آموزش از راه دور و کتابداران مرجع در عصر فناوری اطلاعات

امروزه مقوله‌ آموزش از راه دور یكی از مسائل مطرح در جوامع اطلاعاتی می‏باشد. كتابخانه‏های دیجیتالی به عنوان یكی از مراكز ارائه‌كنندۀ خدمات آموزش از راه دور مورد توجه قرار گرفته‏اند. كتابداران مرجع در عصر فناوری اطلاعات باید در جهت ایفای وظایف خود نقش مهم‌تری را پذیرا باشند. آن‌ها باید به‌عنوان حلقه‌ ارتباطی بین منابع اطلاعاتی و فراگیران از راه دور عمل كنند. لازمه‌ ارائه‌ خدمات مرجع برای كتابداران، آشنایی آن‌ها با سیستم‌ها و منابع اطلاعاتی و مشاركت آن‌ها با برنامه‏ریزان و برگزاركنندگان دوره‏های آموزش از راه دور می‏باشد.
‌كلیدواژه‌ها: آموزش از راه دور، كتابدار مرجع، خدمات مرجع
۱. مقدمه
پیدایش و توسعه‌ جوامع اطلاعاتی یكی از پیامدهای صنعتی شدن می‏باشد (Katsirikou & Sefertz, ۲۰۰۰). با وجود تنوع در اشكال مختلف رسانه‏ها و محمل‌های اطلاعاتی در سطوح محلی، ملی و بین‏المللی، دسترسی، تبادل و استفاده از اطلاعات گوناگون نسبت به زمان‌های گذشته آسان‌تر شده است. در جوامع اطلاعاتی، افراد خود را عضوی از یك نظام اطلاعاتی باز می‏دانند كه از لحاظ موقعیت جغرافیایی و سازمانی، محدود نیستند (p. ۷۰۵). طبق اظهارات «پراتون»، در ۲۵ سال اخیر، رشد آموزش از راه دور سریع‌تر از دیگر اشكال آموزشی بوده است (Perraton, ۲۰۰۰).
از عوامل مؤثر در رشد این نوع روش آموزشی منافع اقتصادی، انعطاف‏پذیری و حذف بُعد مسافت را می‏توان نام برد. در روش آموزش از راه دور، نیازی به ساختمان‌های فیزیكی برای ارائه‌ خدمات آموزشی نمی‏باشد. اساتید و مربیان نیز در این روش- در مقایسه با روش‌های سنتی- فرصت بیش‌تری دارند و افراد بیش‌تری را تحت تعلیم قرار می‏دهند (Dodds et al., ۱۹۷۲).
در این نوع شیوه‌ آموزشی هر فرد در هر رشته‌ تحصیلی و هر شغلی می‏تواند در زمان و مكان دلخواه، آموزش ببیند بدون این كه مجبور به ترك محل كار یا منزل برای كسب آموزش باشد. این روش، نیاز فراگیرانی را كه در فواصل دور پراكنده‏اند تأمین می‏كند.
آموزش از راه دور بر همه‌ سیستم‏های اطلاعاتی و خدماتی كه از آن پشتیبانی می‏كنند اثر گذاشته است. خدمات كتابداری و اطلاع‏رسانی نیز از پیامدهای ناشی از این نوع روش آموزشی بی‏بهره نبوده است (Watson, ۱۹۹۹). با تغییر در نوع روش‌های آموزشی، نقش مراكز آموزشی از قبیل كتابخانه‏ها و به تبع آن نقش كتابداران نیز دچار تحول و دگرگونی می‏گردد.
