«ناموس آن لاین» در روزنامه‌نگاری سایبر

در روزگاری كه روزنامه‌ها با انتشار خود دور تازه‌ای از تولد فناوری ارتباطی را در ساختار جامعه اطلاعاتی بدوی كشورمان آغاز كردند خود نیز دارای ساختاری ابتدایی و سنتی بودند. بسیاری از ویژگی‌های این ساختار سنتی و بدوی را كه دیگر امروز با ورود به جهان مدرن باید ضعف نامید هنوز در عموم روزنامه‌های در حال انتشار كشور به روشنی می‌توان دید. یكی از ضعف‌های ساختار و دیدگاه سنتی روزنامه‌های آن روزگار درج شمارگان تیراژ انتشار بود البته در روزنامه‌های عهد قاجار واژه شمارگان و تیراژ هنوز متولد نشده بودند و به جای آنها از عبارت «عده نسخه مطبوعه»۱ و به جای عبارت «تجدید چاپ» از واژه «كپیه» استفاده می‌شد. در آن روزگار «عده نسخه مطبوعه» یا همان شمارگان، نام غیر رسمی دیگری نیز میان اهالی صنف مطبوعات داشت آن ها شمارگان نشریه را در میان خود «ناموس نشریه»۲ نیز می‌خواندند و فاش شدن راز تعداد انتشار روزنامه، حكم به باد رفتن ناموس نشریه را داشت. این عادت و دیدگاه محافظه كارانه در مطبوعات امروزی نیز دیده می‌شود. روزنامه‌ها و دیگر نشریات كشور از اعلام شمارگان خود پرهیز دارند.
سال ۱۳۷۸ «هیات نظارت بر مطبوعات» آیین نامه‌ای مبنی بر درج اجباری شمارگان انتشار تمامی نشریات كشور تصویب كرد كه البته عمر گردن نهادن مطبوعات به این آیین نامه چند صباحی به درازا نكشید و حتی در آن دوره روزنامه‌هایی چون «كیهان»، «جوان» و چند نشریه دیگر به اجرای این آیین نامه تن ندادند. در آن دوره حتی تحلیل‌هایی مبنی بر اهداف سیاسی آیین نامه یادشده مطرح شد. ظهور رسانه‌های آن لاین و تغییر بنیادین شكل ارتباط آنها با مخاطب نیز فصل تازه و پرتحولی را در جامعه اطلاعاتی روزگار ما رقم زده است كه بی گمان در آینده و از نگاه آیندگان بسیار سنتی خواهد بود. با مقایسه نگاه روزنامه‌نگاری چاپی و روزنامه‌نگاری سایبر به پدیده درج شمارگان درمی‌یابیم پیشرفت تكنولوژی های ارتباطی می‌تواند بسیاری از دیدگاه‌ها و كنش‌های ما را دچار تغییر و دگرگونی‌های بنیادین كند.
نكته جالب توجه این است كه بسیاری از صاحبان رسانه‌های سایبر با وجود پا گذاشتن به فضایی كه قواعد و اصول خاص خود را دارد همچنان به دیدگاه‌های سنتی خود پایبند مانده‌اند و حاضر نیستند به قواعد جهان سایبر تن دهند. پنهان كردن آمار بازدیدكنندگان و به نمایش نگذاشتن عقاید و نظر مخاطبان كامنت همچنان جزء پس مانده‌های تفكر حاكم بر رسانه‌های چاپی است. آن دسته از رسانه‌های سایبر كه با آغوش باز به استقبال تازه ترین امكانات نرم افزاری گسترش تعامل بی‌واسطه با مخاطب می‌روند حیات خویش را در گرو تعامل گرایی و اصل ارتباطی «مشتری مداری» می‌دانند، از این رو با شفاف سازی عملكرد خویش، نوار قلب خود را با كلیك‌های هر مخاطب ترسیم می‌كنند و به نمایش عمومی می‌گذارند.
معادلات بسیار ظریفی باعث می‌شود تا رسانه‌های سایبر شمارگان یا به تعبیر گذشتگان «ناموس» خود را به نمایش آن لاین و عمومی بگذارند.
برخی از دلایل ساده اعلام شمارگان در رسانه سایبر را می‌توان این گونه برشمرد:
۱ در رسانه سایبر، شمارگان تیراژ با فروش و مخاطب برابر است.
۲ رسانه چاپی تعداد شمارگان خویش را می‌داند، اما رسانه سایبر به طور ذاتی اصلاً نمی‌تواند بدون بازدید مخاطب منتشر شود.
۳ رسانه چاپی تعداد انتشار را خود تعیین می‌كند، اما تعداد انتشار رسانه سایبر به وسیله مخاطب تعیین می‌شود، بنابراین مدیر رسانه سایبر باید تعداد انتشار یا به عبارتی دیگر تعداد بازدیدكنندگان خود را مشاهده كند.
بنابراین در رسانه سایبر برخلاف رسانه كاغذی، دیگر پدیده‌هایی مانند برگشت روزنامه و خمیر كردن آن معنایی ندارند و نمی‌توان رسانه را خمیر كرد. خمیر كردن روزنامه یعنی خمیر كردن مخاطبان خیالی و یا مورد انتظار فرد یا نهاد منتشركننده.
در رسانه سایبر برخلاف رسانه چاپی، چرخه عرضه و تقاضا در هم ریخته و عرضه براساس تقاضا صورت می‌گیرد.
نرم افزارهای گزارش‌گیری از میزان حضور مخاطبان كه امروزه جزیی ساده از سایر امكانات وبلاگ‌ها به شمار می آیند این امكان را فراهم كرده اند تا مدیر وبلاگ هر لحظه دقیق ترین اطلاعات را درباره تعداد بازدید برابر با انتشار، تعداد بازدیدكنندگان، پراكندگی جغرافیایی، مسیرهای ورودی و زمان ورود بازدیدكنندگان و... مشاهده كند، در حالی كه رسیدن به چنین اطلاعاتی برای رسانه چاپی مستلزم صرف زمانی طولانی و به كارگیری چند نیروی انسانی است. هرچند كه تلاش رسانه سنتی برای به دست آوردن اطلاعات یاد شده به هیچ عنوان به نتیجه قطعی و دقیق نخواهد رسید.
رسانه سایبر به واسطه انتشار آن لاین همواره در معرض داوری مستقیم مخاطب قرار خواهد گرفت و درباره تك تك مطالب خود می‌تواند بازخورد های مخاطبان را دریافت كند، در حالی كه چنین امكانی برای رسانه های چاپی حتی با استخدام یك تیم ویژه هم امكان پذیر نیست.

رضا ولی زاده
پی نوشت‌ها:
۱ جلد نخست كتاب سرگذشت مطبوعات، تالیف سیدفرید قاسمی، از صفحه ۱۳۲ تا ۱۳۵
۲ ر.ك. همان

منبع : روزنامه شرق