خنک بنوشید

بدون آب زندگی وجود ندارد. آب برای حیات هر موجود زنده از ساده‌ترین گیاه و ارگانیسم تک‌سلولی تا پیچیده‌ترین سیستم زنده یعنی بدن آنان ضروری است. نوشیدن یک لیوان آب‌یخ پس از یک روز گرم و طاقت‌فرسا لذتی وصف‌ناشدنی دارد. اما اکثریت مردم ترجیح می‌دهند عطش خود را توسط یک نوشیدنی خوشمزه که معمولاً چای، قهوه، آب‌میوه یا نوشابه‌ای گواراست برطرف کنند. بر این اساس صنعتگران تلاش می‌کنند تا لذت نوشیدن را با تولیدات متنوع خود دو چندان کنند. امروزه نوشابه در میان مردم دنیا جایگاه ویژه‌ای برای خود باز کرده است به‌طوری‌که در بسیاری از سفرها جای نوشیدنی‌های مرسوم و سنتی را فراگرفته است. اما نوشابه چیست و چه ترکیباتی دارد؟
هر چند امروزه نوشابه‌ها تنوع زیادی پیدا کرده‌اند اما اساس ساخت آنها از صدسال پیش تاکنون تغییر چندانی نکرده است. به این ترتیب که ابتدا یک اسانس مخصوص تولید می‌کند. آن‌را با آب مخلوط کرده سپس تحت‌فشار با اضافه کردن گاز دی‌اکسیدکربن گازدار می‌کند. وجود گاز در نوشابه‌ها یک طعم ویژه در دهان ایجاد می‌کند که حاصل این نوع نوشیدنی است و باعث شیفتگی مصرف‌کننده می‌شود.
● مواداولیه
مواد به‌کار رفته در نوشابه‌های مختلف در سراسر دنیا تقریباً شبیه به‌هم هستند به‌همین علت است که مزهٔ نوشابه‌های کشورهای مختلف تفاوت چندانی با یکدیگر ندارد. مهم‌ترین ترکیبات موجود در نوشابه عبارتند از:
۱. آب: درصد قابل‌توجهی از نوشابه را آب تشکیل می‌دهد. مقدار آب در نوشابه‌های معمولی حدود ۹۰ درصد است حال آنکه این رقم در نوشابه‌های رژیمی به بیش از ۹۹ درصد می‌رسد. در آب معمولی ترکیبات مختلفی وجود دارد که طعم آن‌را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد به همین علت است که طعم آب در نقاط مختلف یک کشور متفاوت است. اما تولیدکنندگان نوشابه با استفاده از سیستم‌های فیلتراسیون پیشرفته و دیگر تجهیزات تصفیهٔ آب، ناخالصی‌های موجود در آن‌را از میان برداشته و آب را برای استفاده در تولید نوشابه استاندارد می‌کنند.
۲. دی‌اکسیدکربن: یک گاز بی‌رنگ و بی‌بو همچون دی‌اکسیدکربن یک ترکیب ویژه در همهٔ نوشابه‌های گازدار است. هنگامی‌که این گاز در آب حل می‌شود طعم ویژه‌ای ایجاد می‌کند. به همین دلیل است که آن‌دسته از آب‌های معدنی که به‌طور طبیعی گازدار هستند قیمت بیشتری نسبت به آب‌های معدنی طبیعی دارند. از آنجائی‌که در گذشته اعتقاد داشتند این آب‌ها خواص درمانی دارد تلاش برای ساخت و فروش آب‌های معدنی گازدار در قرن نوزدهم در اروپا و آمریکا آغاز شد. زمانی‌که تصمیم گرفتند به این آب‌های گازدار طعم‌دهنده اضافه کنند، نوشابه متولد شد. در آن‌روزها دی‌اکسید کربن از نمک‌های سدیم تولید می‌شد اما امروز تولیدکنندگان دی‌اکسیدکربن خالص را به‌صورت گاز فشرده در سیلندرهای تحت‌فشار خریداری می‌کنند و درست قبل از آنکه در بطری بسته شود به‌داخل نوشابه تزریق می‌شود. تحت فشار و سرما نوشابه ممکن است بیش از ۴ برابر حجم نوشابه گاز CO۲ جذب کند. هنگامی‌که در بطری نوشابه باز می‌شود فشار وارد آمده بر گاز دی‌اکسیدکربن از بین‌رفته و در نتیجه صدای مخصوصی از نوشابه خارج می‌شود.