۲. آموزش از راه دور در گذر زمان
آموزش از راه دور پدیده‌ جدیدی نیست. از دهه‌ ۱۸۰۰ به بعد، دانشگاه‌ها در راه ایجاد امكانات لازم برای این نوع روش آموزشی كوشیده‏اند (Garrison et al. ۲۰۰۰). سازماندهی دوره‏های آموزشی مكاتبه‏ای به گونه‏ای كه استاد و دانشجو از طریق مكاتبه با هم در ارتباط باشند، اولین شكل آموزش از راه دور بود. سازوكار آموزش مكاتبه‏ای به این ترتیب بود كه در آن، اساتید از طریق نوشتاری تدریس می‏كردند، و مطالب مورد نیاز برای یادگیری را از طریق پستی برای فراگیران ارسال می‌نمودند. در این روش آموزشی، دانشجویان با خواندن مطالب ارسال‌شده، تعلیم می‏دیدند (Grimes, ۱۹۹۲).
با ظهور فناوری مواد دیداری– شنیداری، آموزش از راه دور شكل جدیدی به خود گرفت. اساتید، برنامه‏های آموزشی خود را در تلویزیون یا شبكه‏های رادیویی اجرا می‏كردند. توسعه‌ فناوری ارتباط از راه دور باعث ایجاد تعامل بین دانشجویان آموزش از راه دور شد. ارتباطات دو طرفه‌ صوتی بین استاد و دانشجو و همچنین كلاس‌هایی كه از طریق ارتباطات ویدیویی به صورت محاوره‏ای برگزار می‏شد به آنان امكان می‏داد كه همانند یك گروه بحث كوچك، به تبادل اطلاعات بپردازند. یكی از محدودیت‌های این روش، محدودیت مكانی و زمانی موجود برای دانشجو در امر آموزش بود (Jeffres, n.d.).
اینترنت و خصوصاً وب با بالاترین توان در جستجو و بازیابی اطلاعات، جدیدترین و پركاركردترین وسیله‌ آموزش از راه دور می‏باشد. وب ابزاری مستقل است كه به وسیله‌ آن دانشجویان و اساتید می‏توانند در هر زمان و مكان، فرآیند آموزش را دنبال كنند. پست الكترونیكی یك روش سریع برای ایجاد ارتباطات در دوره‏های مكاتبه‏ای می‏باشد.
۳. مزایای آموزش از راه دور
آموزش از راه دور در مقایسه با روش سنتی آموزش، نیاز به مکان‌های فیزیکی و برنامه‌های آموزشی محدود به دوره‌های زمانی مشخص ندارد . در این نوع شیوه‌ آموزشی، امکان یادگیری مادام‌العمر بدون محدودیت مکانی و زمانی برای هر فرد وجود دارد. در آموزش از راه دور، مسائل و مشکلات مربوط به کمبود اساتید مجرب و فضای آموزشی مناسب- آن‌گونه که در روش سنتی مطرح می‌باشد- رفع شده است. در این شیوه با به‌کارگیری امکانات پیشرفته در کتابخانه‌های دیجیتالی و جستجو در سایت‌های مختلف در حین مطالعه، در وقت و هزینه صرفه‌جویی می‌شود. همچنین فراگیران در انتخاب روش دلخواه یادگیری از بین انواع مختلف روش‌های آموزشی آزادند. با به‌کارگیری روش آموزش از راه دور، فرایند پژوهش در جامعه به دلیل محور واقع‌شدن یادگیرنده در فرایند آموزش و کنجکاوی های او در جهت رفع نیازهای اطلاعاتی خویش، توسعه می‌یابد (بهشتی، ۱۳۸۳).
