لاغری و زیبائی ظاهری

در رقابت شدیدی که در چند دهه پیش میان سلامت زنان و زیبائی آنها شروع شده، اولین پیروزی رسمی به‌نفع سلامت زنان در سال جاری ثبت شد. گردانندگان یک نمایش جهانی لباس که سالانه در شهر مادرید در اسپانیا برگزار می‌شود، اعلام کردند که از پذیرفتن مدل‌های بسیار لاغر در نمایش معذورند چراکه بعضی از آنها به‌قدری لاغر هستند که نمایان‌گر ظاهری بیمار به‌شمار می‌روند.
حدود ۳۰ درصد کسانی که سال پیش در این نمایش شرکت داشته‌اند، امسال از شرکت در آن محروم شده‌اند، چراکه نسبت وزن و قد آنها پائین‌تر از میزان لازم برای سلامت آنان است. گرچه بسیاری از طراحان لباس به این تصمیم‌گیری که موفقیتی برای مدافعین سلامتی زنان به‌شمار می‌رود اعتراض کرده‌اند، اما گردانندگان این نمایش تأکید کرده‌اند دخترانی را که ظاهر بسیار لاغر و بیمارگونه دارند به نمایش راه نخواهند داد چراکه سلامت زنان از زیبائیشان مهم‌تر است و تأکید این نمایش روی کیفیت‌ طرح‌ها و لباس‌های ارائه شده خواهد بود نه تبلیغ لاغری بیمارگونه برای زنان! به گفته مدیر گرداننده نمایش سالانه مادرید، ”شاید این تصمیم‌گیری باعث تعجب بسیاری شود، اما برای همه انسان‌ها سلامت اهمیت دارد.“ به این ترتیب این تصمیم‌گیری به‌عنوان اولین گام رسمی بر تأکید اهمیت سلامت زنان و مخالفت با تبلیغ لاغری بیمارگونه به‌عنوان ”زیبائی زنانه“ ثبت شد.
این خبر توسط سی‌ان‌ان و به نقل از خبرگزاری معتبر رویتر گزارش شده و نشان می‌دهد که برای اولین‌بار، برخی دست‌اندرکاران صنعت زیبائی‌سازی در زمینه تبلیغ‌ زیبائی مسئولیت پذیرفته و اقدام به مبارزه با تبلیغ تصویرهای بیمارگونه برای زنان کرده‌اند. کلیشه‌های تعریف شده از ”زن موفق“ از طریق صنعت زیبائی‌سازی، مجله‌ها، فیلم‌ها، آگهی‌ها و به‌طور کلی رسانه‌های ارتباط جمعی غرب به‌طور مرتب ارائه می‌شود. طبق این تعریف، اندام مناسب برای زنان بیش از حد طبیعی لاغر است، یعنی از رژیم غذائی سالم برخوردار نیست وزنی با اندام مناسب هیچ‌وقت یک شکم سیر غذا نمی‌خورد! این تصویر بیمارگونه به‌قدری در رسانه‌های گوناگون تکرار شده است که یکی از موازین موفقیت برای زنان در غرب، لاغری بیش از حد طبیعی است. براساس تعریفی که مرتب از طریق همه رسانه‌ها تکرار می‌شود، می‌توان نتیجه‌گیری کرد که تعریف ”زشتی“ اندام خیلی راحت به‌دست می‌آید: اندام چاق، کاملاً زشت است و جذابیتی ندارد. حتی کسی که اندام متوسط و معمولی دارد، نسبتاً چاق محسوب می‌شود.
● چاقی یا لاغری کدام‌یک بهتر است؟
جوانان در تلاش برای رسیدن به استاندارد تناسب اندام، رژیم غذائی می‌گیرند و گاه در این راه چنان به افراط پیش می‌روند که دچار بیماری‌های کم‌غذائی از جمله از دست دادن اشتهای طبیعی (Anorexia) و تحریک مرتب معده برای استفراغ غذا (Bulinia) می‌شوند. در آمریکا از هر پنج دختر دانشجو، یک نفر به بیماری کم‌غذائی دچار است و بسیاری از افراد مبتلا به این بیماری‌ها جان می‌سپارند.
