رشد اقتصادی (۱)

● نرخ‌های مرکب رشد
در شکلی جدید از یک افسانه قدیمی، صاحب یک بانک سرمایه‌گذاری از طرف مقابل خود می‌خواهد که یک پنی در خانه اول صفحه شطرنج، دو پنی در خانه دوم، چهار پنی در خانه سوم و ...بگذارد.
در صورتی که این بانکدار خواسته بود که پول‌ها تنها در خانه‌های سفید شطرنج گذاشته شوند، ارزش پنی اولیه سی و یک بار، دو برابر می‌شد و بنابراین در نهایت در خانه آخر ۵/۲۱میلیون دلار داشتیم، اما استفاده از همه خانه‌های سیاه و سفید صفحه سبب می‌شود که ارزش این یک پنی در نهایت به ۹۲.۰۰۰.۰۰۰‌میلیارد دلار برسد.
عموم مردم، در تخمین‌هایی که بر اساس جمع صورت می‌گیرد نسبتا خوب عمل می‌کنند، اما در عملیات‌هایی که بر پایه ضرب مکرر قرار دارند، به طور سیستماتیک سرعت رشد را کمتر از حد واقع برآورد می‌کنند.به همین ترتیب، غالبا اهمیت نرخ متوسط رشد برای اقتصاد از نظرها دور می‌ماند.برای صاحب یک بانک سرمایه‌گذاری، انتخاب بین نوع پرداختی که در هر خانه صفحه شطرنج دو برابر می‌شود و پرداختی که به صورت یک در میان در خانه‌ها دو برابر می‌گردد، از هر بخش دیگری از قرار داد مهم‌تر است.این که پرداخت با پنی، پوند یا پزو صورت گیرد، چندان اهمیتی ندارد.برای کشورها نیز تصمیم‌هایی که باعث می‌شوند درآمد آن‌ها در هر نسل دو برابرشود یا به صورت یک نسل در میان دو برابر گردد، تمامی دیگر مسائل مرتبط با سیاست‌های اقتصادی را تحت‌شعاع قرار می‌دهند.
● رشد درآمد سرانه
با تقسیم عدد ۷۲ بر نرخ رشد هر چیز می‌توان تشخیص داد که دو برابر شدن آن چقدر طول خواهد کشید. نرخ رشد سالانه درآمد سرانه هند در دوره بیست و پنج ساله میان ۱۹۵۰ و ۱۹۷۵ برابربا ۸/۱‌درصد بود.با این نرخ رشد، درآمد در هر چهل سال دو برابر می‌شود، زیرا با تقسیم ۷۲ بر ۸/۱ عدد ۴۰ به دست می‌آید. درآمد سرانه چین نیز طی فاصله بیست و پنج ساله بین۱۹۷۵ و ۲۰۰۰ با نرخ تقریبی ۶‌درصد در سال رشد کرد.با این نرخ رشد، درآمد در هر دوازده سال دو برابر می‌شود.
این تفاوت‌ها در مورد زمان دو برابر شدن درآمد، دقیقا به همان گونه که در بالا دیدیم، اثرات بسیار بزرگی را برای کشورها به همراه دارند.به عنوان مثال، در همان فاصله زمانی چهل ساله‌ای که برای دو برابر شدن اقتصاد هند با نرخ رشد کندترش طول می‌کشد، درآمد چین با نرخ رشد سریع‌تری که دارد، سه بار دو برابر می‌شود (یعنی به هشت برابر مقدار اولیه خود می‌رسد).
رشد درآمد سرانه آمریکا از ۱۹۵۰ تا ۲۰۰۰ به طور متوسط ۳/۲درصد در سال بود، یعنی در میان دو حدی قرار داشت که در بالا به آن‌ها اشاره گردید.هند که در سال ۱۹۵۰ درآمد سرانه‌اش کمتر از ۷‌درصد درآمد سرانه آمریکا بود، تا سال ۱۹۷۵ حتی بیشتر هم عقب افتاد.چین هم که در ۱۹۷۵ درآمد سرانه‌ای حتی کمتر از این مقدار داشت، تا سال ۲۰۰۰ به جبران عقب‌افتادگی خود پرداخت.چین که کار خود را از شرایطی بسیار عقب‌تر آغاز کرد از رشد نسبتا سریعی برخوردار بود.رشد سریع در چین تا حدود زیادی از این طریق بدست آمد که به شرکت‌ها اجازه داده شد تا از ایده‌های مربوط به تولید ارزش که در دیگر کشورهای دنیا به کار می‌رفت، استفاده کنند. سوال مهمی که مطرح می‌شود این است که چرا هند حداقل در فاصله ۱۹۵۰ تا ۱۹۷۵ نتوانست همین ترفند را به کار گیرد.