۴. خدمات مرجع در گذر زمان
تا قبل از سال ۱۹۲۷[۱] و پیدایش امانت بین‌كتابخانه‌ای در كتابخانه‌ها، ارائه‌ خدمات مرجع به روش سنتی منحصر به جستجوی اطلاعات در بین منابع اطلاعاتی موجود در كتابخانه‌ای بود كه مراجعه‌كننده برای رفع نیازهای اطلاعاتی خود به آن مراجعه می‌كرد. بی‌اطلاعی از وجود منابع اطلاعاتی موجود در كتابخانه‌های دیگر، از جمله مشكلاتی بود كه در آن زمان‌ها مطرح بود (Tenopir, ۲۰۰۱). از سال ۱۹۲۷ به بعد و با پیدایش خدمات امانت بین‌كتابخانه‌ای و تحویل مدرك، و تهیه‌ فهرست‌های مشترك در كتابخانه‌ها این مشكل تا حدی برطرف گردید. از اواسط دهه‌ ۱۹۹۰ با پیدایش فهرست‌های درونخطی[۲] و توسعه‌ استفاده از وب جهانگستر و فناوری‌های نوین ارتباطی، نقش كتابداران نیز دچار تحول گردید، به گونه‌ای كه از حالت ایستا كه در آن ارائه‌ خدمات مرجع منوط به مراجعه‌ مستقیم فرد به كتابدار و جستجوی كتابدار برای یافتن پاسخ مناسب در بین منابع اطلاعاتی موجود در كتابخانه‌ خویش بود، خارج گردید و به صورت پویا درآمد (Gandhi, ۲۰۰۳). بنابراین، ارتباط مراجعه‌کننده با کتابدار در محیط مجازی امکانپذیر شد و به تبع آن با استفاده از فناوری‌های نوین، جستجو، بازیابی و ارسال منابع اطلاعاتی به مراجعه‌کنندگان کتابخانه‌ها بُعد جهانی پیدا کرد.
برخی از كتابداران مرجع دانشگاهی، ظهور فناوری‌های جدید در عرصه‌ خدمات مرجع را در بیشتر بخش‌های كار مرجع، یك موهبت الهی و گاهی هم بسیار جالب توصیف كرده‌اند. آن‌ها اظهار داشته‌اند كه با وجود فناوری‌های جدید، احتمال یافتن پاسخ مناسب افزایش یافته است. همچنین گفته‌اند كه ساعات زیادی را در ارزیابی منابع الكترونیكی جدید صرف كرده و همگام با تغییرات موتورهای جستجو و عملكرد سامانه‌های سازگار با فناوری جدید، پیش رفته‌اند (Tenopir, ۲۰۰۱).
لازمه‌ ارائه‌ خدمات مرجع در عصر حاضر، آگاهی و آشنایی كتابدار مرجع با انواع سامانه‌های اطلاعاتی، فناوری‌های موجود، منابع اطلاعاتی و روش‌های تهیه و توزیع اطلاعات به شیوه‌ الكترونیكی، محمل‌های اطلاعاتی، و ابزارهای جستجوی اطلاعات می‌باشد (Gandhi, ۲۰۰۳).
۵. آموزش از راه دور، كتابخانه‌ها و كتابداران دیجیتالی
آموزش از راه دور بدون وجود كتابخانه‌های دیجیتالی ناممكن است (Faulhaber, ۱۹۹۶). كتابخانه‌های دیجیتالی كتابخانه‌هایی هستند كه در آن‌ها تعداد زیادی از استفاده‌كنندگان با پراكندگی جغرافیایی وسیع، می‌توانند به محتوای منابع اطلاعاتی در اشكال گوناگون الكترونیكی (از قبیل تصاویر، ‌متون، نقشه‌ها، اصوات، فیلم‌ها، كاتالوگ‌های تجاری، ‌مجموعه اطلاعات علمی، تجاری، دولتی، فرامتن‌ها و فرارسانه‌ها) دست یابند (Yerky & Jorgensin, ۱۹۹۶). بررسی متون نشان می‌دهد كه در عصر ارتباطات و فناوری اطلاعات، در تعریف كلی از مفهوم كتابدار مرجع، در عصر حاضر تفاوتی بین كتابدار مرجع و كتابدار دیجیتالی[۳] وجود ندارد و هر آنچه كتابدار در محیط الكترونیكی انجام می‌دهد، خود نوعی كار مرجع محسوب می‌شود. در این زمینه «سرینیواسولو» می‌‌گوید: « در دنیای دیجیتالی، مفاهیمی از قبیل كتابدار مرجع و کتابدار مجازی[۴]، به مفهوم كتابدار دیجیتالی افزوده خواهند شد» (Sreenivasulu, ۲۰۰۰).