این مسئله به‌قدری رایج و نگران‌کننده است که در برخی از دانشگاه‌های آمریکا، مواد غذائی رژیمی مثل سالاد در غذاخوری دانشگاه به‌طرز ماهرانه‌ای با مواد نشاسته‌ای آغشته می‌شود تا دانشجویانی که تنها سالاد می‌خورند لاغر بمانند و دچار کم‌غذائی نشوند.
کتاب ”چاقی یک مسئله زنانه است“ نوشته سوزی ارباک (Susie Orbach) که متخصص روان‌درمانی است در سال ۱۹۸۷ چاپ شد. پیام کتاب این است که به‌جای پرخوری و سپس رژیم گرفتن، فرد باید فقط برای رفع گرسنگی غذا بخورد و در واقع نیازی به رژیم غذائی نیست. گذشته از متخصصین بهداشت و تغذیه که کتاب‌ها و مقالات فراوانی درباره شیوه تغذیه سالم و پرهیز از رژیم‌های افراطی نوشته‌اند، مدافعان حقوق زنان نیز در زمینه آشکار کردن مسئله رژیم غذائی به‌عنوان یک مسئله ضد زن، تلاش فراوانی کرده و در این زمینه مطالب فراوانی نوشته‌اند.
این پژوهشگران و فعالان تلاش دارند این حقیقت را به میان مردم ببرند که معیار لاغری برای مناسب بودن اندام کاملاً مصنوعی بوده و با واقعیت زندگی طبیعی همخوان نیست. آنها به‌طور نمونه به نوعی عروسک اشاره می‌کنند که اگر یک انسان واقعی و زنده بود با قد بیش از ۲ متر، تنها ۴۶ کیلوگرم وزن داشت، در حالی‌که متوسط قد و وزن یک زن آمریکائی به ترتیب ۱۶۳ سانتی‌متر و ۶۶ کیلوگرم است.
● کنترل زنان با ارائه ”زن موفق“
بسیاری از زنان به دنبال رژیم غذائی بوده و برای مناسب کردن اندام خود براساس تورم‌های تعریف شده توسط رسانه‌ها می‌کوشند. ‌به‌طور نمونه در آمریکا همیشه ۲۰ درصد از زنان در رژیم غذائی به‌سر می‌برند. این‌که چرا زنان بدین شدت به رژیم غذائی روی می‌آورند و لاغری به‌عنوان خوش‌اندام بودن به‌صورتی فراگیر در سراسر جهان پذیرفته شده کاملاً روشن نیست، اما رسانه‌ها نقش بسیار اساسی در این زمینه ایفا می‌کنند.
شیوه کار رسانه‌ها در این زمینه چنان است که تحمیل این تعریف زیان‌بار به صورت زورگوئی به زن دیده نمی‌شود بلکه زن احساس می‌کند کاملاً کنترل برنامه غذائی خود را در اختیار دارد و با میل خود برای لاغری می‌کوشد. بسیاری از زنان آن را نوعی آزادی می‌دانند و ایرادی در آن نمی‌بینند، اما این مسئله در واقع ربطی به کنترل زن روی اندام خویش نداد بلکه مربوط به چیزی است که به‌عنوان تعریف ”خوش‌اندام“ بودن تحمیل می‌شود، تعریفی که با واقعیت زندگی تطبیق ندارد، کاملاً ساختگی است و در بسیاری موارد زیان‌بار بوده و نه‌تنها به کاهش اعتمادبه‌نفس بلکه به انفعال فردی و اجتماعی نیز می‌انجامد.
براساس تعریفی که از نیمه دوم قرن بیستم رایج شده است ”زن خوش‌اندام“ یعنی زنی که بلند قد و لاغر باشد. با همین تعریف از زیبائی است که همه صنعت‌های زیبائی‌سازی از تولید لوازم آرایش گرفته تا لباس و از مؤسسه‌های کمک به رژیم لاغری گرفته تا جراحی زیبائی، از خانم‌ها برای تبلیغات استفاده می‌کنند. اما اقتصاد تنها وجه قضیه نیست، بلکه زن از اعتمادبه‌نفس و دوست داشتن موجودیت خود محروم می‌شود و همیشه احساس ناخوشایندی و نارضایتی از اندام خویش را چون باری سنگین به دوش می‌کشد. باری که مانع از تحرک اجتماعی و استفاده از توانائی‌های واقعی‌اش در جامعه می‌شود.