● دستورالعمل‌های رشد
هرگاه افراد، منابع را طوری تغییر دهند که ارزشمندتر شوند،‌ رشد اقتصادی صورت می‌گیرد.آشپزی می‌تواند استعاره خوبی از تولید در سطح اقتصادها باشد.در آشپزی برای تولید محصولات نهایی ارزشمند، مواد لازم ارزان قیمت بر مبنای دستورالعملی خاص با هم درآمیخته می‌شوند.آن چه که آشپزی افراد را محدود می‌کند، عرضه مواد لازم است و از سوی دیگر اکثر آشپزی‌ها در اقتصادهای دنیا اثرات جانبی نامطلوبی را به بار می‌آورند.در صورتی که دستیابی به رشد اقتصادی، تنها از طریق انجام هر چه بیشتر یک نوع خاص پخت و پز ممکن بود، دست آخر مواد اولیه به اتمام می‌رسید و میزان غیر‌قابل‌پذیرشی از آلودگی و مزاحمت به وجود می‌آمد.با این حال تاریخ بشر به ما می‌آموزد که رشد اقتصادی نه از طریق پخت و پز بیشتر به شیوه قبلی، بلکه از بهبود دستورالعمل ناشی می‌شود. معمولا دستورالعمل‌های جدید، اثرات جانبی نامطلوب کمتری به بار آورده و ارزش اقتصادی بیشتری را به ازای هر واحد ماده اولیه تولید می‌کنند (به مدخل مربوط به «منابع طبیعی» رجوع شود).
این مثال ساده را در نظر بگیرید.این روزها در بسیاری از کافی شاپ‌ها می‌توان برای فنجان‌های کوچک، متوسط و بزرگ از سرپوش‌هایی با اندازه یکسان استفاده کرد، اما تا سال ۱۹۹۵ این گونه نبود.این تغییر کوچک در هندسه فنجان‌ها بدان معناست که صاحب کافی شاپ می‌تواند خدمت دهی به مشتری‌ها را با هزینه کمتری انجام دهد.صاحبان کافی‌شاپ‌ها باید تنها یک نوع درپوش را در انبارهای خود نگه دارند، کارگرها می‌توانند در طول روز انبار را با سرعت بیشتری پر کنند و مشتری‌ها می‌توانند فنجان قهوه خود را اندکی سریعتر دریافت نمایند، اگرچه اکتشاف‌ها و اختراعات بزرگی مثل ترانزیستورها، آنتی بیوتیک‌ها و موتورهای الکتریکی توجه ما را بیشتر به خود معطوف می‌سازند، اما برای آن که درآمد متوسط کشوری دو برابر شود، ‌باید میلیون‌ها اکتشاف کوچک مثل این طراحی جدید برای فنجان و درپوش آن صورت پذیرد.
تمامی نسل‌ها محدودیت‌های رشد را که در صورت کشف نشدن دستورالعمل‌ها و ایده‌های جدید و به خاطر محدود بودن منابع و اثرات نامطلوب جانبی به بار می‌آیند، درک کرده‌اند.همچنین همه نسل‌ها امکان رسیدن به دستورالعمل‌ها و ایده‌های نو را کمتر از واقع برآورد کرده‌اند.
ما همیشه در درک این که چه تعداد زیادی از ایده‌ها هنوز کشف نشده اند، ناکام می‌مانیم.این مشکل از آن جا به وجود می‌آید که ما در نظر نمی‌گیریم که در چنین شرایطی امکانات با یکدیگر جمع نمی‌شوند، بلکه در هم ضرب می‌گردند.
شیمیدان‌ها در یکی از شاخه‌های ‌شیمی فیزیک که با عنوان سنتز اکتشافی شناخته می‌شود، عناصر خاصی را در دماها و فشارهای مختلف ترکیب می‌کنند تا مشخص شود که از این ترکیب، چه چیزی حاصل می‌شود.
حدود یک دهه قبل مشخص شد که یکی از صدها ترکیبی که به این روش کشف شده‌اند (مخلوطی از مس، ‌باریم، ا‌یتریوم و اکسیژن) در دماهایی بسیار بالاتر از آن چه قبلا تصور می‌شد، ابررسانا خواهند بود.این اکتشاف در نهایت می‌تواند اثرات گسترده‌ای را بر ذخیره و انتقال انرژی الکتریکی به همراه آورد.