كتابدار دیجیتالی یا كتابدار محیط دیجیتالی، فردی توانا در مدیریت حجم عظیم داده‌ها، حفاظت مجموعه‌های منحصر به فرد، فراهم آوردن امكان دسترسی سریع به اطلاعات، تسریع تبادل اطلاعات در بیش از یك مكان، توسعه‌ مكان‌های آموزشی نامتمركز، و حفظ حقوق صاحبان آثار می‌باشد (Husler, ۱۹۹۶).به‌کارگیری کتابداران در آموزش از راه دور، آشنایی آن‌ها با فناوری‌های رایانه‌ای و اینترنتی به عنوان استفاده‌کنندگان باسابقه از این ابزارها، آگاهی از قوانین حق مؤلف، نحوه‌ بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، چیره‌دستی در مبادله‌ منابع اطلاعاتی از طریق خدمات امانت بین کتابخانه‌ای و تحویل مدرک، و تخصص آن‌‌ها در زمینه‌ سازماندهی منابع اطلاعاتی می‌باشد. همچنین نباید فراموش کرد که دوره‌های آموزشی در دانشگاه‌ها، صرفنظر از نحوه‌ ارائه‌ آن‌ها، برای رشد و توسعه هنوز نیازمند منابع کتابخانه‌ای می‌باشند (Zastrow, ۱۹۹۷).
۶. كتابداران مرجع: رابط بین منابع اطلاعاتی و استفاده‌کنندگان
كتابداران مرجع در برگزاری دوره‌های آموزش از راه دور نقشی سازنده دارند. یكی از زمینه‌های كاری آن‌ها در برگزاری دوره‌های مذكور، حل مشكل دسترسی فراگیران به منابع ذخیره می‌باشد. منابع ذخیره منابعی هستند كه استاد در طی یك دوره‌ آموزشی، فراگیران را به مطالعه‌ آن‌ها (كه در كتابخانه‌ متولی دوره‌های آموزشی موجود است) ارجاع می‌دهد. این منابع شامل منابع مربوط به دروس قابل ارائه بر طبق سرفصل‌های تعیین‌شده، نمونه‌ سؤالات امتحانی، ‌مقالات، و... می‌شود و برخی از آن‌ها به صورت الكترونیكی و برخی نیز چاپی می‌باشند. كتابدار مرجع منابع چاپی ذخیره را اسكن می‌كند و تبدیل به منابع الكترونیكی می‌نماید و امكان دسترسی به این نوع منابع را همزمان با دیگر منابع الكترونیكی موجود در كتابخانه فراهم می‌آورد. برای استفاده از منابع اطلاعاتی موجود در كتابخانه، كتابدار به هر فراگیر دوره‌های آموزش از راه دور نام كاربری[۵] و كلمه‌ عبور[۶] اختصاص می‌دهد. به این ترتیب فقط افرادی كه عضو كتابخانه هستند مجاز به دسترسی به منابع كتابخانه خواهند بود. همچنین كتابدار در رابطه با بود یا نبود منابع اطلاعاتی قابل ارائه در دوره‌های آموزش از راه دور در كتابخانه، قبلاً هماهنگی‌های لازم را با اساتید به عمل می‌آورد (Gandhi, ۲۰۰۳).
كتابداران دیجیتالی در ارتباط تنگاتنگ با اعضای هیئت علمی برگزاركننده‌ دوره‌های آموزشی كار می‌كنند. آن‌ها به عنوان مشاوران فناوری در محیط‌های الكترونیكی با اساتید همكاری می‌كنند تا آن‌ها را از لحاظ قابلیت استفاده و دسترس‌پذیری همگانی آن دسته از منابع اطلاعاتی كه توسط آن‌ها به فراگیران توصیه شده، مطمئن سازند (Zastrow, ۱۹۹۷). آن‌ها به اساتید كمك می‌كنند تا با آگاهی از شرایط استفاده‌ قانونی از منابع الكترونیكی موجود در وب و دادن ارجاعات با رعایت قانون حق مؤلف، وظیفه‌ آموزشی خود را به نحو احسن به انجام رسانند (Zastrow, ۱۹۹۷; Lebowitz, ۱۹۹۷).