۳. طعم‌دهنده: یکی از مهمترین ترکیبات موجود در نوشابه‌ها طعم‌دهنده‌ها هستند. بسیاری از تولیدکنندگان مواد ویژه‌ای را با هم مخلوط می‌کنند تا به یک طعم ویژه و منحصربه‌فرد دست یابند. طعم‌دهنده‌های طبیعی در نوشابه‌ها شامل ادویه‌ها، عصاره‌ها و روغن‌های طبیعی هستند. نوشابه‌های میوه‌ای همچون نوشابه‌های پرتقالی و لیموئی اغلب شامل عصاره‌های طبیعی میوه‌ها هستند. از آنجائی‌که ترکیبات طبیعی براساس فصل و موقعیت جغرافیائی محدود هستند و برطرف‌کنندهٔ نیاز جهانی نیست تولیدکنندگان از طعم‌دهندگان مصنوعی استفاده می‌کنند.
۴. رنگ: از آنجائی‌که رنگ بر ذائقهٔ مردم اثر می‌گذارد در تولید نوشابه نیز وارد می‌شود. رنگ‌های مورد استفاده در نوشابه می‌تواند منشأ طبیعی یا مصنوعی داشته باشد.
۵. کافئین: ترکیبی است که به‌طور طبیعی در بیش از ۶۰ گیاه همچون دانه‌های قهوه، برگ‌های چای و دانه‌های کاکائو موجود است. در بعضی موارد مقادیر اندک کافئین به‌عنوان بخشی از مواد طعم‌دهنده به نوشابه اضافه می‌شود. کافئین طعم تلخ ویژه‌ای دارد که باعث بروز سایر طعم‌ها می‌شود. بیش از ۱۰۰ سال است که نوشابه‌ها در کنار چای و قهوه از منابع تأمین‌کنندهٔ کافئین شده‌اند. البته برای کسانی که نگران مصرف کافئین در رژیم غذایشان هستند نوشابه‌های بدون کافئین در دسترس است.
۶. اسیدهاک همچون آب‌میوه‌ها، بیشتر نوشابه‌ها کمی اسیدی هستند. اضافه کردن اسید به نوشابه‌ها علاوه بر ایجاد طعم، خاصیت نگاهدارندگی نیز دارد. بعضی از نوشابه‌ها شامل مقادیر اندک ۱ یا ۲ اسید خوراکی متداول یعنی اسیدفسفریک و اسیدسیتریک هستند. گاهی اوقات ترکیبات اسیدی دیگری همچون اسیدمالیک یا اسیدتارتاریک نیز استفاده می‌شود.
۷. نگاهدارنده: معمولاً نوشابه‌ها به خاطر اسیدی و گازدار بودن فاسد نمی‌شوند. اما شرایط انبارداری و مدت زمان آن بر طعم و عطر تأثیر می‌گذارد. به همین دلیل بعضی از نوشابه‌ها شامل مقادیر اندک نگاهدارنده هستند که به‌طور معمول در بسیاری از غذاها یافت می‌شوند.
۸. پتاسیم: پتاسیم ماده‌ای است که در بسیاری از موادغذائی طبیعی و مصنوعی یافت می‌شود. همچون سدیم، پتاسیم به‌طور طبیعی در منابع آبی و بنابراین در نوشابه‌ها موجود است.
مقادیر اندک پتاسیم در بعضی از عوامل طعم‌دهنده و سایر ترکیبات مورد استفاده در نوشابه‌ها موجود است.
