ایجاد عزت‌نفس در فرزندان

اگر ثروتمند نیستی مهم نیست، بسیاری از مردم ثروتمند نیستند. اگر سالم نیستی، هستند افرادی که با معلولیت و بیماری نیز خوب زندگی می‌کنند. اگر زیبا نیستی، برخورد درستی با زشتی نیز وجود دارد. اگر جوان نیستی، همه با چهره پیری مواجه خواهند شد. اگر تحصیلات عالی نداری، با سواد کم هم می‌توان زندگی کرد. اگر قدرت و مقام نداری، باید بدانی که مشاغل مهم متعلق به تعداد محدودی از انسان‌هاست. ”اما اگر عزت‌نفس نداری، متأسف باش چون هیچ نداری.“
”گوته“
بسیاری از رفتارهای ناهنجار کودکان و نوجوانان مانند: پرخاشگری، اضطراب، بزهکاری، افت تحصیلی و... ریشه در کمبود عزت‌نفس آنها دارد. عزت‌نفس یعنی احساس ارزشمند بودن که از طریق افکار، عواطف و تجربه‌ها به‌دست می‌آید به‌نحوی که فرد خود را توانمند، با کفایت و موفق می‌داند. عزت‌نفس از کودکی توسط والدین، مربیان و اطرافیان شکل می‌گیرد. توصیه می‌شود برای ایجاد عزت‌نفس در فرزندان به این نکات توجه کنید:
۱) ایده‌های جدید فرزند را بپذیرید و او را تشویق کنید. ایده‌ها هر چقدر که بی‌ارزش باشد برای فرزند شما باارزش است پس در مقابل نظرات فرزندتان از کوره در نروید، ناراحت نشوید و واکنش شدید از خود نشان ندهید. به‌طور مثال دختر می‌گوید: وقتی بزرگ شدم تصمیم دارم سیرک‌باز شوم. مادر: تو هیچ‌وقت یک سیرک‌باز نخواهی شد، پس فکرهای احمقانه نکن.
۲) انتظارات ما نباید بیشتر از حد توانائی و استعدادهای فرزندمان باشد. پدر: من انتظار دارم در مسابقهٔ شنا حتماً نفر اول شوی. (با تأکید)
۳) بی‌توجه و بی‌اعتنا، خشن و عصبانی با فرزند برخورد نکنید.
رفتارهای تحقیرکننده نداشته باشید. این نوع رفتارها نه تنها باعث ناراحتی و کاهش اعتماد به نفس فرزندتان می‌شود بلکه بسیاری از بدی‌ها را در وی ایجاد می‌کند. از رفتارهائی مانند کنایه زدن، سرزنش، انتقاد، مقایسه، ناسزاگوئی، تحقیر و شرمنده کردن فرزند جداً بپرهیزید.
در زیر نمونه‌ای از این رفتار ناپسند و راهکارهای آن، آورده شده است:
▪ کنایه زدن توسط پدر: کتاب کتابخانه را گم کردی؟ خوب برای اینکه خیلی مسئولیت سرت می‌شود. (به‌جای آنکه طعنه بزنید بی‌پرده صحبت کنید.)
▪ ایراد گرفتن و سرزنش کردن توسط مادر: باز هم به من چسبیدی، آویزان من نشو؟ تو همیشه مایه دردسری. (به‌جای آن، حرف دلتان را بگوئید: اصلاً خوشم نمی‌آید کسی به من بچسبد.)
▪ انتقاد کردن والدین: به خودت نگاه کن، موهایت به‌هم ریخته است و هنوز کفش‌هایت را نپوشیده‌ای، عجله کن وگرنه مدرسه‌ات دیر می‌شود. (به‌جای، بهتر است شرح دهید که چه کاری درست است و چه کارهای دیگری باید انجام شود.)
▪ جمله جایگزین مثبت: خُب لباسهایت را پوشیده‌ای، بلوز و شلوارت هم‌رنگه، فقط کفش‌هایت مانده است و شانه کردن موهایت، آن‌وقت آماده رفتن هستی.
انتقاد و سرزنش بیش از حد، باعث این تفکر منفی می‌شود که ”من فرد ناتوانی هستم و همیشه کارهایم را اشتباه انجام می‌دهم.“ در واقع احساس رانده شدن به فرزند دست می‌دهد.
از صدا زدن کودک با القاب نامناسب، مانند: ”هی، چلفتی!“ بپرهیزید که اثرات نامطلوبی به‌همراه دارد.
▪ مقایسه کردن پدر: چقدر بد خط هستی، یک کمی از برادرت یاد بگیر.
▪ جمله جایگزین مثبت: از وقتی تمرینات خط را شروع کرده‌ای حروف الف و ب را خیلی زیباتر می‌نویسی.
▪ تحقیر کردن معلم: پیف، پیراهنت چقدر بو می‌ده؟ کسی تا به‌حال راجع به نظافت با تو حرف نزده؟
▪ جمله جایگزین آگاهی‌دهنده: سعی کن لباست را زود به‌زود بشوئی. شرمنده کردن فرزند توسط مادر: مادربزرگ می‌گفت با او رفتار خوبی نداشتی باید از خودت خجالت بکشی.
▪ به‌جای آن بهتر است از احساس واقعی خودتان سخن برانید: دوست ندارم بشنوم بچهٔ من، با مادربزرگش که جانشین من است بدرفتاری می‌کند.
▪ تهدید کردن والدین: اگر یک‌بار دیگر ببینمت توی اتاق تف می‌کنی طوری از پنجره می‌اندازمت بیرون که سرگیجه بگیری.
▪ به‌جای آن بگوئید: مطمئناً دلت نمی‌خواهد که خانهٔ کثیفی داشته باشیم؟ می‌توانی آب دهانت را توی دستشوئی بریزی.
تأکید بر روی نقاط ضعف و کمبودهای کودک از دلایل اصلی از دست دادن اعتماد به‌نفس اوست.
▪ جملهٔ تحقیرکننده پدر: با این هیکل چاقت معلومه که نمی‌توانی مثل بقیه بچه‌ها بدوی.
▪ احساس فرزند: پس بهتر است من همین‌جا بنشینم و با بچه‌ها بازی نکنم چون به‌خوبی بقیه نیستم.
بیائید کمک کنیم تا فرزندانمان خود را بپذیرند و تصویر ذهنی مثبتی از خود داشته باشد. فرزندی که نسبت به خودش نظر منفی دارد و باور کرده است که ناتوان، بی‌ارزش و غیرقابل پذیرش است مسلماً دیگر برای یادگیری تلاش نمی‌کند و در نتیجه دچار افت تحصیلی و یا مشکلات جسمی و روحی شدید می‌شود.
گاهی وقت‌ها ما طوری رفتار می‌کنیم یا کلماتی را بر زبان می‌آوریم که باعث می‌شود بچه‌ها در مورد ما و حتی خودشان احساس بدی پیدا کنند در حالی‌که ما وظیفه داریم که به‌خودمان و فرزندان‌مان احترام بگذاریم. ما باید شیوهٔ صحیح سخن گفتن را به فرزندمان آموزش دهیم و مسائل را طوری مطرح کنیم که هم حرمت خودمان حفظ شود و هم عزت‌نفس آنها از بین نرود.

پروین نوری علوی، کارشناس روان‌شناسی بالینی

منبع : مجله موفقیت