۷. مصاحبه‌ مرجع در آموزش از راه دور و نقش كتابداران
«مصاحبه‌ مرجع فرآیندی است كه بین كتابدار و جویندۀ اطلاعات رخ می‌دهد تا نیاز اطلاعاتی جوینده، به روشنی درك شود» (Zick, ۲۰۰۰). در آموزش از راه دور، بُعد مسافت در مصاحبه‌ مرجع سبب می‌شود كتابداران در تعیین نیازهای اطلاعاتی فراگیران - در مقایسه با روش ارتباط رودررو_ دچار مشكل شوند. در این شیوه‌ آموزشی كتابداران مجبورند به جای ارتباط رودرو با مصاحبه‌شونده و درك نیاز اطلاعاتی او از طریق ارتباط مستقیم، به كمك رسانه‌های ارتباطی از قبیل پست الكترونیكی، گفتگوی اینترنتی[۷]، نمابر، تلفن و در برخی موارد تلفن رایگان[۸] نیازهای اطلاعاتی استفاده‌كنندگان را درك كنند (Gandhi, ۲۰۰۳). استفاده از پست الکترونیکی و گفتگوی اینترنتی از متداول‌ترین روش‌های برقراری ارتباط مصاحبه‌کننده با مصاحبه‌شونده در سایه‌ فناوری‌های نوین می‌باشد .
پست الكترونیكی به عنوان ابزاری برای انجام مصاحبه‌ مرجع در عصر جدید كاربرد دارد. طبق تحقیقی كه در سال ۲۰۰۰ توسط «انجمن كتابخانه‌های دانشكده‌ای» صورت گرفته، در بین كتابخانه‌های پاسخگو به پرسش‌های پژوهش مذكور، ۸۶ درصد از پست الكترونیكی و ۸۱ درصد از تلفن برای انجام مصاحبه‌ مرجع استفاده كرده‌اند. در زمینه‌ ارائه‌ خدمت از طریق پست الكترونیكی توسط كتابخانه‌ها، «لیپو» بر طبق گزارش‌هایی كه كتابخانه‌های ارائه‌دهنده‌ این نوع خدمت عنوان كرده‌اند، استفاده از آن را برای انجام فرایند مصاحبه‌ مرجع فراگیر نمی‌داند (Lipow, ۱۹۹۹) و به نقل از كتابداران این كتابخانه‌ها، مواردی را كه از این طریق پاسخ داده می‌شود بسیار كم ارزیابی می‌كند. او علت این امر را بی‌اطلاعی كاربران از وجود چنین خدماتی در كتابخانه‌های متولی و همچنین نیاز به كاربرد سریع اطلاعات مورد نیاز می‌داند كه در این نوع خدمات‌‌دهی، نیاز به زمان برای دریافت پاسخ، بیش‌تر احساس می‌شود.
علاوه بر موارد ذكرشده توسط «لیپو»، از جمله كاستی‌هایی كه در مورد استفاده از پست الكترونیكی و همچنین گفتگوی اینترنتی به شیوه‌ نوشتاری و بدون استفاده از علائم ویژه[۹] مطرح می‌شود، این است كه در این روش‌های ارتباطی، عدم استفاده از مهارت‌های غیركلامی از قبیل تغییر در تُن صدا، حالات چهره، حركات دست و ...
- آنگونه كه در مصاحبه‌ مرجع به روش سنتی مطرح است- باعث می‌شود كه در فرایند درك صحیح نیاز اطلاعاتی مصاحبه‌شونده، دچار مشكل شویم (Ronan, ۲۰۰۳). در مبحث زیرین، برخی از روش‌هایی را كه كتابداران مرجع می‌توانند به منظور رفع كاستی‌های ذكر شده برای انجام مصاحبه‌ مرجع موفق، به كار برند ذكر شده است.