● کلیشه برای تعریف ”زیبائی“
در این مدل ساختگی ارائه شده از ”زیبائی“، اندام مناسب توسط الگوهائی تعریف می‌شود که وزن آنها ۲۰ درصد کمتر از وزن معمولی مناسب با قد آنهاست. هم‌چنین زنی که پا به سن می‌گذارد و پوست صورتش چروک برمی‌دارد، یا مویش سفید می‌شود، از تعریف ”زیبائی“ به شدت فاصله می‌گیرد. این در حالی است که ”جذابیت“ مرد هنوز به همان شیوه سنتی در ”قدرت فکری و جسمی“ او خلاصه شده و این قدرت تا حد معینی با بالا رفتن سن افزایش می‌یابد! کلیشه تناسب اندام در جهت‌گیری برداشت عموم از شخصیت زن نیز تأثیر دارد. مناسب بودن در کنار ”خوبی“ و ”قابل اعتماد بودن“ و یک‌سری ویژگی‌های مثبت دیگر تعریف می‌شود، و همان‌طور که دیده‌ایم، شخصیت‌های خوب در فیلم‌های سینمائی همیشه چهره‌ای خوب دارند. در عوض، ”زشتی“ و ”بدی“ نیز در کنار هم تعریف می‌شود. هر چه‌قدر شخصیت‌های باهوش و دارای نقش مثبت در فیلم‌ها ”خوش‌اندام“ و ”خوش‌سیما“ هستند، افراد بدجنس یا بی‌عرضه یا احمق یا غیرقابل اعتماد در دنیای سینما با چهره‌ای زشت، یا هیکلی چاق، یا قد کوتاه، یا موی سفید ظاهر می‌شوند. نکته جالب این‌که در میان اکثر زنان، لاغر شدن ـ صرف نظر از وزن طبیعی آنان ـ نوعی دستاورد محسوب می‌شود. زنی که وزن کم می‌کند، از سوی زنان هم‌قطارش مورد تشویق و تحسین قرار می‌گیرد و آمریکائی‌ها حتی برای آن ضرب‌المثل ساخته‌اند که ”هر چه‌قدر لاغر یا پولدار شوی، باز هم کم است.“ از همین‌رو همه حسرت و آرزوی لاغر شدن را دارند. اگرچه برای بسیار افراد کاهش وزن با هدف حفظ سلامت صورت می‌گیرد، اما وزن مناسب هر کسی مناسب با قد و استخوان‌بندی و ساخت ژنتیکی وی تعریف می‌شود و زیاده‌روی در کاهش وزن به شدت برای سلامت جسمانی ضرر دارد.
● ”زیبائی“ یک امر طبقاتی
در اکثر فرهنگ‌ها، زیبائی‌ طبیعی با ویژگی‌های قشر مرفه جامعه تعریف شده و می‌شود. در حال حاضر در جوامع غربی، رنگ پریده بودن به معنی دور بودن از طبیعت و آفتاب و ورزش نکردن است. از همین‌رو، ورزش کردن و لذت بردن از طبیعت و در نتیجه به‌اصطلاح ”برنزه“ شدن مد شده است (بگذریم که تبعیض علیه رنگ تیره طبیعی پوست در غرب هم‌چنان پابرجاست) هم‌چنین چاقی نشانه پرخوری و بدغذائی است. افرادی که از غذاهای پرچربی و سرخ شده استفاده می‌کنند، و امکان تهیه غذای سالم مرکب از میزان متناسب مواد غذائی گوناگون را ندارند، یا به علت مشغله زیاد وقتی برای ورزش کردن پیدا نمی‌کنند، یا این‌که امکان پرداختن هزینه سالن ورزشی را ندارند، معمولاً چاق می‌شوند. بسیاری از این افراد معمولاً از قشرهای پائین هستند که بیشتر از غذاهای آماده و فوری fast food تغذیه می‌کنند، آگاهی و دقت لازم برای حفظ سلامت جسمانی را ندارند، یا از امکانات ورزشی محروم هستند. در حالی‌که افراد در قشرهای متوسط و