دنیای wiki

wiki مجموعه‌ای از صفحات وب است که به منظور تعامل داوطلبانه افراد با یکدیگر طراحی شده است. کاربران با وارد شدن به این محیط قادرند تا با دیدن و مطالعه این صفحات، محتوای آن را تغییر دهند، مطالبی به محتوای آن اضافه کرده و حتی مطالبی را از آن حذف کنند. Wiki عبارت است از مشارکت کاربران در تولید، تکمیل و تصحیح مطالب صفحاتی با موضوعات گوناگون. در واقع منبعی آزاد برای تعامل افراد با یکدیگر است.
Wiki را بصورت وب‌سایت‌های گروهی می‌توان دید به همین منظور دارای تنوع بسیار بالایی در قالب موضوعات گوناگون است. یک نمونه بارز آن مجموعه دایره‌المعارف wikipedia است که با نام دانشنامه اینترنتی مشهور است. wikipedia دانشنامه‌ای با موضوعات متنوع است که حاصل کار داوطلبانه افراد در سراسر دنیا می‌باشد. در این دانشنامه رایگان اینترنتی اطلاعات زیادی پیرامون موضوعات متنوع وجود دارد که توسط کاربران تدوین، تکمیل و تصحیح شده است، در واقع تمامی مردم دنیا قادرند در تهیه آن مشارکت نمایند. اینک wikipedia یکی از مهمترین منابع اطلاعاتی موجود در اینترنت است. این سایت با دارا بودن ۷ میلیون مقاله و ارائه مطالب به انواع زبان‌های روز دنیا به یکی از مراجع مهم به منظور جست‌وجوی موضوعات گوناگون تبدیل شده است. این دانشنامه تقریبا از پنج سال پیش بر روی اینترنت بارگذاری شده و در برخی موارد با دایره‌المعارف معتبر «بریتانیکا» قابل مقایسه است.
طبق نظرسنجی انجام شده صحت بسیاری از اطلاعات آن تائید شده است. امروزه هزاران نفر با استناد به مطالب این سایت تحقیقات خود را در زمینه‌های گوناگون بر روی اینترنت دنبال می‌کنند. در حال حاضر، بخش فارسی این دانشنامه اینترنتی فعال است و تعداد مقالات فارسی این دانشنامه تقریبا به عدد ۱۲ هزار می‌رسد، که در مقایسه با مطالب انتشار یافته به زبان‌های دیگر، رقم قابل توجه‌ای نیست و نیاز است تا همکاری بیشتری در زمینه گسترش و تکمیل مطالب به زبان فارسی صورت گیرد. ایده اصلی طراحی و گسترش wiki توسط Ward Cunningham صورت گرفته است. نام اولیه این سایت wikiwikiwebاست که به عنوان پایگاه اطلاعاتی قابل دسترس و قابل تغییر توصیف شده است. wiki مخفف کلمات What I Know Is? می‌باشد. اولین سایت wiki بنام wikiwikiweb نامیده شده است. Ward Cunningham خالق آن در سال ۱۹۹۴ طراحی آن را آغاز کرد و در سال ۱۹۹۵ با دامنه c۲.com روی اینترنت بارگذاری نمود.
او در آن زمان کارمند فرودگاه بین‌المللی ایالت هاوایی در امریکا بود. او نام wikiwiki را از اتوبوس‌هایی که برای مسیر آمدوشد بین ترمینال فرودگاه استفاده می‌شد اقتباس کرد. او گفته است که بجای نام quick-web نام wiki را مناسب‌تر می‌داند. در آن زمان شرکت Apple سیستمی طراحی کرده بود که به کاربران این امکان را می‌داد تا جداولی از اطلاعات ایجاد کنند که بین داده‌های آن ارتباطی منطقی وجود داشته باشد. Ward Cunningham این عقیده را گسترش داد و این امکان را برای هر کاربر فراهم نمود تا با ورود به سایت wiki داده‌ها و اظهار نظرات افراد دیگر را ببیند و در صورت تمایل، آنها را تغییر دهد و یا مطالبی به آن اضافه کند و یا مطالب آن را کاهش دهد. در سال ۲۰۰۰ wikiها گسترش فراوانی یافتند و تعداد آنها زیاد شد در واقع بطور رسمی پذیرفته شدند.