۸. گفتگوی اینترنتی و مصاحبه‌ مرجع
گفتگوی اینترنتی یكی از روش‌های برقراری ارتباط با فراگیران از راه دور می‌باشد. روش مذكور برای كتابدار مرجع این فرصت را فراهم می‌آورد كه مصاحبه‌ مرجع را به صورت زنده و از راه دور اجرا كند. كتابدار، نیازهای واقعی را روشن و مشخص می‌كند، مدارك را تهیه می‌نماید و برای فراگیر ارسال می‌كند و همزمان، از رضایت یا نارضایتی مصاحبه‌شونده از نتیجه‌ كار، جویا می‌شود (Patterson, ۲۰۰۱).
در مصاحبه‌ مرجع به روش سنتی از علائم حركتی و حواس بینایی و شنوایی برای برقراری ارتباط بین مصاحبه‌شونده و كتابدار مرجع استفاده می‌گردد. در غیاب استفاده از چنین علائم ارتباطی در محیط‌های الكترونیكی، ارتباط كتابدار با فراگیر دچار تغییرات می‌شود و كندتر و مختصرتر از روش سنتی صورت می‌گیرد. استفاده از علائم ویژه برای بیان احساسات و عواطف در هنگام مصاحبه‌ مرجع بین دو طرف، در رفع مشكل مذكور می‌تواند كارساز باشد (Crossfield, ۲۰۰۱; Ronan, ۲۰۰۳). مطلوب‌ترین حالت در گفتگوی اینترنتی زمانی است كه فراگیر، نتیجه‌ مرور[۱۰] كتابدار بر روی منابع اطلاعاتی را در صفحه‌ رایانه‌ خود مشاهده كند. بنابراین كتابدار می‌تواند در حین برقراری ارتباط همزمان با فراگیر، تأکیدات و احساسات خود را با استفاده از علائم ویژه و برخی روش‌های دیگر به فراگیر منتقل كند. مثلاً برای توجه بیش‌تر به برخی قسمت‌های متن می‌توان از روش پررنگ‌كردن واژه‌‌ها استفاده كرد. همچنین كتابدار می‌تواند احساسات خود را با استفاده از رنگ‌ها، حروف بزرگ و فونت‌های مختلف (به جای تغییرات تن صدا كه در روش مصاحبه‌ سنتی متداول است) بیان كند (Viles, ۱۹۹۹).
این روش‌ها كتابدار را قادر می‌سازند فرایند مصاحبه در محیط‌های الكترونیكی را با عملکردی مشابه محیط‌های سنتی، شبیه‌سازی كند.
بررسی انجام‌گرفته درباره‌ استفاده از گفتگوی اینترنتی برای پاسخگویی به سؤالات فراگیران از راه دور در دانشگاه لاتروب[۱۱] (Porter, ۲۰۰۳) كه به صورت یك دوره‌ آزمایشی برای دانشجویان پرستاری برگزار شد نشان داد كه گفتگوی اینترنتی زمانی مفید واقع می‌شود كه از كتابداران موضوعی برای انجام گفتگو استفاده شود. این در حالی است كه كتابداران موضوعی در این پژوهش، وقت خود را باارزش‌تر از آن دانسته‌اند كه آن را صرف پاسخگویی به سؤالات تكراری كنند. در این تحقیق استفاده از پرسش و پاسخ‌های متداول[۱۲] برای پاسخگویی به سؤالاتی كه مرتباً پرسیده می‌شوند (مثلاً سؤالاتی درباره‌ نحوه‌ تحویل مدرك و سؤالات عمومی) پیشنهاد شده است. همچنین استفاده از پست الكترونیكی برای سؤالات مرجع عمومی در نظر گرفته شده و فقط سؤالاتی كه نیاز به كتابدار متخصص موضوعی برای پاسخگویی دارند، از طریق گفتگوی اینترنتی پاسخ داده می‌شوند.
