جینسینگ

●خواص داروئی و درمانی
از دیرباز، طبیعت تنها گزینه‌ای بوده که بشر برای تأمین نیازهای مختلف خود در اختیار داشته است. در این میان، رویدادهای تصادفی و هم‌چنین روش‌های آزمون و خطا او را همواره به سمت و سوی کشف موارد ناشناخته سوق داده است. درمان بیماری‌ها با عناصر مختلف طبیعی از جمله روش‌هائی بوده که بشر به آن علاقه‌ٔ وافری نشان داده و کسانی را هم که صاحب این علم تجربی بودند را دارای احترام و منزلت اجتماعی بالائی کرده است، چرا که این افراد دورکنندهٔ عوامل به اصطلاح اهریمنی ـ یعنی همان بیماری‌ها ـ بودند. عمده‌ترین عناصر طبیعی که توسط این افراد برای درمان بیماری‌ها به‌کار گرفته می‌شد، گیاهان داروئی بودند. پیشرفت در زمینهٔ بودند. پیشرفت در زمینهٔ به‌کارگیری این داروها تا به آنجا رسیده بود که امروزه با به‌کارگیری روش‌های پیشرفتهٔ آزمایشگاهی، علوم پزشکی برخواص درمانی گیاهان داروئی که قرن‌ها پیش توسط اطبا تجویز می‌شدند، صحه می‌گذارند. با این وجود، پیشرفت دیگر علوم به موازات علوم پزشکی در قرن اخیر باعث شد داروهای شیمیائی جدیدی به بازار معرفی شوند که به ظاهر بسیار سریع‌الاثرتر از داروهای گیاهی بودند و این ویژگی تمایل مردم را به مصرف چنین داروهائی افزایش داد. اما دیری نپائید که مصرف برخی از این داروها به لحاظ داشتن عوارض جانبی جبران ناپذیر ممنوع اعلام شد. البته باید متذکر شد که به‌رغم وجود این عوارض جانبی، در مواردی تأثیر سریع داروئی برای نجات بیماران بسیار حیاتی است و از این‌رو نمی‌توان این مزیت داروهای شیمیائی را نادیده گرفت.تمایل به بهره‌مندی از طب سنتی و مصرف داروهای گیاهی روزبه‌روز در حال افزایش است. طب سنتی چین و داروهای گیاهی چینی امروزه یکی از پرطرفدارترین روش‌های درمانی به شمار می‌رود. یکی از داروهای چینی که کمتر کسی تا به‌حال ممکن است در مورد آن چیزی شنیده باشد، جینسینگ (Ginseng) است که قدمت استفاده از آن به‌عنوان دارو برای بسیاری از بیماری‌ها و اختلالات به بیش از ۴۰۰۰ سال می‌رسد.جینسینگ گیاهی است به رنگ زرد کم‌رنگ و ترب مانند که رشد کندی دارد و تقریباً ۶ سال به‌طول می‌انجامد که به محصولی مناسب و داروئی تبدیل شود. هفت‌گونهٔ اصلی این گیاه تاکنون شناخته شده‌اند که در این میان جینسینگ آسیائی (Panax Ginseng)، جینسینگ آمریکائی (Panax Quinquefolius) و جینسینگ ژاپنی (Japanese Ginseng) از دیگر گونه‌های موجود، بیشتر مورد استفادهٔ داروئی قرار می‌گیرند. استحصال جینسینگ آسیائی که به جینسینگ کره‌ای و چینی نیز شهرت دارد، از دیگر گونه‌ها پرهزینه‌تر است.جینسینگ آمریکائی یکی از پرفروش‌ترین داروهای گیاهی به شمار می‌رود و تقریباً در حدود ۶ میلیون آمریکائی از این داروی گیاهی به‌طور مداوم استفاده می‌کنند. این‌گونه، به‌طور عمده در قسمت‌های شمالی ایالات متحده کانادا، فرانسه و همچنین شمال چین به‌عمل می‌آید که امروزه به‌دلیل برداشت بی‌رویه، این گیاه جزء گونه‌های در معرض خطر نابودی قرار گرفته است.رنگ جینسینگ معرف نحوهٔ فراوری آن است. به این ترتیب که جینسینگ سفید از خشک کردن ریشهٔ گیاه و جینسینگ قرمز از استریلیزه کردن و فراوری آن با بخار آب به‌دست می‌آید که البته این دو از لحاظ شیمیائی چندان تفاوتی با یکدیگر ندارند و تنها تفاوت آنها در رنگ آنها است.
