زندگی نامه امام محمد باقر (ع)

آن حضرت بنابر مشهور، روز جمعه یا دوشنبه ، سوّم ماه صفر، یا اوّل ماه رجب، سال ۵۷(۱)هجری قمری در شهر مدینه منوّره دیده به جهان گشود.
▪ نام:
محمّد، صلوات اللّه و سلامه علیه.(۲)
▪ كنیه:
أبوجعفر، أبوجعفر اوّل(۳)
▪ لقب:
باقر، شاكر، هادی، باقرالعلوم، امین، شبیه.
▪ پدر:
امام سجّاد، زین العابدین، علیّ بن الحسین علیهم السلام .
▪ مادر:
فاطمه، دختر امام حسن مجتبی (ع) .
▪ نقش انگشتر:
حضرت دارای سه انگشتر بود، كه نقش هر كدام به ترتیب عبارتند از: "رَبّ لا تَذَرْنی‏ فَرْداً"، "الْعِزُّْ لِلّهِ"، "الْقُوُّْ لِلّهِ جَمیعاً".
▪ دربان:
جابر بن یزید جُعفی.
حضرت اوّلین امام و خلیفه‏ای بود كه با استفاده از جوّ عمومی حاكم بر جامعه زمانش - یعنی؛ شروع كشمكش و درگیری بنی‏العبّاس و بنی امیّه - توانست ضمن دفاع از مبانی اسلام و حقوق مظلومان، حدّاكثر استفاده و بهره را برگیرد. و در همین راستا - ضمن مبارزاتی كه بر علیه جبّاران و ظالمان داشت - كلاس‏ها و جلسات مختلف احكام، تشكیل و حقایق اسلام و تفسیر قرآن را نشر داده، و علوم و معارف الهی را برای جوامع بشری شكافته و تشریح نمود. و بر همین اساس یكی از لقب‏های مشهور آن حضرت، باقرالعلوم - یعنی؛ شكافنده علوم و فنون - می‏باشد.
امام محمّد باقر (ع) در سنین دو یا چهار سالگی در صحرای كربلا حضور داشت.
حضرت در هر روز جمعه یك دینار در راه خدا به مستمندان صدقه می‏داد و می‏فرمود: دادن صدقه در روز جمعه چند برابر دیگر روزها پاداش دارد.
هرگاه برای حضرت مشكلی پیش می‏آمد، خانواده خویش را دستور می‏داد تا جمع می‏نمود؛ و در جمع آن‏ها به درگاه خداوند دعا می‏كرد و آن‏ها آمّین می‏گفتند.
▪ مدّت عمر:
آن حضرت حدود چهار سال، با جدّش امام حسین‏ (ع) ؛ و مدّت ۳۸ سال هم‏زمان در حیات پدرش، امام سجّاد(ع) ؛ و سپس حدود ۱۹ سال امامت و زعامت جامعه اسلامی را برعهده داشت، كه روی هم عمر با بركت آن حضرت را ۵۷ سال گفته‏اند.
▪ مدّت امامت:
آن بزرگوار روز ۱۲ یا ۲۵ محرّم، سال ۹۴ یا ۹۵، پس از شهادت پدر بزرگوارش در سنین ۳۸ سالگی به منصب امامت نائل آمد؛ و زعامت آن حضرت تا هفتم ذی‏الحجّْ یا ربیع‏الأوّل، سال ۱۱۴ به طول انجامید.
▪ شهادت:
روز دوشنبه، هفتم ربیع‏الأول یا ذی‏الحجْ، سال ۱۱۴ هجری قمری(۴) به دستور هشام بن عبدالملك به وسیله زهر، توسّط ابراهیم بن ولید - استاندار مدینه - مسموم و به درجه رفیع شهادت نائل آمد.
▪ محلّ دفن:
پس از شهادت، پیكر پاك و مطهّر حضرتش تشییع؛ و در قبرستان بقیع در جوار مرقد شریف پدر و عموی بزرگوارش دفن گردید.
▪ فرزندان:
امام محمّد باقر (ع) دارای هفت فرزند پسر و دو دختر بوده است.
▪ پادشاهان و خلفأ هم عصر امامتش:
ولید بن عبدالملك، سلیمان بن عبدالملك، عمر بن عبدالعزیز، یزید بن عبدالملك، هشام ابن عبدالملك، ولید بن یزید بن عبدالملك، یزید بن ولید بن عبدالملك و ابراهیم بن ولید بن عبدالملك.