۹. نتیجه‌گیری
فناوری تنها یك هدف برای ارائه‌ خدمات آموزش از راه دور نیست، بلكه وسیله‌ای عالی برای رسیدن به هدف می‌باشد (Webb, ۲۰۰۱). برای بهره‌برداری هر چه بیشتر از فناوری‌های نوین، نیازمند تلفیق و تركیب مهارت‌های انسانی با فناوری پیشرفته هستیم (Sreenivasulu, ۲۰۰۰). در عصر حاضر با وجود انواع امكانات فناوری جدید در راه‌اندازی و مدیریت كتابخانه‌های دیجیتالی و استفاده از این نوع كتابخانه‌ها در آموزش از راه دور، نیازمند كتابداران باسواد اطلاعاتی و خبره هستیم تا با در اختیار گرفتن امكانات پیشرفته‌ فنی و سواد اطلاعاتی خویش، بتوانند زمینه را برای ارائه‌ خدمات آموزش از راه دور برای فراگیران هموار سازند. بنابراین در محیط‌های الكترونیكی مفهوم كلی كتابدار، تبدیل به كتابدار مرجع دیجیتالی می‌گردد؛ یعنی هر گونه خدمت‌رسانی در محیط الكترونیكی نوعی خدمت مرجع محسوب می‌شود.
اگر چه با ظهور فناوری‌های جدید، تفاوتی در نوع خدمات مرجع رخ نداده، اما نحوه‌ ارائه‌ خدمات در محیط‌های الكترونیكی در مقایسه با محیط‌‌های سنتی دچار تحول گردیده است (Pease & Power, ۱۹۹۴). لازمه‌ ارائه‌ خدمات مرجع در محیط‌های الكترونیكی، آشنایی كتابداران با سامانه‌‌های اطلاعاتی، فناوری‌های نوین، پایگاه‌های اطلاعاتی، و نحوه‌ ارائه‌ خدمات در محیط‌های الكترونیكی می‌باشد. آن‌ها به عنوان حلقه‌ واسطه بین فراگیران و برگزاركنندگان دوره‌های آموزش از راه دور عمل می‌كنند، از این رو كتابداران مرجع در عصر فناوری اطلاعات باید خود را به توانایی‌های فناوری و سواد اطلاعاتی تجهیز كنند تا بتوانند رسالت خویش را به نحو احسن به انجام رسانند.

فائقه محمدی
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشكی تبریز
كارشناس ارشد كتابداری پزشكی
منابع
بهشتی، زهرا (۱۳۸۳). بررسی نقش آموزش الكترونیكی در حل مشكلات آموزش‌های سنتی و استفاده از آن برای همگانی كردن امر تعلیم و تربیت در ایران. مجموعه مقالات دومین همایش آموزش الكترونیكی .e-learningتهران: دبیر خانه شورای عالی اطلاع رسانی.
Crossfield, N. L. (۲۰۰۱, May/June). Digital reference: the next new frontier. Latitudes, ۱۰(۳). Retrieved July ۱۶, ۲۰۰۵, from http://nnlm.gov/psr/lat/v۱۰n۳/digitalref.html
Dodds, T., Perraton, H., & Young, M. (۱۹۷۲). One year&#۰۳۹;s work: The International Extension College ۱۹۷۱-۱۹۷۱. Cambridge, UK: International Extension College.
Faulhaber, C. B. (۱۹۹۶). Distance learning and digital libraries: Two side of a single coin. Journal of the American Society for Information Science ۴۷(۱۱), ۸۵۴-۸۵۶.
Gandhi, S. (۲۰۰۳). Academic librarians and distance education challenges and opportunities. Reference & User Services Quarterly, ۴۳(۲), ۱۳۸-۱۵۴.
Garrison, J. A., Schardt, C., & Kochi, J. K. (۲۰۰۰). web – based distance countinuing education: a new way of thinking for students and instructors. Bulletin of the Medical Library Association, ۸۸(۳), ۲۱۱-۲۱۷.
Grimes, G. (۱۹۹۲). Happy ۱۰۰th anniversary to distance education. Retrieved August ۲۵, ۲۰۰۵, from http://www.macul.org/newsletter/۱۹۹۲/nov,dec۹۲/going.html
Husler, R. P. (۱۹۹۶). Digital library: content preservation in digital world. DESIDOC-Bulletin of Information Technology, ۱۶(۱), ۳۱-۳۹.