هر فرد با دسترسی به اینترنت و وارد شدن به سایت wiki خواهد دید که تعداد و تنوع این صفحات در قالب موضوعات گوناگون بسیار گسترده است، از طرفی مطالعه این صفحات تا حد زیادی جذاب و حتی سرگرم‌کننده می‌باشد زیرا کاربر با جست‌وجو کردن در رابطه با موضوعی خاص به مطالب و موضوعات جالب توجه دیگر هم که در حاشیه موضوع اصلی می‌باشد برخورد می‌کند که به طور حتم از جذابیت‌های این سایت می‌باشد. نمونه‌ای از این سایت‌ها wikitravel است که در آن نقشه قاره‌ها، کشورها، شهرها و راه‌های ارتباطی و ... وجود دارد. با انتخاب مکانی در این سایت افراد با توضیحات مبسوطی در رابطه با موارد گوناگونی از قبیل مکان‌های دیدنی، گویش، روش زندگی، محصولات و دیگر موارد متنوعی روبرو می‌شوند که مطالعه آن به منظور آگاهی بیشتر خالی از لطف نیست.
با گردش در این سایت آنچه بطور حتم توجه افراد را به خود جلب می‌کند این است که مجموعه این اطلاعات توسط اشخاص ایجاد شده و بطور حتم اگر فردی مایل باشد تا سرزمین یا مکان زندگی خود را به مردم جهان معرفی کند بهترین روش خواهد بود. نمونه‌ای دیگری از این سایت‌ها wiktionary است که لغت‌نامه‌ای بسیار جالب و گسترده به زبان‌های مختلف می‌باشد. کاربران با وارد شدن به این سایت قادرند تا با تایپ کلمه موردنظر معنی آن را به زبان دیگر ببینند. حتی این امکان وجود دارد که تنها با وارد کردن حرف اول کلمه‌ای مجموعه‌ای از کلماتی که با آن حرف آغاز می‌شود را دریافت کنند. بدیهی است که مشارکت افراد در غنی کردن این لغتنامه به زبان خودشان نقشی اساسی دارد. تنوع و گستردگی سایت‌های wiki بسیار زیاد است. بطور حتم هر فرد با یک بار وارد شدن به این سایت‌ها نه تنها استفاده لازم را از آن می‌برد بلکه مجذوب محیط آن خواهد شد.
در طراحی صفحات wiki از تکنولوژی web۲ استفاده شده است که web۲ تکنولوژی نوینی در طراحی صفحات web می‌باشد که هدف آن ارتقا خلاقیت کاربران، به اشتراک گذاشتن اطلاعات و همکاری کاربران با یکدیگر است که از نمونه‌های دیگر این تکنولوژی سایت‌های اجتماعی و وبلاگ‌ها می‌باشند که در جهت تعامل هر چه بیشتر افراد با یکدیگر و نیز افراد با سایت‌ها و برقراری ارتباط دو سویه مورد توجه احاد مردم دنیا قرار گرفته است. امروزه فقط کاربران اینترنت از کامپیوتر اطلاعات نمی‌گیرند بلکه اطلاعات خود را به کامپیوتر وارد کرده و به تمام مردم دنیا عرضه می‌کنند. طراح wiki معتقد است که صفحات این وب‌سایت دعوت می‌کند از همه کاربران تا صفحات جدیدی خلق کنند یا در صورت نیاز محتوای صفحات را تغییر دهند بگونه‌ای که به محتوای آن مطالبی اضافه نمایند یا مطالب اضافی را حذف کنند. در واقع wiki نمادی از همکاری و همفکری برای کامل کردن مطلبی است.
wiki خود دارای یک جست‌وجوگر منحصر به فردی است که باعث کارآیی و استفاده بهینه از مطالب و محتوای ارائه شده در آن می‌شود. در این صفحات موضوعات و تعاریف مرتبط در صفحه اصلی با ارتباط‌های صحیح و نشانه‌هایی گویا مشخص شده‌اند، همچنین در صفحات زیرمجموعه نیز در صورت وجود مطالب مرتبط، علائمی برای دریافت و دیدن آن صفحات وجود دارد. اگر فردی در این ارتباط‌ها و دریافت مطالب متوجه شد مطلبی افزون بر آنچه در این صفحات آمده است، می‌داند یا در اختیار دارد به راحتی می‌تواند با ایجاد یک ارتباط ساده مطلب موردنظر را به اطلاعات قبلی اضافه کند یا در صورت تشخیص اشتباه و غیرضروری بودن مطلبی می‌تواند آن را حذف نماید. بدین صورت است که با همکاری افراد با یکدیگر ارزش مطالب ارتقا می‌یابد. ناگفته نماند که کار با wikiها نیاز به مهارت و تجربه خاصی ندارد.