۹. سدیم: سدیم موجود در نوشابه‌ها قابل توجه نیست. یا ناشی از آب مصرفی و یا ناشی از مواداولیه موجود در نوشابه است. نوشابه‌ها در زمرهٔ موادغذائی هستند که دارای مقادیر اندک و یا خیلی اندک سدیم هستند. حتی کسانی‌که بنابر توصیهٔ پزشک مصرف سدیم را در رژیم‌غذائی خود محدود کرده‌اند می‌توانند با تأیید پزشک از نوشیدن نوشابه لذت ببرند.۱۰. شیرین‌کننده‌ها: بیشتر نوشابه‌های معمولی با ساکاروز یا شربت ذرت با فروکتوز بالا (HFcs) شیرین می‌شوند. مخلوطی از این دو شیرین‌کننده نیز ممکن است مورد استفاده قرار گیرد. ساکاروز از چغندرقند یا نیشکر حاصل می‌شود. Hfcs یک ترکیب جدیدتر است و برای شیرین کردن ترکیبات مایع مناسب‌تر است. مشابه ساکاروز است اما از ذرت حاصل می‌شود. مقدار شیرین‌کننده در یک نوشابه در حدود ۷ تا ۱۴ درصد است. اما در نوشابه‌های رژیمی از شیرین‌کننده‌های رژیمی با کالری کم استفاده می‌کنند. از جملهٔ این شیرین‌کننده‌ها می‌توان به آسپارتام، ساخارین، ساکرالور و آسه‌سولفام K برای استفاده در نوشابه‌های امروزی یاد کرد.
آسه‌سولفام K که نام تجاری آن Sonnett است یکی از شیرین‌کننده‌های رژیمی است که برای استفاده در نوشابه‌ها در سال ۱۹۹۸ به تأیید FDA رسیده است. این ترکیب عاری از کالری است در برابر حرارت مقاوم است و ۲۰۰ برابر شیرین‌تر از شکر است.
آسپارتام: پس از سال‌ها تحقیق، آسپارتام برای استفاده در نوشابه‌ها در سال ۱۹۸۳ به تأیید رسید. البته آسپارتام نه تنها به تأیید FDA رسیده است بلکه بیش از ۶۰ کشور و سازمان بهداشت جهانی نیز آن‌را به تأیید رسانده است. آسپارتام در بدن به‌راحتی هضم شده و انرژی تولید می‌کند. اما از آنجائی که قدرت شیرین‌کنندگی آن بسیار زیاد است مقدار بسیار کمی از آن برای شیرین کردن نوشابه لازم است و این مقدار آنقدر کم است که به‌راحتی می‌توان از کالری آن صرف‌نظر کرد.
نئوتام: دیگر شیرین‌کنندهٔ بدون کالری که برای استفادهٔ عمومی در سال ۲۰۰۲ به تأیید رسید. حدود ۳۰ تا ۴۰ برابر شیرین‌تر از آسپارتام و ۷ هزار تا ۱۳ هزار برابر شیرین‌تر از شکر.
ساخارین: دیگر شیرین‌کنندهٔ بدون کالری است که ۳۰۰ برابر شیرین‌تر از شکر است و در موادغذائی پایدار می‌ماند.
ساکرالوز: این مادهٔ شیرین‌کننده که در سال ۱۹۹۸ برای استفاده در طیف وسیعی از موادغذائی و نوشابه‌ها به تأیید FDA رسیده است ۶۰۰ برابر شیرین‌تر از شکر است و تحت نام Splenda به فروش می‌رسد. ساکرالوز و شکر از نظر طعم و مزه کاملاً به‌هم شبیه هستند.
البته ترکیبات دیگری نیز هستند که برای استفاده در صنعت نوشابه نیاز به تحقیق بیشتر دارند. یکی از این مواد، آلیتام است. یک ترکیب مشابه با آسپارتام که ۲۰۰۰ برابر شیرین‌تر از ساکاروز است.