▪ نماز آن حضرت:
دو ركعت است، در هر ركعت پس از قرائت سوره حمد، صد مرتبه "شهد اللّه" خوانده می‏شود. و بعد از آن كه سلام نماز پایان یافت، تسبیحات حضرت فاطمه زهرأ سلام الله علیها گفته می‏شود، و سپس تقاضا و درخواست حوائج مشروعه از درگاه خداوند متعال انجام گردد كه ان شأ اللّه برآورده خواهد شد.(۵)
● اسامی شاگردان ممتاز امام محمد باقر (ع)
در زمان امام باقر (ع) شیعیان از آزادی نسبی برخوردار بودند و لذا عده زیادی از آنها بار سفر بستند و به مدینه آمده تا از سرچشمه معارف و علوم آن حضرت سیراب شوند.
در عصر امام باقر (ع) روایات و نشر معارف بیش از زمان پدر و اجدادش رونق داشت. شاگردان امام گفته های آن بزرگوار را به ممالک اسلامی منتشر می کردند.
۱) جابر بن عبدالله انصاری
جابر فرزند عبدالله بن عمرو بن حرام بن کعب بن غنم بن کعب سلمه بود. او سلمی و از بنی سلمه مادرش نسیبه دختر عقبه بن عدی بن سنان بود.
او اول کسی است که به زیارت قبر مطهر حضرت سیدالشهداء (ع) در اربعین شهادت آن حضرت مشرف شد. جابر از اصحاب رسول الله، امیرالمومنین علی ، حسن بن علی ، حسین بن علی ، علی بن الحسین و امام محمی باقر علیهم السلام بود.
درباره اش گفتند: که او در هجده جنگ همراه با پیامبر (ص) شرکت کرد و در جنگ صفین در کنار علی بن ابی طالب (ع) با دمشنان جنگید.
۲) ابان بن تغلب
محدث قمی (ره) می فرماید: او مردی ثقه ، جلیل القدر و عظیم المنزله بود. ابان محضر سه امام را درک کرده ، امام زین العابدین ، امام محمد باقر و امام جعفر صادق علیهم السلام. از این سه امام روایاتی را نقل کرده و از ناحیه آن بزرگواران حظ و بهره فراوان برده است.
ابان بن تغلب تسلط و احاطه علمی خوبی بر قرآن و فقه و حدیث و ادب و نحو و لغت داشت.
ابان حدود سی هزار حدیث فقط از امام صادق (ع) نقل کرد. هر وقت به مدینه می آمد حلقه های درس می شکست و در مسجد جایگاه خطابه پیامبر را برای تدریس او خالی می کردند.
امام صادق (ع) به او می فرمود تو بر اعمال و رفتار مردم مدینه نظارت داشته باش.
۲) جابر جعفی
او از بزرگترین راویان و معتبرترین اشخاص است بلکه می توان گفت که او حامل اسرار آل محمد و حافظ گنجهای دانش اهل بیت علیهم السلام می باشد و شاهد بر این مدعا آن چیزهایی است که از او نشر یافته است.
جابر خود می گوید: امام محمد باقر (ع) نود هزار حدیث برایم بیان فرمود که بدون شک برای هیچکس نقل نکرد و من نیز برای کسی نقل نکردم.
مقام و منزلت جابر در نزد امام صادق (ع) همانند مقام و منزلت سلمان فارسی نزد رسول الله (ص) بود.
بعضی معتقدند که چهار نفر حامل علم ائمه علیهم السلام شدند. سلمان فارسی ، جابر بن یزید جعفی ، سید حمیری و یونس بن عبدالرحمن.
۳) محمد بن مسلم
فقیه اهل بیت و از یاران صدیق امام محمد باقر و امام صادق علیهماالسلام بود .
امام صادق (ع) فرمود: اگر برید بن معاویه عجلی و ابوبصیر و محمد بن مسلم و زراره نمی بودند آثار پیامبری (معارف شیعه) از میان می رفت. آنان بر حلال و حرام خدا امین هستند.
محمد بن مسلم اهل کوفه بود و برای بهره گرفتن از دانش بیکران امام باقر (ع) به مدینه آمد و چهار سال در مدینه ماند.