بالا که از آگاهی برخوردار بوده و امکان پرداخت هزینه لازم برای غذای مناسب را دارند، برای حفظ سلامت خود از چاقی می‌پرهیزند. اما امروزه متأسفانه لاغری بیمارگونه تبدیل به معیار زیبائی و خوش‌اندامی شده است که هیچ ربطی به سلامت ندارد. یعنی اکثریت قریب به اتفاق زنان اگر غذای سالم بخورند و به‌طور مرتب ورزش کنند و کاملاً مواظب سلامت جسمانی خود باشند، باز هم چنان اندام به‌اصطلاح مناسب نخواهند داشت. اما حتی براساس همین معیارهای ساختگی نیز، زیبائی متوسط و بالا در تلاش برای کسب زیبائی، از شیوه‌های گوناگون استفاده می‌کنند که از رژیم غذائی و استفاده از لوازم آرایش گرفته تا جراحی بینی و ... را در بر می‌گیرد. اما زنان محروم که توان تأمین مخارج ”زیبائی“ را ندارند، از انجام این کارها محروم‌اند و فرم صورتشان حالت طبیعی خود را حفظ می‌کند (خواه زشت باشد یا زیبا)! به بیان دیگر، با پیشرفت تکنولوژی، داشتن ”زیبائی“ به یک امر طبقاتی تبدیل می‌شود.
● افزایش نارضایتی از خود
براساس پژوهش‌های انجام شده در کشور آمریکا، بسیاری از زنان از ظاهر خود ناراضی هستند و این امر باعث کاهش اعتمادبه‌نفس و افزایش نارضایتی از خویش می‌شود. طبیعی است که لاغری بیش از حد به سادگی به‌دست نمی‌آید و به تلاش و صرف وقت زیادی نیاز دارد. آیا کسی که به اندازه کافی اعتمادبه‌نفس ندارد، و افزون بر آن، بخش عمده‌ای از فکر و تلاش وی صرف لاغر کردن می‌شود، می‌تواند صاحب اندیشه و فرهنگ تلقی شود و نقش اجتماعی خود را با شایستگی ایفا کند؟ آیا چنین کسی فرصت کافی برای پرداختن به مسائل مهم زندگی و روحیات و معنویات پیدا می‌کند؟
ارائه تصویر کلیشه‌ای غیرطبیعی از زیبائی نه‌تنها باعث کاهش اعتمادبه‌نفس می‌شود و موقعیت اجتماعی و فرهنگی زنان را متزلزل می‌کند، بلکه بر روی نقش زن در خانواده نیز بی‌تأثیر نیست و گاه تمایل به باردار شدن و شیر دادن به کودک را نیز در زنان کاهش می‌دهد. این تصویر نادرست از ”زیبائی“، احساس ناخوشایندی دائمی از ظاهر خود را به زنان القا می‌کند، و کسی که دائم دچار احساس نارضایتی از خویش است، چگونه می‌تواند توانائی‌های خود را به دیگران ثابت کند و از پس وظایف سنگین خود در جامعه برآید؟
● تلاش‌ها ادامه دارد
امروزه زنان اندیشمند و فعال به‌طور عمده برای تعریفی متفاوت و واقعی از زیبائی تلاش می‌کنند و می‌خواهند زنان را با ارزش‌های درونی و خدادادیشان آشنا کنند، چراکه نارضایتی از ظاهر خویش، یکی از شیوه‌های پنهان زن ستیزی است. زنان باید بیاموزند که قدر خود را بدانند و به خاطر آفرینش خود خداوند را شکر کنند. در این زمینه، پزشکان و روان‌شناسان و متخصصین بهداشت و تغذیه نیز بر اهمیت سلامتی و حفظ اعتمادبه‌نفس برای حفظ سلامتی بانوان تأکید کرده و خوش‌اندامی را در بدن سالم تعریف می‌کنند.
خوشبختانه بسیاری از این تلاش‌ها تا حدودی ثمربخش بوده است. به‌طور نمونه در غرب چندین دهه است که زنان سیاه‌پوست نیز می‌توانند در جمع زنان موفق جای بگیرند. هنرپیشه‌های زن چاقی هستند که بسیار معروف شده‌اند و هم‌چنین زنان سیاه‌پوست و احیاناً چاقی که در نویسندگی و فعالیت‌های اجتماعی پیش‌قدم بوده‌اند به‌تدریج تعریف زیبائی با واقعیت مادری همخوانی می‌یابد و زندگی خانوادگی، مادر شدن و بچه‌دار شدن در بسیاری از کشورهای غربی مد شده است. زنان کم‌کم می‌پذیرند که حاملگی یکی از اشکال عالی خلقت است و اندام دوران حاملگی خجالت‌آور نیست. اما این همه مانع از ستایش کم‌وزنی و لاغری در فرهنگ عامه نشده است و حتی بسیاری از مادران سعی در لاغر شدن و دور انداختن نشانه‌های مادری از طریق جراحی دارند.
از همین‌رو، نیاز به تلاش‌های جدی‌تر برای مبارزه با تبلیغ ”لاغری“ به‌عنوان معیار ”زیبائی“ احساس می‌شود و متخصصین و مسئولین فرهنگی و بهداشت عمومی نیز باید به‌طور جدی‌تر در تبلیغ سلامتی و ارائه الگوهای متفاوت برای موفقیت و ارزشمند بودن زنان بکوشند. اقدام اخیر گردانندگان نمایش جهانی لباس در مادرید اسپانیا در همین زمینه است. آنها برنامه‌ریزی کرده‌اند که همه برای شرکت در مراسم، باید مورد آزمایش پزشکی قرار گرفته و گواهی تأئید سلامت دریافت کنند. با توجه به فراگیری کلیشه‌های ”زیبائی“ در جهان، به‌نظر می‌رسد که نیاز به این‌گونه گام‌های جدی و رسمی ضروری است. کارمن گونزالس، مسئولی یکی از سازمان‌های غیردولتی مبارزه با بیماری‌های کم‌غذائی در اسپانیا که سال‌هاست برای وضع چنین مقرراتی تلاش کرده است، می‌گوید که ”اگر زنان بخواهند همین‌گونه ادامه دهند و دست از این رژیم‌های کشنده برندارند، باید تلاش کنیم که همانند مسئله سیگار کشیدن و منع آن در اماکن عمومی، قوانین جدی در این زمینه وضع شود.“
● قدرت: معیار زیبائی مردانه
مردان هنوز دچار اپیدمی لاغری مفرط نشده‌اند. اگرچه تبلیغ‌های کاشتن مو برای مردان طاس افزایش چشمگیری داشته و استفاده از مدل‌های موی عجیب و غیرعادی در میان مردان دیده می‌شود، اما توجه شدید به لاغری در میان آنها آن‌چنان که در میان زنان شایع است، وجود ندارد. به‌طور نمونه تنها ده درصد از بیماران کم‌غذائی را مردان تشکیل می‌دهند. این امر به‌طور عمده از آن روست که مردان به مناقع قدرت فراوانی جز ”زیبائی“ دسترسی دارند، در حالی‌که منبع عمده قدرت برای بسیاری از زنان هنوز ”زیبائی“ است. پژوهش‌های انجام شده جدید نشان داده است که زنانی که از استقلال مالی برخوردار هستند، تمایل چندانی به رژیم‌های لاغری نشان نمی‌دهند.
وضعیت اقتصادی، میزان استقلال اقتصادی و کنترل فرد بر روی زندگی خویش به‌طور عمده در میزان اعتمادبه‌نفس و در زمینه مراقبت از خویش، در سلامت روانی و جسمی زنان تأثیرگذار است. هم‌چنین بررسی‌ها مشخص کرده که رژیم‌های سخت و جراحی‌های زیبائی و توجه بیش از حد به ظاهر نسبت عکس با سطح تحصیلات زنان دارد. به این ترتیب زنان صاحب فکر و کسانی که در جامعه نقش‌های پررنگ‌تری به‌عهده می‌گیرند کمتر تن به رژیم لاغری می‌دهند. آنها بیش از زنان کم‌ سوادتر به ارزش‌های وجودی خود واقف‌اند و سلامت و موفقیت را تنها در ابعاد یک زن و ظاهر او جست‌وجو نمی‌کنند. این مفاهیمی است که زنان باید بیش از پیش به آن توجه نشان دهند.

منبع : مجله زندگی ایده آل