● نوشابه در قرن بیست‌و‌یکم
هر چند نوشابه تبدیل به یکی از نوشیدنی‌های متداول در میان خانواده‌ها شده است اما افزایش اطلاعات مردم در مورد زیان ناشی از مصرف نوشابه فروش جهانی آن‌را با کاهش مواجه کرده است. این موضوع باعث شده است تا تولیدکنندگان نوشابه فکر دیگری به‌حال صنعت خود بکنند تا علاقهٔ مصرف‌کنندگان را مجدداً به‌خود جلب کنند. افزودن موادمغذی به نوشابه‌ها و استفاده از طعم‌دهنده‌هائی مطابق با ذائقه‌ٔ مردم تلاشی در جهت رسیدن به این هدف است. در ماه مارس ۲۰۰۴، شرکت پپسی محصول جدید خود با نام Pepsi Edge را به بازار عرضه کرد. نخستین کولا با ۵۰ درصد شکر، هیدرات کربن و کالری کمتر از کولاهای معمولی بود. هدف آنها از تولید C، تهیهٔ نوشابه‌ای با همان طعم همیشگی کوکاـکولا ولی با کالری کمتر بود. در ماه آگوست، شرکت Cadbory Schweppes، یک نوع Fop، غنی شده با کلسیم، ویتامین C و آب‌میوهٔ طبیعی تهیه کرد. این نوشیدنی سرخ‌رنگ که بدون کافئین است کالری کمی دارد به‌طوری‌که هر قوطی ۸ اونسی آن ۲ گرم هیدرات کربن و ۱۰ کالری دارد. شرکت کوکاـکولا پس از موفقیت کولای رژیمی با طعم لیمو، تصمیم به تولید محصول رژیمی دیگری با طعم لیموترش گرفته است.
طعم مرکبات یکی از طعم‌های دلخواه مردم است به‌طوری‌که کولای رژیمی با طعم لیمو جایگاه خوبی در بین مردم داشته است. اخیراً کوکاـکولا در حال تولید کولای رژیمی با شیرین‌کنندهٔ Splenda است زیرا بسیاری از مصرف‌کنندگان در نظرسنجی این شرکت گفته‌اند که طعم Splenda را که نزدیک به شکر است دوست دارند و خواهان کولای رژیمی با طعم Splenda هستند. این شرکت نیز برآن شده است تا نیاز آنها را برآورده کند. نوشابهٔ رژیمی Sierra mist free محصول جدید شرکت Pepsi نیز فاقد هرگونه شکر، کالری هیدرات‌کربن و کافئین است. بنا به ادعای تولیدکنندگان این نوشابه عاری از هر چیزی است که شما به آن نیاز دارید. شرکت Pepsi در تلاش است تا نوشیدنی تولید کند که نشانهٔ Smart Spot را دریافت کند. این نشانه که از طرف FDA و آکادمی علمی علوم آمریکا اعطا می‌شود شامل محصولی است که دارای مقدار مجاز چربی، چربی اشباع شده، اسیدچرب ترانس کلسترول، سدیم و شکر است. این نشانه از وجود فیبر، ویتامین‌ها و دیگر موادمغذی مهم نیز حکایت دارد. نوشابه‌ای که این نشانه را دریافت می‌کند نباید در هر وعده بیش از ۳ گرم چربی کل و ۱ گرم چربی اشباع شده داشته باشد و باید فاقد هرگونه اسیدچرب ترانس باشد. همچنین نباید بیش از ۶۰ میلی‌گرم کلسترول و ۴۸۰ میلی‌گرم سدیم داشته باشد.
همچنین باید ۱۰ درصد یا بیشتر از نیاز روزانه یک یا همهٔ ویتامین‌های C ، A، آهن، کلسیم، پروتئین یا فیبر را تأمین کند و بیش از ۲۵ درصد کالری آن نباید از شکر اضافه شده باشد. به بیان دیگر تنها ۲۵ درصد از کالری آن باید از شکر اضافه شده حاصل شود. دریافت این نشانه می‌تواند در جذب مشتری بسیار مؤثر واقع شود. به‌همین دلیل است که شرکت Pepsi تلاش می‌کند تا اولین شرکتی باشد که این نشان را دریافت می‌کند. آن‌چه در تولید حرف نهائی را می‌زند جلب‌نظر مشتری است باید منتظر بمانیم تا ببینیم که کدام سیاست در این راستا موفق‌تر عمل می‌کند.

منبع : مجله بهکام