در روایات است که محمد سی هزار حدیث از امام باقر و شانزده هزار حدیث از امام صادق علیهماالسلام پرسید.
۴) زرارهٔ بن اعین
علامه حلی درباره زراره می فرماید: زراره بن اعین بزرگ و مقدم اصحاب ما در زمان خود بوده ، او فقیه ، قاری ، متکلم ، شاعر و ادیب فرزانه بود و همه فضائل و خوبیها را در خود جمع کرد. هر چه روایت از او نقل شده مورد وثوق و صحیح است.
او بعد از امام صادق (ع) دو ماه یا کمتر زده ماند ، امام صادق (ع) به شهادت رسید در حالی که زراره بیمار بود و در همان مرض از دنیا رفت.
۵) حمران بن اعین
او شیابی و کوفی بود ، امام باقر (ع) به او فرمود: تو از شیعیان ما در دنیا و آخرت هستی.
و نیز روایت شده که از حواریون امام باقر (ع) و امام صادق علیهماالسلام بوده است.
درباره اش گفتند که عالم به علم نحو و لغت بود. امام باقر (ع) فرمود: هیچوقت حمران گرفتار تردید و شک نشد. و حقا او مومنی است که هیچگاه دست از عقیده اش برنداشت.
۶) عبدالله بن ابی یعفور
بنابر نقل ابن عباسی و نجاشی او ثقه ، جلیل القدر و قاری قرآن در مسجد کوفه بود و صاحب کتابی بود که عده ای از اصحاب ما از آن نقل روایت می کنند او کسی است که دینش را به محضر امام صادق (ع) عرضه داشت تا امام (ع) آن را امضاء کند.
عبدالله از حواریون امام باقر و امام صادق علیهما السلام بوده از نظر رتبه و مقام در ردیف زراره و امثال اوست. فقیه و چشم طائقفه شیعه بوده است.
۷) برید عجلی
برید از اصحاب امام باقر و امام صادق علیه السلام بود و در زمان حضرت صادق (ع) وفات یافت. او ثقه و فقیه بود و از نظر رتبه و مقام یکی از برجسته ترین شاگردان امام باقر و سایر ائمه علیهم السلام محسوب می شد. همه کسانی که در فقه آل محمد صاحب نظر هستند گفته های او را تصدیق می کنند.
۸) سدیر صیرفی
او از اصحاب امام باقر و صادق علیهما السلام است .
۶) كمیت اسدی
او شاعری بزرگوار بود که با اشعارش خلفای اموی را رسوا می کرد و به همین جهت از طرف آنها محکوم به مرگ شد.
کمیت شیفته امام باقر (ع) بود و در راه این عشق ، خود را فراموش می کرد .

۱- تاریخ ولادت آن حضرت بر حسب شمسی ۵۵/۹/۲۷ و یا ۵۶/۲/۲۲ می‏باشد.
۲- نام حضرت به عنوان امام "محمّد باقر" طبق حروف أبجد كبیر ۳۹۵ می‏شود.
۳- دو نفر از ائمّه : دارای كنیه ابوجعفر هستند: امام پنجم به عنوان ابوجعفر اوّل و امام نهم به عنوان ابوجعفر ثانی، در روایات هر كجا ابوجعفر بدون قرینه و قیدی آمده باشد، گفته‏اند: منظور امام پنجم است.
۴- تاریخ شهادت بر حسب شمسی ۱۱۱/۲/۱۲ و یا ۱۱۱/۱۱/۱۵ می‏باشد.
۵- جهت تدوین و تنظیم خلاصه حالات حضرت، كتابهای ذیل مورد استفاده قرار گرفته است: اصول كافی: ج ۱، تهذیب الأحكام: ج ۶، مناقب ابن شهرآشوب: ج ۳، دعوات راوندی، اًّعلام الوری: ج ۱، ینابیع المودّْ، أعیان الشیعه: ج ۱، كشف الغمّْ: ج ۱، مستدرك الوسائل: ج ۶، بحارالانوار: ج ۴۵ و ۸۸، مجموعه نفیسه، تاریخ اهل البیت، تذكرْ الخواصّ، دلائل الاًّمامْ، ارشاد مفید، جمال الأُسبوع، حلیْ الأبرار: ج ۳، الفصول المهمّْ ابن صبّاغ

منبع : مؤسسه آموزشی باقرالعلوم (ع)