●موارد مصرف
نام پاناکس ”Panax“ از ریشهٔ لغت یونانی به معنی ”دوای هر درد“ گرفته شده است. با توجه به این‌که جینسینگ از نظر ظاهری کمی شبیه بدن یک انسان است، این باور همیشه در میان مردم وجود داشته است که ریشهٔ انسان یا همان جینسینگ، قادر است بیماری‌های تمام قسمت‌های بدن را درمان کند و باعث تقویت بدن شود. امروزه تأثیرات مفید این داروی گیاهی در درمان و پیشگیری از بیماری‌های قلبی و عروقی و دیابت و هم‌چنین برطرف کردن خستگی روانی و استرس مشخص شده است. علاوه بر این مشخص شده است که این داروی گیاهی قادر است باعث بهبود عملکرد مغزی شده و بهبود قابلیت‌های شناختی را در افراد مبتلا به کاهش حافظه مرتبط با پیری به‌دنبال داشته باشد.در طب سنتی چین از این دارو بیشتر برای کاهش میزان استرس بهره گرفته می‌شد. این دارو به‌عنوان یک آداپتوژن (Adaptogen) قادر است بدن را تقویت کرده و آن‌را در انجام اعمال حیاتی‌اش یاری رساند.فشارخون بالا یکی از فاکتورهای خطر ابتلا به بیماری‌هائی چون تصلب شرائین، اختلالات عروق خون‌رسان مغز، آنژین قفسهٔ صدری، سکتهٔ قلبی و انسداد عروق محیطی است. یکی از علل اولیهٔ بروز فشارخون بالا، بروز اختلالات اولیه در عملکرد بافت اندوتلیوم عروق است که این امر سبب ایجاد اختلال در پاسخ‌های فیزیولوژیک ناحیه‌ای به مواد گشادکنندهٔ عروق، گشادشدن عروق را دچار اشکال می‌کند. یکی از موادی که باعث گشادشدن عروق در بدن می‌شود اکسید نیتریک است که این ماده به‌نوبهٔ خود در پاسخ به دیگر مواد گشادکنندهٔ رگ، سنتز شده و آزاد می‌شود. بروز اختلالاتی چون تصلب‌شرائین فشار خون بالا و چربی بالای خون آزادسازی این ماده را دچار اختلال می‌کنند. نتایج حاصل از بررسی‌های انجام با رفع نسبی اختلالات می‌کنند. نتایج حاصل از بررسی‌های انجام شده حاکی از آن است که مصرف مداوم جینسینگ آمریکائی یا کره‌ای با رفع نسبی اختلالات بافت اندوتلیومی و هم‌چنین تحریک سنتز و آزادسازی اکسیدنیتریک و افزایش قدرت پاسخ‌دهی بافت اندوتلیوم به اکسید نیتریک، باعث بهبود الگوی گشادشدن عروق مرتبط با بافت اندوتلیوم می‌شود و کاهش فشارخون را به همراه دارد. به این ترتیب که پس از یک‌ماه مصرف جینسینگ، کاهش قابل توجهی در میزان فشار خون سیستولیک و دیاستولیک مشاهده می‌شود و علاوه بر این پس از دو هفته مصرف این مادهٔ گیاهی درد قفسهٔ صدری در بیماران مبتلا به فشارخون بالا و بیماران قلبی و عروقی در آن‌زمان با مشکلات ناشی از فشارخون مواجه هستند. از این‌رو استفاده از جینسینگ برای افزایش کفایت داروهای کاهندهٔ فشارخون توصیه می‌شود. جینسنوساید (Ginsenoside) که یکی از ترکیبات فعال موجود در جینسینگ است، با تحریک سنتر اکسید نیتریک در بافت اندوتلیوم باعث می‌شود سطح GMP حلقوی در ماهیچه‌های صاف عروق افزایش یابد و از آن طریق عروق گشاد شوند.در دیابت نوع دو که شایع‌ترین نوع دیابت به شمار می‌رود، از توانائی سلول‌های بدن در پاسخ‌دهی به هورمون انسولین کاسته می‌شود. در حقیقت در این وضعیت برخلاف دیابت نوع ۱ انسولین در خون وجود دارد و این سلول‌های بدن هستند که پاسخ لازم به تحریک انسولینی را نمی‌دهند. این مسئله اختلال در متابولیسم چربی‌ها، پروتئین‌ها و به‌ویژه کربوهیدارت‌ها را به‌دنبال دارد. به این اختلال مقاومت نسبت به انسولین گفته می‌شود. مادهٔ فعال موجود در جینسینگ یا همان جینسنوساید می‌تواند با افزایش پاسخ‌دهی و حساسیت سلول‌ها نسبت به انسولین باعث بهبود متابولیسم کربوهیدرات‌ها شود.با این شرایط سطح انسولین خون نیز به سطح طبیعی نزدیک می‌شود که این امر نشان‌دهندهٔ بهبود نسبی مقاومت نسب به انسولین است. به‌نظر می‌رسد کاهش ترشح شیرهٔ گوارشی معده، کاهش سرعت هضم غذا و افزایش سنتز اکسید نیتریک، که می‌تواند با افزایش میزان حساسیت سلولی، برداشت گلوکز از خون را تسهیل کند و هم‌چنین تأثیر مستقیم ترکیبات فعال جینسینگ بر تنظیم ترشح انسولین از دلایل اصلی این موضوع باشند.مصرف عصارهٔ جینسینگ ۴۰ دقیقه پیش از صرف موادقندی باعث می‌شود که افزایش قندخون متعاقب مصرف موادقندی ۱۰ تا ۱۵ درصد نسبت به دیگر مواقع کمتر باشد و هم‌چنین میزان قندخون ناشتا نیز کاهش یابد که این مسئله نشان‌دهندهٔ ویژگی این ماده در درمان و کنترل قندخون است. هموگلوبین گلیگوزیله (HbA۱c) یکی از فاکتورهای خونی است که در افراد مبتلا به دیابت سطح آن افزایش می‌یابد و درصد این ماده در خون، یکی از فاکتورهای تشخیصی در دیابت محسوب می‌شود. درمان هشت هفته‌ای بیماران دیابیت با عصارهٔ جینسینگ به دوز سه گرم در روز از سطح این ماده در خون می‌کاهد.ترکیبات پلی‌ساکاریدی موجود در برگ و ریشهٔ گیاه جینسینگ اثر تحریکی روی سیستم ایمنی دارند. سلول‌های ایمنی در بدن وجود دارند که سلول‌های کشندهٔ طبیعی (Natural Killer Cell) نامیده می‌شوند که فعالیت این سلول‌ها با جینسینگ تحریک می‌شود. علاوه بر این عصارهٔ جینسینگ با تشدید تکثیر سلول‌های طحال و فعال‌سازی سلول‌های کشندهٔ طبیعی، باعث می‌شود که بدن قادر باشد که هم تومورهای حساس به سلول‌های کشندهٔ طبیعی و هم تومورهای غیرحساس به آنها را از بین ببرد. ترکیبی به نام G۵۱۱ موجود در عصارهٔ جینسینگ با تأثیر بر سیستم ایمنی سرعت پاسخ‌های ایمنی را افزایش می‌دهد و سطح لنفوسیت‌های T helper را بالا می‌برد. هم‌چنین مواد موجود در عصارهٔ این گیاه، با افزایش تولید اینترفرون، بدن را در برابر عفونت‌های ویروسی مقام می‌سازند.همان‌طور که گفته شد، ترکیبات شیمیائی ویژه‌ای در جینسینگ وجود دارند که مسبب این تأثیرات به شمار می‌روند.مهم‌ترین این ترکیبات، ترکیباتی استروئید مانندی به نام سوپانین گلیکوزاید (Sopanin glycosides) که به جینسنوساید معروف هستند و به مقدار محدود در ریشهٔ گیاه یافت می‌شوند. این ترکیبات با تأثیر روی غشا پلاسمائی از طریق تأثیر بر رسپتورهای چندگانه و عبور از آن باعث ایجاد تغییرات فراوانی در سطح سلولی می‌شوند. علاوه بر این، برخی روغن‌های فعال، ویتامین‌هائی مانند B۱ و B۲، موادمعدنی، فلاوونوئیدها و آنزیم‌ها نیز در این گیاه وجود دارند که گمان می‌رود خواص درمانی جینسینگ از تعامل این ترکیبات ایجاد می‌شود. از این گذشته پلی‌ساکاریدهای بایواکتیو هیدروفیلیک موجود در این گیاه باعث می‌شوند که این داروی گیاهی خواص ضدسرطانی نیز داشته باشد.از دیگر تأثیرات داروئی عصارهٔ جینسینگ می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
ـ افزایش توان‌کاری در افراد سالمند
ـ افزایش استقامت و توان ورزشی
ـ برطرف کردن اختلالات زنانه پس از دوران یائسگی
ـ افزایش سطح هوشیاری
ـ تمرکز حواس بهتر
ـ بهبود کیفیت خواب
ـ سرعت در به یادآوری محفوظات و درک سریع‌تر مفاهیم
ـ کاهش درد و بالابردن آستانهٔ تحمل درد
ـ درمان کولیت
ـ برطرف کردن اضطراب و خستگی‌های روانی
ـ افزایش توان جنسی از طریق تأثیر بر هیپوتالاموس و غدهٔ آدرنال
ـ افزایش سطح انرژی
ـ برطرف کردن عفونت‌های قارچی و باکتریائی
ـ افزایش طول عمر
●عوارض جانبی احتمالی
ممکن است در اثر مصرف بی‌رویهٔ این دارو اختلالاتی چون بی‌خوابی، سردرد، تهوع، اسهال، افزایش فشارخون، گیجی، عصبی شدن، درد پستان و خونروش پس از دوران یائسگی به‌دلیل دارا بودن خواص استروژنی بروز کند. برای جلوگیری از بروز چنین اختلالاتی توصیه می‌شود پس از دو تا سه هفته مصرف ۱۰۰ میلی‌گرم عصاره چهار تا پنج درصد جینسنوساید، یک تا دو هفته در مصرف آن وقفه ایجاد شد.
●تداخلات داروئی
مصرف همزمان این داروی گیاهی با داروهائی چون داروهای ضدروان‌پریشی، استروئیدی، مهارکننده‌های MAO، کاهنده قندخون، کاهندهٔ فشارخون، تحریکی، تنظیم‌کنندهٔ ضربان قلب و هم‌چنین داروهای ضدانعقادی نیازمند احتیاط بیشتر از سوی بیماران است.

منبع : مجله بهکام