صفحات wiki در رابطه با موضوعات مختلف یک پایگاه اطلاعاتی ایجاد می‌کند که جست‌وجو و دستیابی به داده‌های آن بسیار ساده است. هر یک از صفحاتwiki را یک wikipage می‌گویند. معمولا ارتباط بین صفحات از طریق کلمات رنگی صورت می‌گیرد. بدین صورت که با جست‌وجوی مطلبی در صفحات wiki و دریافت آن، اگر در رابطه با کلمات ذکر شده در متن نیاز به توضیح بیشتری وجود داشته باشد کلمه مربوطه به رنگی خاصی غیر از رنگ کلمات متن دیده می‌شود و این خود نشانه ارتباط به صفحه دیگری است که دارای اطلاعاتی در خصوص کلمه موردنظر می‌باشد. جهت‌دهی غیرخطی به منظور دستیابی کاربر به اطلاعات گوناگون از روش‌های بسیار کارآمد است. بعضی از صفحات wiki دارای لینک یا ارتباطات کمتری هستند و در بعضی دیگر، صفحات ایجاد شده مانند یک پرونده بزرگ می‌ماند که ارتباطات وسیعی در بین صفحات آن به چشم می‌خورد و هر صفحه با چندین صفحه دیگر مرتبط است. افراد می‌توانند بدون محدودیت به خلق صفحات جدید اقدام کنند و نیز صفحات قدیمی را ویرایش نموده و تغییرات دلخواه را در آنها ایجاد نمایند.
صفحات wiki به طور اتوماتیک زمان آخرین تغییر یا ویرایش را ثبت می‌کنند که یقینا برای کاربر این اطلاعات جالب خواهد بود به ویژه در مواردی که موضوع مورد توجه افراد زیادی باشد و این مسئله خود انگیزه‌ای در افراد ایجاد می‌کند تا در جهت غنی‌تر کردن موضوع، دانسته‌های خود را در معرض دید دیگران قرار دهد. طبق تحقیقات بدست آمده در اکثر مواقع هنگامی که کاربری در رابطه با موضوعی در صفحات wiki جست‌وجو می‌کند و با کلماتی روبرو می‌شود که رنگی شده ولی صفحه مرتبط به آن، خالی از اطلاعات است تلاش می‌کند تا اطلاعاتی بدست آورده و صفحه موردنظر را پر نماید. از خصوصیات تعریف شده در wiki بروز بودن آن است زیرا افراد می‌توانند آخرین اطلاعات و دانسته‌های خود را به منظور غنی‌تر شدن موضوع در صفحات مربوطه قرار دهند و در انتهای صفحه در قسمت منبع نام فردی که مطالب را ارائه داده است و یا مرجعی که اطلاعات از آن برداشت شده، ذکر می‌شود.
حتی افراد می‌توانند صفحات خود را غیر قابل دسترس یا محرمانه نمایند و همچنین این امکان وجود دارد که مطلبی را که ارائه می‌دهند غیر قابل ویرایش کنند این بدان منظور است که افراد دیگر نتوانند اطلاعات را کم یا زیاد کنند. برای مشارکت در تکمیل و افزایش اطلاعات صفحات wiki نیاز به مهارت خاصی نیست تنها با ورود به سایت wiki راهنمایی‌های لازم جهت ایجاد صفحه جدید به کاربر داده می‌شود که افراد بر طبق دستور عمل به راحتی قادرند در دادن اطلاعات با دیگران شریک شوند و از نتیجه کار خود لذت ببرند. برای تغییر دادن یا اضافه کردن مطلبی به مطالب پیشین نیز در انتهای صفحاتی که هنوز کامل نشده‌اند کلمه ویرایش ثبت شده است که افراد با انتخاب آن، وارد مراحل تصحیح، کاستن یا افزودن مطلب می‌شوند.
البته طبق دستورات ذکر شده یک سری موارد، از قبیل حروف استاندارد را می بایست رعایت کنند که توضیحات لازم از طریق صفحات مخصوص به کاربر داده می‌شود. امروزه شرکت‌ها و موسسه‌های گوناگون از این صفحات به عنوان نرم‌افزاری مفید استفاده می‌کنند. ایجاد ارتباط‌های مهم و اساسی بین قسمت‌های مختلف یک پروژه، طراحی و انجام آن را سهل‌تر می‌کنند. به همین منظور امروزه شرکت‌های گوناگون استقبال زیادی از wikiها نموده‌اند زیرا آن را جانشین مناسبی برای شبکه‌های داخلی می‌دانند. از wikiها به عنوان سیستم حفاظتی به منظور نگهداری از اسناد محرمانه هم استفاده می‌شود. با وجود مزایا و محاسن بسیاری که برای صفحات wiki قائل شده‌اند ولی انتقاد صریحی نیز بر آن وارد است که ویرایش آزاد مطالب از آن جمله است. زیرا همه افراد با انگیزه‌ها و نیات متفاوت می‌توانند در آن دخل و تصرف نمایند.