برای اینکه دریابیم چه دامنه گسترده‌ای برای تکرار این گونه اکتشاف‌ها وجود دارد، می‌توان این محاسبه را انجام داد.جدول تناوبی حدود صد نوع اتم مختلف را در خود جای داده است، یعنی تعداد ترکیباتی که می‌توان با چهار عنصر مختلف به دست آورد،‌ عبارت است از ۹۷×۹۸×۹۹×۱۰۰ که برابر است با ۹۴‌میلیون ترکیب.فهرستی از اعداد مثل ۷، ۲، ۱، ۶ می‌تواند بیان‌کننده نسبت استفاده از هر یک از این چهار عنصر در یک ترکیب باشد.
برای سادگی فرض کنید که اعداد موجود در این لیست باید بین ۱ تا ۱۰ باشند، هیچ عدد کسری نمی‌تواند در این فهرست وجود داشته باشد و کوچک‌ترین رقم باید همیشه برابر با ۱ باشد.
در این حالت حدود ۳۵۰۰ گروه از نسبت‌های مختلف برای هر چهار عنصر و لذا در کل (۳۳۰.۰۰۰.۰۰۰.۰۰۰=)۹۴.۰۰۰.۰۰۰×۳۵۰۰ دستورالعمل وجود خواهد داشت.اگر آزمایشگاه‌های سراسر دنیا روزانه هزار دستور‌العمل را مورد ارزیابی قرار دهند، بررسی تمامی آنها نزدیک به یک میلیون سال طول خواهد کشید (اگر به این محاسبات علاقه دارید، سعی کنید بفهمید که چند نوع نوشیدنی قهوه مختلف را می‌توانید در کافی شاپ نزدیک خانه تان سفارش دهید.امروزه صاحبان کافی شاپ‌ها به جای آن که دور قفسه‌های سرپوش فنجان‌ها بچرخند، وقت خود را صرف درست کردن نوشیدنی برای سلیقه‌های افراد مختلف می‌کنند).
در واقع این محاسبه، میزان اکتشاف‌هایی که هنوز صورت نگرفته است را بسیار کمتر از حد واقع برآورد می‌کند، زیرا می‌توان بیشتر از چهار عنصر را با یکدیگر ترکیب کرد، از نسبت‌های کسری استفاده نمود و گستره وسیعی از دماها و فشارها را در حین ترکیب مورد استفاده قرار داد.
این نوع محاسبه حتی پس از در نظر گرفتن این عوامل اضافی، تنها نشان‌دهنده محدوده ساده گزینه‌های ممکن است.می‌توان به جای آن که عناصر را تنها به گونه‌ای نامنظم با یکدیگر مخلوط کرد، از واکنش‌های شیمیایی ترکیب عناصری مثل هیدروژن و کربن برای تولید ساختارهای منظمی مثل پلیمرها یا پروتئین‌ها استفاده نمود.برای این که دریابید این نوع فرآیندها تا کجا می‌تواند ادامه پیدا کند، یک پالایش کننده شیمیایی ایده‌آل را در نظر بگیرید.این پالایش کننده، منابع وافر و تجدید پذیر را به محصولی تولید می‌کند که برای انسان ارزشمند باشد.
این پالایش‌کننده ایده‌آل، از یک اتومبیل کوچکتر بوده و متحرک است، به گونه‌ای که می‌تواند به دنبال مواد اولیه خود بگردد، دمای لازم برای واکنش‌های خود را در محدوده‌ای مشخص حفظ کند و به طور اتوماتیک، اکثر اشکالات سیستم را برطرف نماید.این پالایش‌کننده نسخه‌های بدیلی از خود را برای زمانی که از کار بیفتد، می‌سازد و همه این کارها را با نظارت اندکی از سوی انسان انجام می‌دهد.
آن چه که ما مجبور به انجام آن خواهیم بود، این است که امکان فعالیت متناوب آن را فراهم آوریم، به گونه‌ای که با اتصال چند لوله محصول نهایی را از دستگاه تخلیه نماییم.این پالایش‌کننده هم‌اکنون وجود دارد.منظور من، گاو شیرده است.
اگر طبیعت می‌تواند این مجموعه ساخته شده از هیدروژن، کربن و اتم‌های مختلف دیگر را با طی یک مسیر تکاملی خاص آزمون و خطا (ولواین که صدها میلیون سال به طول انجامد) به وجود آورد، بنابراین باید تعداد غیر‌قابل تصوری از ساختارها و دستور‌العمل‌های ارزشمند برای ترکیب اتم‌ها وجود داشته باشد که هنوز کشف نشده‌اند.

نویسنده: پاول ام رومر
مترجمان: محمدصادق الحسینی، محسن رنجبر

منبع : روزنامه دنیای اقتصاد