد بود و به همین علت دیپلماسی ترکیه نیز در راستای تمایل اعراب برای توسعه مناسبات با ترکیه سعی در توسعه مناسبات سیاسی با کشورهای عربی قرار گرفت .
رئوس سیاست هایی که ترکیه و کشورهای عربی برای توسعه مناسبات خود و نیز معرفی فضای سرمایه گذاری درترکیه انتخاب کردند شامل بخش ملک و مسکن، گردشگری، نقش راهبردی ترکیه در منطقه، انرژی، بانکداری و بازار مالی است و کشورهای عربی به شدت علاقه مند هستند تا اطلاعاتی پیرامون توانمندی های ترکیه برای فعالیت و مشارکت شرکت های ترک در پروژه های زیرساختی کشورهای عربی در اختیار داشته باشند.
برهمین اساس ترکیه نیز سیاست خارجی خود را در منطقه با توجه به برنامه های هدف گذاری شده تعیین و به اجرا درآورد.
گفته می شود سرمایه تجمیع یافته در صندوق های سرمایه ۲۲کشورعربی ناشی از افزایش سرسام آور قیمت نفت در بازارهای جهانی، به بیش از ۵/۱ تریلیون دلار رسیده است .
کشورهای عربی برای به کار انداختن درآمدهای هنگفت خود در وهله اول به سرمایه گذاری در نقاط مختلف جهان روی می آورند و از طرف دیگر به توسعه اقتصادی با انجام سرمایه گذاری های هنگف زیرساختی اولویت می دهند.
برآورد حجم سرمایه گذاری های زیرساختی کشورهای عربی تا سال ۲۰۱۵ میلادی براساس طرح های اعلام شده به ۷/۱ تریلیون دلار خواهد رسید.
ترکیه نیز به عنوان کشوری که در خدمات پیمانکاری در سال های اخیر رشد قابل توجهی داشته و در صدر جدول نشسته است خواستار مشارکت دراجرای این طرح های پرهزینه است.
این کشور توانسته در همین چارچوب طرح های مشترکی را در زمینه‏های انرژی، نفت و گاز را در منطقه اجرا کند که انتقال گاز مصر و عراق از طریق خط لوله از ترکیه به اروپا از آن جمله است.
حجم پیمان های شرکت های ساختمانی ترکیه در کشورهای عربی بیش از ۲۵ میلیارد دلار است.
این موارد بیش از آنکه شرکای عرب را برای نزدیکی با ترکیه ترغیب کند، اشتهای ترکیه را برای دستیابی به سرمایه های کلان کشورهای عربی برمی انگیزد.
● نفت و انرژی مهم ترین نیاز ترکیه برای نزدیکی به ترکیه
ترکیه که به دلیل عدم دسترسی به منابع انرژی همواره در رنج و سختی است تامین انرژی مورد نیاز خود را به عنوان یکی از مهم ترین و راهبردی ترین سیاست های خود همواره در دستور کار دارد.
موضوع انرژی و تامین آن از حیاتی ترین مسایل در ترکیه به شمار می رود و به همین دلیل هیچ دولتی در ترکیه بدون داشتن برنامه مشخص در این زمینه نتوانسته به حیات سیاسی خود در این کشور ادامه دهد.
این کشور که انرژی مورد نیاز خود را از روسیه ، کشورهای آسیای میانه ، قفقاز، ایران و برخی از کشورهای حاشیه خلیج فارس از جمله قطر تامین می کند، برای تضمین امنیت در دسترسی مدام به این منابع لاجرم سطح مناسبات خود را باید با این دسته از کشورها در شرایطی مطمئن قرار دهد.
در میان کشورعربی قطر به عنوان کشوری که می تواند گاز مورد نیاز ترکیه را پس از روسیه و ایران تامین کند از درجه اهمیت خاصی برخودار است .
به همین دلیل سه ماه پیش " رجب طیب اردوغان " در سفری به این کشور حاشیه ای خلیج فارس توانست در این زمینه قراردادی را با مقامات قطری برای تامین بخشی از گاز مورد نیاز کشورش منعقد کند.
اگر ترکیه بتواند وارد بازار نفت کشورهای عربی و به خصوص کشورهای حوزه خلیج فارس شود در آن صورت توانسته با مشارکت در طرح های عظیم نفت، گاز و پتروشیمی آنان علاوه بر تامین انرژی مورد نیاز خود با مشارکت در طرح ها و پروژه های اعراب به نوعی خود را در سرنوشت نفتی آنان گره بزند.
● دیپلماسی فعال ترکیه در منطقه
درهمین راستا آنکارا در چند سال اخیر تلاش گسترده ای را برای نزدیکی با کشورهای عربی و توسعه مناسبات با آنان آغاز کرده است .
تلاش های مستمر آنکارا برای حل پاره ای از مشکلات میان برخی از کشورهای عربی به خصوص در مورد مسایل سیاسی خاورمیانه از جمله تلاش های میانجی گری میان رژیم صهیونیستی و سوریه نیز در همین راستا قابل ارزیابی است .
هر چند که بسیاری از این تلاش ها تاکنون نتیجه ای در بر نداشته است اما به نظر می رسد ترکیه برای تقویت مناسبات با کشورهای عربی و پررنگتر کردن نقش منطقه ای خود دیپلماسی کنونی خود را در منطقه هم چنان ادامه دهد.
برگزاری نشست اتحادیه اروپا و سازمان کنفرانس اسلامی در استانبول، میزبانی نشست حل اختلافات بین پاکستان و رژیم صهیونیستی در ترکیه، میزبانی رفع اختلافات بین پاکستان و افغانستان در آنکارا، دعوت همزمان از مقامات تشکیلات خودگردان فلسطین و رژیم صهیونیستی به آنکارا و میانجیگری اخیر میان سوریه و رژیم صهیونیستی بخشی از دیپلماسی فعالی این کشور درچهار سال گذشته بوده است که هنوز هیچ یک از آنها به نتیجه نرسیده است .
اما همان گونه که ذکر شد به رغم به نتیجه نرسیدن این موارد به نظر می رسد آنکارا تلاش برای ارتقای موقعیت منطقه ای خود را هم چنان ادامه دهد .
برخی از کارشناسیان اعتقاد دارند ترکیه به دلیل محرومیت از بسیاری منابع طبیعی ناچار به اتخاذ چنین تدابیری است و به همین دلیل این کشورهرگز به ارایه طرح ها و پروژه ها اکتفا نمی کند بلکه با پیگیری و دعوت از مقامات ذی ربط سعی می کند تا با جلب نظر شرکای سیاسی و تجاری ‘ مناسبات خود را در مسیر طرح و پروژه های ارایه شده نظر آنان را برای توسعه این مناسبات متقاعد سازد.
شرکت علی باباجان وزیر امور خارجه ترکیه در نشست شورای همکاری خلیج فارس در جده را نیز می توان در همین راستا مورد ارزیابی و تحلیل قرار داد.
براین اساس اگر مصوبات این شورا در راستای همان برنامه هایی باشد که آنکارا به دنبال آن است ، باید به زودی منتظر تحولی قابل توجه و ارزنده در مناسبات و روابط ترکیه با کشورهای عربی به خصوص کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس باشیم .

علیرضا جباری

منبع : شبکه خبری tr