فلسفه باز بودن و قابلیت دسترسی آسان به این صفحات به همه افراد اجازه می‌دهد تا محتوای صفحات را آنگونه که دلخواهشان است تغییر دهند. در این بین افرادی هم با نیات سوء به تخریب محتوای صفحات می‌پردازند . البته اشتباهات به وجود آمده در این صفحات بر دو نوع است، سهوی یا عمدی. اتفاق افتاده است که فردی به طور سهوی و از روی بی دقتی مطلبی را تغییر داده است که یقینا نه تنها از اعتبار مطلب کاسته می‌شود بلکه اعتماد به اطلاعات و مطالب نیز کاهش می‌یابد ولی در شرایطی که فردی به طور عمد تصرفات یا تغییراتی در مطالب ایجاد کند به طور حتم بسیار خطرناک و جبران‌ناپذیر خواهد بود.
این موضوعی است که گاهی سبب بروز اشتباهات و اختلالاتی در مطالب این صفحات می‌شود. اخیرا نیز انتقادات از میزان صحت و اعتبار مطالب مجموعه سایت‌های wiki افزایش یافته است. به همین منظور گردانندگان آن می‌کوشند تا شیوه‌های کنترلی خود را افزایش دهند. یکی از این نمونه‌های تخریب محتوای صفحات، دخل و تصرف در اطلاعات و مطالبی است که مربوط به افراد مشهود و سرشناس می باشد، به صورتی که افرادی با هدف تخریب آنها مطالب نادستی را انتشار می‌دهند. چندی پیش John Siegenthaler، سیاستمدار آمریکایی، با ارسال مطلبی به روزنامه یو‌اس تودی، انتقادات شدیدی از سایت wikipedia نمود آن هم به دلیل اشتباهات و مطالب غیرواقعی که در بیوگرافی او منتشر شده بود. در این بیوگرافی ذکر شده که او در قتل جان و رابرت کندی (رئیس‌جمهور سابق آمریکا و برادرش) نقش اساسی داشته است، او پس از آن که نام خود را از طریق گوگل جست‌وجو کرد متوجه این موضوع شد.
تقریبا این مطالب حدود چهار ماه روی سایت بود و هر کس با جست‌وجوی بیوگرافی او با این مطالب روبرو می‌شد تا اینکه از طریق خودش این مطالب حذف شد. به منظور رفع این معضل پیشنهاد شده تا از نرم‌افزارهای امنیتی در جهت از بین بردن و جلوگیری از تغییرات نابجا استفاده شود. امروزه روش‌های پیچیده و اتوماتیکی بکار برده می‌شود تا صحت و سقم صفحات ویرایش شده مورد بازبینی و تایید قرار گیرد. معمولا اگر فردی بخواهد صفحه‌ای را ویرایش کند ابتدا می‌بایست خلاصه‌ای از مطلب موردنظر را ارائه دهد و تنها در صورت تایید اجازه می‌یابد تا آن مطلب را نگارش کرده و به صفحات مربوطه اضافه کند. تایید مطالب از دو جهت حائز اهمیت است ابتدا درستی و صحت آن و دیگر از لحاظ تکراری نبودن آن می‌باشد.
روش دیگری که در جهت کاهش خطا و اشتباه بکار برده می‌شود ردگیری اطلاعات ورودی است. استفاده از این روش به تازگی اتفاق افتاده است و با سرعت بسیار بالا مسیر اطلاعات ورودی هنگام ویرایش صفحات مشخص می‌شود. درصورتی که اطلاعات نادرست باشد به منظور پیگیری، روش مناسبی خواهد بود. این وب‌سایت جدید نشان می‌دهد که ویرایش‌های انجام شده، از کدامیک از کامپیوتر اعمال شده است. گردانندگان دانشنامه اینترنتی wikipedia برای جلوگیری از مخدوش شدن اعتبار آن در حال طراحی سیستم‌های تازه‌ای به منظور کنترل متون و مطالب وارده می‌باشند. یقینا صحت و اعتبار مطالب ارائه شده در صفحات wiki برای هزاران نفری که هر روزه به نوشتن و به روز کردن مطالب آن مشغول هستند یا اطلاعات مورد نیازشان را از آن دریافت می‌کنند، بسیار حائز اهمیت است.

منبع : اخبار فن‌آوری اطلاعات ایتنا