گاهی شادی، گاهی غم

هیچ‌کس فکرش را نمی‌کرد؛ همه با ناامیدی پای تلویزیون نشسته بودیم و خودمان را دلداری می‌دادیم که عیبی ندارد، استرالیا تیم قدری است و ما نمی‌توانیم از پس او بربیاییم؛ که باید به دوره بعد فکر کنیم و... اما بعد از بازی، وقتی توی خیابان‌های شهر سر از پا نشناخته هورا می‌کشیدیم و شیرینی پخش می‌کردیم، دیگر پیروزی یک رویا نبود. تا چند روز بعدش هم وقتی یاد آن پیروزی می‌افتادیم، دل‌مان غنج می‌زد. حتی هنوز هم وقتی به آن فکر می‌کنیم، مزه‌اش زیر زبان‌مان می‌آید. مگر توی دنیا چند اتفاق دیگر می‌توانست یک ملت را آن‌قدر به هیجان بیاورد و از خود بی‌خود کند؟ یا وقتی اولین طلای المپیک را روی سینه رضازاده دیدیم و از آن به بعد برای همه مسابقه‌های او از پای تلویزیون تکان نخوردیم تا آن لذت و غرور باز تکرار شود. این یک واقعیت است که قهرمانی‌های ورزشی، به خصوص در سطح بین‌المللی، می‌تواند مردم یک کشور را آن‌قدر به وجد بیاورد که کمتر چیزی قدرتش را دارد. علت این شادی و هیجان چیست، در حالی که در ظاهر از برنده شدن یک آدم یا یک تیم چیزی عاید طرفداران‌شان نمی‌شود؟
دکتر پرویز رزاقی، روان‌شناس و عضو هیات علمی‌دانشگاه تربیت مدرس درباره دلایل بروز این هیجانات و شادی‌های دسته جمعی می‌گوید: «وقتی یک تیم در سطح جهانی پیروز می‌شود، مردم آن کشور که طرفدار آن تیم هستند، می‌دانند که لااقل چند میلیون نفر شاهد این موفقیت‌اند و همین هیجان‌شان را بیشتر می‌کند. از طرف دیگر، آنها می‌دانند که بقیه مردم دنیا به هیجانات و احساسات آنها توجه می‌کنند و دیگر اینکه حس میهن‌پرستی و وطن‌دوستی هم سبب افزایش شور و هیجان می‌شود. یعنی کارهایی از قبیل دویدن با پرچم و پخش شدن سرود ملی و غیره موجب افزایش هیجان عمومی‌ جامعه می‌شود.» از طرف دیگر، آدم‌ها خودشان را به جای قهرمان‌ها حس می‌کنند؛ یعنی پاسخ نیازهای خودشان را در وجود یک نفر دیگر می‌بینند و این به وجدشان می‌آورد. البته شادی بی‌حد و حصر مردم از قهرمانی ملی‌پوشان کشورشان دلیل دیگری هم می‌تواند داشته باشد که دکتر رزاقی برایمان توضیح می‌دهد: «این پیروزی‌ها موجب یک احساس توانمندی جمعی می‌شود؛ این حس که ما می‌توانیم. برعکس آن در موقعیت شکست است که احساس ناکامی ‌به وجود می‌آید و این فکر توأم با حسرت و خشم که ما می‌توانستیم.»
● همه جوگیر می‌شوند
هیجانات پیروزی را همه ما کمابیش می‌شناسیم. از خود بی‌خود شدن، جیغ و فریادهای شادمانه کشیدن و گریه کردن توام با خندیدن. از دیدگاه روان‌شناس‌ها خوشحالی ناشی از قهرمانی‌های ورزشی از دو جنبه روی افراد تأثیر می‌گذارد؛ یکی در رفتار و دیگری در افکار. هیجانات رفتاری همان بخش بیرونی و قابل رؤیت ماجراست که به شکل خنده و هورا کشیدن و بالا پریدن و دویدن بروز می‌کند و هیجانی که در افکار به وجود می‌آید، موجب ایجاد باورهایی مانند توانمندی و لیاقت و از این قبیل می‌شود. البته شادی به شکل هیجانی‌اش قابل انتقال است و برای همین است که ما شاهدیم در ایام برگزاری مسابقات بزرگ و حساس بین‌المللی، حتی افرادی که خیلی اهل ورزش نیستند هم درگیر ماجرا می‌شوند. دکتر رزاقی درباره خاصیت انتقال‌پذیری شادی می‌گوید: «شادی به دلیل بار مثبتی که دارد، موجب بالا رفتن خلق جمع می‌شود و افراد خارج از جمع را هم جذب می‌کند تا به گروه شادی‌کننده ملحق شوند و به این ترتیب، تعداد افرادی که در جشن‌های پیروزی شرکت می‌کنند، در مدت زمان کوتاهی زیاد می‌شود.»
اما غیرمنتظره بودن پیروزی هم در شدید شدن هیجان شادی آن مؤثر است. دکتر رزاقی می‌گوید: «وقتی مردم کشوری یا طرفداران تیمی ‌انتظار پیروزی تیم‌شان را ندارند، اگر آن تیم پیروز شود، میزان هیجان‌شان دو برابر می‌شود. برای مثال، علت شادی تاریخی مردم ایران وقتی ایران استرالیا را شکست داد یا علت جشن‌های مکرر مردم روسیه و ترکیه پس از پیروزی تیم‌هایشان در جام ملت‌های اروپا همین موضوع بود، در حالی که اگر مردم به پیروزی تیم‌شان عادت داشته باشند، انتظار آنها از تیم بیشتر می‌شود و میزان استرس و اضطراب آنها و همین‌طور اعضای تیم و حتی مسوولان ورزشی بیشتر می‌شود و این می‌تواند سلامت روانی را تهدید کند. برای مثال، ما چون عادت داریم در بعضی وزن‌های کشتی یا وزنه‌برداری مدال بگیریم، اگر تیم قهرمان نشود در روحیه طرفداران تأثیر منفی می‌گذارد.»
● کوتاه ولی شیرین
وقتی مردم از قهرمانی سرمست می‌شوند، از نظر خلقی بالا می‌روند و رفتارهای مثبت نشان می‌دهند. دکتر رزاقی می‌گوید: «زوجی از مراجعانم که برای طلاق آمده بودند و شکایت خانم از سردی و کم حرفی همسرش بود، پس از پیروزی تیم مورد علاقه مرد آمده بودند و خانم می‌گفت شوهرم که هیچ‌وقت در خانه حرف نمی‌زند، دیشب که تیمش برده بود، یک ساعت برای من بلبل زبانی می‌کرد. در واقع این شادی مرد را به حرف آورده بود. این حالت را ما پس از پیروزی‌های بزرگ در بیشتر مردم جامعه می‌بینم، به طور موقت مشکلات‌شان را فراموش می‌کنند، روابط بین فردی و خانوادگی‌شان بهبود پیدا می‌کند و بازدهی کاری‌شان بالا می‌رود.»
البته هیجانات شادی نسبت به غم و اندوه موقتی‌تر و زودگذرتر هستند.به‌طور معمول، بیش از چند ساعت و درنهایت یکی دو روز طول نمی‌کشند، در حالی که وقتی تیم شکست می‌خورد، حالت کرختی و بی‌حالی و شکوه و شکایت از مسوولان بیشتر دوام می‌آورد.

منبع : روزنامه سلامت