Jeffres, M. Research in distance education. Retrieved August ۲۰, ۲۰۰۵, from http://www.ihets.org/distance-/ipse/fdhandbook/research.html
Katsirikou, A., & Sefertzi, E. (۲۰۰۰). Inovation in the every day life of library. Technovation, ۲۰(۱۲), ۷۰۵-۷۰۹.
Lebowitz, G. (۱۹۹۷). Library service equity issue. The Journal of Academic Librarianship, ۲۳(۴), ۳۰۳-۳۰۸.
Lipow, A. G. (۱۹۹۹, January ۲۰). Serving the remote user: reference service in the digital environment. In Proceedings of the ninth Australasian information online & on disc conference and exhibition. Retrieved August ۲۰, ۲۰۰۵, from http://www.csu.edu.au/special/online۹۹/proceedings۹۹/۲۰۰.htm
Patterson, R. (۲۰۰l). Live virtual Reference: more work and more opportunity. Reference Services Review, ۲۹(۳), ۲۰۴ –۲۰۹.
Pease, B. G., & Power, C. J. (۱۹۹۴). Reference services for off – campus students and faculty. The Reference Librarian, ۴۳, ۴۳-۶۲.
Perraton, H. D. (۲۰۰۰). Open and distance learning in the developing world. London: Routledge.
Porter, S. (۲۰۰۳). Chat from the desk of a Subject Librarian. Reference Services review, ۳۱(۱), ۵۷–۶۷.
Ronan, J. (۲۰۰۳). The reference interview online. Reference & User services Quarterly, ۴۳(۱).
Sreenivasulu, V. (۲۰۰۰). The role of a digital librarian in the management of digital information system. The Electronic Library, ۱۸(۱), ۱۲-۲۰
Tenopir, C. )۲۰۰۱(. Reference services in the new millennium. Retrieved August ۲۹, ۲۰۰۵, from http://smi.curtin.edu.au/infostudies/content/Tenopir_seminar۱.html
Viles, A. (۱۹۹۹, July). The virtual reference interview: equivalencies. International Federation of Library Associations and Institutions. Discussion Group on Reference Work Report. A Report from the Meeting Held at the ۶۵th IFLA General Conference, Bangkok. Retrieved July ۱۵, ۲۰۰۵, from www.ifla.org/vll/dg/dgrw/dp۹۹–۰۶.htm
Watson, E. F. (۱۹۹۹). Distance librarianship in the third world: what are the challenges for the new millenium? FID Review, ۱(۲/۳),۱۹-۲۴.
Webb, J. P. (۲۰۰۱). Technology: a tool for the learning environment. Campu–Wide Information Systems, ۱۸(۲), ۷۳–۷۸
Yerky, A. N. & Jorgensin, C. (۱۹۹۶). A course in digital libraries. DESIDOC Bulletin of Information Technology. ۱۶(۱), ۳۱-۹.
Zastrow, J. (۱۹۹۷, March). Going the distance: academic librarians in the virtual university. IN Proceedings of the twelfth computers in libraries conference. Retrieved July ۲۱, ۲۰۰۵, from http://library.kcc.hawaii.edu/~illdoc/DE/DEpaper.htm#how
Zick, L. (۲۰۰۰, May ۱). The work of information mediators: a comparison of librarians and intelligent software agents. First Monday, ۵(۵). Retrieved July ۱۰, ۲۰۰۵, from http://www.firstmonday.org/issues/issue۵_۵/zick/
پی نوشت‌ها
[۱]. Albert Predeek. A History of Libraries in Great North America. Chicago, ۱۹۹۷.
[۲]. Online
[۳]. Digital Librarian (DL)
[۴]. Cyberian
[۵]. User name
[۶]. Password
[۷]. Chat
[۸]. Toll _ Free Number
[۹]. Abbreviation
[۱۰]. Browsing
[۱۱]. Latrobe
[۱۲]. Frequently Asked Questions (FAQ)

منبع : نما مجله الکترونیکی پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران