کاربرد نمره وضعیت بدن در مدیریت گله‌های گاو شیری

در سال شش زمان كلیدی وجود دارد كه وضعیت بدن دام باید مورد ارزیابی قرار گیرد.این زمان‌ها عبارتند از: اواسط دوره خشكی،زایمان، و تقریبا ۲۷۰،۱۸۰،۹۰،۴۵ روز بعد از شروع شیرواری. آنچه در زیر می‌آید به شرح اهداف معین در خصوص وضعیت بدن در هركدام از این مراحل می‌پردازد.
▪ دوره خشكی:
نمره ایده‌آل وضعیت بدن برای یك گاو خشك ۳.۵ می‌باشد. برای حصول عملكرد و سلامتی مطلوب در مراحل اولیه شیرواری كه در پی دوره خشكی می‌آید، وضعیت بدن باید حداقل ۳ و حداكثر ۴ باشد.
اثبات شده است كه یك گاو در طی شیرواری چربی بدن را با بازده بیشتری نسبت به دوره خشكی ذخیره می كند.گاها یك گاو قبل از اینكه به نمره وضعیت قابل قبولی برسد، باید خشك گردد. از اینرو یك مدیر باید گاوهای خشك را به منظور اضافه وزن و حصول نمره وضعیت مطلوب تغذیه كند.بدیهی است كه یك برنامه تغذیه ای حساب شده همراه با بازدیدهای مكرر برای بالا رفتن وضعیت بدن گاوهای خشك (البته بدون چاق شدن گاو)ضروری است.
علوفه خشك ساقه بلند و دارای كیفیت متوسط، بهترین خوراك علوفه‌ای برای گاوهای خشك به شمار می رود.علوفه با كیفیت بالاتر(از نظر انرژی و پروتئین) از قبیل سیلوی ذرت و هیلاژ یونجه باید با احتیاط و محدودیت بیشتری مصرف شوند تا از افزایش بیش از حد نمره وضعیت جلوگیری به عمل آید.
استفاده از علوفه با كمیت و كیفیت مناسب، مكمل‌های با انرژی پایین و فیبر بالا كه حاوی مقدار كافی پروتئین،مواد معدنی و ویتامین‌ها باشد می‌تواند در مقادیر كنترل شده بمنظور دسترسی به افزایش نمره وضعیت بكار رود.
حذف چربی اضافه در گاوهای خشك هم با استفاده از محدود كردن انرژی دریافتی طی دوره خشكی،عملكرد بعد از آن را با مشكل مواجه نخواهد كرد.
▪ اوایل شیرواری:
گاو باید طی اوایل دوره شیرواری مكررا مورد ارزیابی قرار بگیرد.وضعیت بدن گاو -از آنجا كه منعكس كنندهٔ ذخایر انرژی بدن است-اثر عمده خود را روی سلامتی،تولید و باروری گاو شیری خواهد گذاشت.
اضافه وزن بیش از حد گاو یعنی نمره وضعیت بالاتر از ۴ خطر بزرگی محسوب می‌شود و ممكن است سبب ایجاد سندرم گاو چاق و مشكلاتی از قبیل سخت زایی،جفت ماندگی، عفونت‌های رحمی،تورم پستان،جابجایی شیردان،كتوز و تب شیر گردد.معمولا مقاومت گاو به استرس‌های زایمانی كافی نیست و اشتهای آن كمتر از آن است كه پاسخگوی نیازهای اوایل شیرواری باشد.
از طرف دیگر،چنانچه نمره وضعیت كمتر از ۳ باشد،گاو بدون داشتن ذخایر كافی انرژی،استارت تولید را می زند.این گاو ممكن است با مشكلات كمتری در زمان زایمان مواجه باشد اما عملكرد تولید مثلی و تولید شیر آن پائین تر از حد انتظار ما خواهد بود.
همانطور كه در شكل نشان داده شده،یك گاو متوسط معمولا در ۴ تا ۶ هفتگی بعد از شروع شیرواری، به پیك تولید می رسد.اگر دریافتی خوراك(ماده خشك)توسط گاو كندتر از نیازهایش پیش برود،در ۹ تا ۱۱ هفتگی به پیك خواهد رسید.این وضعیت،گاو را برای چندین ماه پس از شروع شیرواری در بالانس منفی انرژی قرار خواهد داد؛به این معنی كه دریافتی انرژی خوراك كمتر از بازده انرژی شیر تولیدی است.این گاو از چربی بافتی خود برای جبران این نقیصه استفاده خواهد كرد.
گاوی كه شیرواری را در وضعیت لاغر شروع كند، ذخایر انرژی كمی دارد و پیك تولید پائین تری خواهد داشت.پیك تولید مستقیما با كل تولید شیر در گاوهای بالغ مرتبط است.برای هر یك كیلوگرم اضافی در تولید شیر(در حالت پیك) تقریباً ۲۰۰ كیلوگرم شیر بیشتری در كل دوره شیرواری حاصل می‌شود.
پائین بودن وضعیت بدن در زمان زایمان همچنین می‌تواند سبب پائین آمدن چربی شیر شود؛ زیرا كه در اوایل شیرواری نسبت بالایی از پیش سازهای چربی شیر،از ذخایر چربی بدن گاو منشا می‌گیرند.
گاو بالغ متوسطی كه با وضعیت بدن مطلوب(۳.۵ و حداكثر ۴) زایمان می‌كند، طی ۸۰-۶۰ روز اول با فرض سلامتی كامل،روزانه ۱-۰.۵ كیلوگرم از بافت بدن خود را از دست می دهد.
یك كیلوگرم از بافت بدن(بیشتر به حالت چربی) می تواند ۴.۹۲ مگاكالری(NEL)را تامین نماید.شیر با چربی ۳.۵% نیز شامل حدود ۰.۶۹ مگاكالری انرژی(NEL)در كیلوگرم است.بنابراین یك كیلوگرم از بافت بدن می تواند انرژی لازم برای تولید ۷.۱ كیلوگرم شیر راتامین كند.از دست دادن ۷۰ كیلوگرم چربی در گاو بالغ متوسط،معادل تولید ۵۰۰ كیلوگرم شیر بیشتر از دریافتی انرژی جیره خواهد بود.
طی دو ماه اول شیرواری، گاو بالغ متوسط بین ۱.۲-۱ از نمره وضعیتش را از دست می‌دهد، و تا هفته دهم نزدیك به وضعیت ۳ ثابت می ماند و تا روز نودم وضعیت از دست داده را بازیابی می‌كند.در این زمان،بالا بردن دریافتی انرژی جیره می‌تواند احتیاجات در حال كاهش انرژی شیر را پاسخ بگوید.این امر با دوره بازدید از فعالیت‌های فحلی،جفت گیری و تلقیح،مقارن است.
تجربه و تحقیق نشان داده است كه گاوهای در حال اضافه وزن(در بالانس مثبت انرژی)در زمان سرویس،نرخ آبستنی بالاتری نسبت به گاوهای در حال كاهش وزن دارند.نمره وضعیت بین ۲.۵ و ۳.۵ برای بازده تولید مثلی مطلوب، كافی است.
مصرف پائین انرژی در اوایل شیرواری می‌تواند روزانه منجر به ۲-۱.۵ كیلوگرم سوزش چربی گردد.این امر خطر تجمع چربی در كبد گاو را بالا می برد و می تواند سبب كتوز شود.همچنین حساسیت گاو به بیماری زیاد شده و بازگشت به استروس به تاخیر افتاده و باروری پائین می آید.
گاوهای اوایل شیرواری حدود ۱۰% كمتر از گاوهای سطح مشابه تولید در اواسط شیرواری ماده خشك مصرف می كنند.بنابراین تامین پروتئین كافی برای پاسخگویی به احتیاجات پیك تولید به این معنی است كه محتوای پروتئینی جیره در محدوده ۲۰-۱۸ درصد ماده خشك آن باشد.در حالت ایده آل ۴۰% پروتئین باید عبوری باشد تا از تجزیه شكمبه ای گذر كرده و آمینواسیدهای دخیل در تولید شیر را فراهم آورد.
درهر صورت باید بین مقادیر زیاد مواد دانه ای(نشاسته)با قابلیت هضم بالا و قابلیت تخمیر سریع برای تامین انرژی با علوفه فیبری به منظور نگهداری عملكرد شكمبه و سنتز چربی شیر تعادل برقرار باشد.
جیره باید به گونه‌ای باشد كه ۷۵-۷۲ درصد كل مواد مغذی قابل هضم(TDN) و ۱.۶۷-۱.۶۱ مگاكالری در كیلوگرم انرژی خالص شیرواری(NEL)تامین نماید.كل سطح فیبر جیره باید بین ۱۹ و ۲۱ درصد فیبر شوینده اسیدی(ADF) و بین ۲۵ و ۲۸ درصد فیبر شوینده خنثی(NDF)باشد.حداقل ۲۱% كل ماده خشك جیره باید از NDF علوفه تامین شود.برخی از علوفه ها باید بصورت خشك باشند تا بالاترین عملكرد شكمبه را داشته باشیم.
▪ اواسط شیرواری:
وقتی ۱۸۰ روز از شیرواری گذشت،ارزیابی وضعیت بدن باید مؤید این نكته باشد كه گاوها در حال بازسازی آن دسته از ذخایر چربی بدنشان هستند كه در اوایل شیرواری از دست رفته بود. در این مرحله از شیرواری،نمره‌های وضعیت باید برای پرتولید ترین گاوهای گله ۳ و برای گاوهای متوسط شیر بین ۳.۵-۳ باشد. ممكن است نمره وضعیت گاوهای كم تولید از ۳.۵ بالاتر رفته باشد كه در این حالت باید تغذیه آنها با مدیریت دقیقتری انجام شود تا از چاقی جلوگیری به عمل آید.
▪ اواخر شیرواری:
نمره وضعیت بدن در ۲۷۰ روزگی بعد از شروع شیرواری بایستی ۳.۵ باشد.در طی این مدت،گاوهای كم تولید تمایل به افزایش بیش از حد نمره وضعیت دارند و ممكن است نمره ۴ یا بیشتر را نشان بدهند. این امر بخصوص زمانی رخ خواهد داد كه مقادیر زیادی سیلوی ذرت در جیره استفاده شود؛ و همچنین زمانی كه در خصوص مصرف كنسانتره محدودیتی به عمل نیامده باشد.
بیش از حد بودن وضعیت بدن در گله‌های دارای سیستم فری استال كه با جیره كاملاً مخلوط شده(TMR) تغذیه می‌كنند و گاوها با توجه به میزان تولیدشان گروه بندی نشده‌اند نیز دیده می‌شود.
در گله‌هایی كه فاصله گوساله زایی بیش از حد معمول،دوره تولید كم و/یا دوره خشكی را طولانی می‌كنند،بسیاری از گاوها بیش از حد چاق می شوند.در این وضعیت،مدیریت پرورشی نیازمند بهبود است.
▪ تلیسه‌های شكم اول:
وضعیت بدن مطلوب برای تلیسه‌های شكم اول نزدیك به ۳ است.تلیسه‌های با نمره بیشتر از ۳ احتمالا سختزایی داشته‌اند. مدیریت تلیسه های شكم اول متفاوت از دیگر هم گله‌ای‌های مسن ترشان انجام می‌گیرد.باید توجه داشت كه آنها در زمان زایمان ۱۵۰-۱۰۰ كیلوگرم كمتر از گاوهای مسن تر گله وزن دارند.مقدار كنسانترهٔ روزانه آنها باید طوری تنظیم شود كه نسبت علوفه به كنسانتره بدرستی رعایت شود تا از مشكلات ناشی از سوء عملكرد سیستم گوارشی جلوگیری به عمل آید.
تلیسه‌های شكم اول پایداری بیشتری از هم گله‌ای‌های مسن تر خود نشان می‌دهند. تلیسه‌های شكم اول در اواسط شیرواری به طور متوسط ماهانه افتی معادل ۴ درصد نشان می‌دهند كه این در گاوهای مسن تر،۸ درصد می باشد.در اواخر شیرواری،تلیسه‌های شكم اول ماهانه ۸-۶ درصد افت نشان می‌دهند كه این رقم برای گاوهای دیگر ۱۴-۱۰ درصد می‌باشد. این پایداری بالا حاكی از آنست كه دریافتی انرژی در تلیسه ها در جهت ایجاد ذخایر چربی بدنی،هیچگاه مانند گاوهای مسن تر نیست.
گاوهای شكم اول و دوم در طی اواسط و اواخر شیرواری و دوره خشكی احتیاج زیادی به انرژی برای رشدشان دارند.این گاوها باید طی دو دوره شیرواری اول خود،۷۵-۵۰ كیلوگرم افزایش وزن پیدا كنند تا به وزن بالغ برسند.برای اطمینان از اینكه مواد مغذی اضافی مورد نیاز برای رشد تامین شده اند،توصیه ی استاندارد این است كه كنسانتره بیشتری به این گاوها داده شود.طی اواسط و اواخر شیرواری،گاو شكم اول باید ۱۰ درصد و گاو شكم دوم باید ۵ درصد كنسانتره بیشتری از آنچه مورد نیاز است برای تولید شیر و افزایش وضعیت بدن دریافت كند.
مدیریت درست بالانس انرژی طی شیرواری و چرخهٔ تولید یك گاو شیری می‌تواند به طور چشمگیری ظرفیت آنرا برای بهره وری افزایش دهد.

منبع : سایت دام‌آوران