پنجشنبه, ۲۳ اسفند, ۱۴۰۳ / 13 March, 2025
مجله ویستا
خواجه نصیر الدین توسی
نصیر الدین محمد بن محمد توسی كه به عقیدهٔ بعضی اصل خاندان او از جهرود قم بوده‌اند و به سبب اقامت خود و خاندانش در شهر توس شهرت توسی یافته ،در سال ۵۹۷ ه ق متولد شده و در سال ۶۷۲ ه ق وفات كرده است . پدرش در تربیت وی بسیار كوشید و او را به كسب دانش و فضیلت تشویق كرد. خواجه در رشته های تحصیلی خود به یك یا دو تن از استادان فن اقتصار نكرده ،حتی در آن دوره مرسوم هم نبوده است كه محصلین تنها در محضر درس یك استاد حاضر شوند ،بلكه از استادان مختلف استفاده می‌كردند و خواجه خود نیز بدین نكته اشاره می‌كند . در رساله‌ای كه در بیان حال خود نوشته ،می‌گوید:
«در طلب حق و اندیشهٔ علمی كه سرمایهٔ سعادت باشد ،از خانهٔ خود هجرت كرده و به حكم وصیت پدر، در هر فن كه استادی می‌یافت ،استفاده می‌نمودم » و پس از تحصیل علوم عربیت و ریاضی برای تحقیق آرا و عقاید ،به علم كلام مشغول گردید و چون بر مبانی آن وقوف یافت ، اسلوب و مقاصد آن علم را نپسندید .از این جهت به علم حكمت راغب گشت و باز عقاید حكما را دربارهٔ مبدأ و معاد ناقص و قواعد حكمت را متزلزل دید و این موجب شد كه خواجه درصدد مطالعه و تحقیق مذاهب دیگر ، از آن جمله روش باطنیان ،برآید .
خواجه نصیرالدین در سفری كه از عراق به خراسان باز می‌گشت با دُعات این مذهب مربوط گردید ؛ میانهٔ آنان سؤال و جوابهایی رد و بدل شد و به موجب همین مقدمات ،خواجه قسمتی از زندگانی خود را در قلعه‌های باطنیان گذرانید .
آنچه به تحقیق پیوسته ،آن است كه خواجه در سال ۶۳۳ ه ق در نزد باطنیان می‌زیسته است . اگر چه درباب رفتن او به قلعه‌های اسماعیلیان علل مختلف نقل كرده‌اند ، اما علت عمده ، همان آشفتگی اوضاع و احوال كشور ما بر اثر حملهٔ مغول و امنیت قلعه‌های اسماعیلیه بوده است ، باری ،خواجه چنان كه خود در رسالهٔ سابق الذكر می‌گوید :برای تفتیش مذهب باطنیان به قهستان رفته است .
تا وقتی كه دژهای این طایفه به دست هلاكو فتح شد، خواجه نصیرالدین آنجا می‌زیست و به تألیف و تصنیف وقت می‌گذرانید و به احتمال قوی ، مدت اقامت او كمتر از بیست و پنج سال نبود ،زیرا به طوری كه از كتاب اخلاق ناصری استفاده میشود ،در سال ۶۳۳ ه ق آن كتاب را تألیف كرده است . محتشمان قهستان ، خواجه ،را گرامی می‌داشتند و از آن جمله ناصرالدین كه اخلاق ناصری به دست اوست ، در بزرگداشت خواجه سعی بی نهایت كرد و این دانشمند بزرگ از امنیت و آسایشی كه در آن سرزمین نصیب او شده بود ، استفاده كرده مؤلفاتی چند به رشتهٔ تحریر و تصنیف در آورده ،ولی آسایش خواجه مدتی دراز نكشید ، كه ناصرالدین با وی بد شد و او را محبوس كرد و ظاهرا" حبس او بعد از سنهٔ ۶۴۰ ه ق اتفاق افتاد . بعد از آنكه هلاكو خان دستگاه این طایفه را برهم زد ،خواجه درمیان مغول حرمت و عزتی تمام یافت و از طرف هلاكو مأمور بستن رصد و نوشتن زیج شد . خواجه در سال ۶۷۲ ه ق وفات یافت و او را در كاظمین دفن كردند .
خواجه نصیر از بزرگان فنون فلسفه و ریاضی است و در حقیقت او را تالی ابونصر فارابی و ابوعلی سینا باید شمرد.
خواجه در علوم ریاضی نابغهٔ زمان بود . وی به حل درجات عالی این علوم توفیق یافت و كتب مبسوط و رساله‌های متعدد در این فن تألیف كرد . خواجه ، هندسهٔ اقلیدس و مجسطی بطلمیوس را تحریر نمود و مسایل هندسه و مثلثات و هیأت را با بیانی روشن و عباراتی واضح و فصیح تقریر كرد و به خصوص تحریر اقلیدس و مجسطی و سی فصل و بیست باب و تذكره و هیأت شهرت بسیار دارد و علمای دیگر ، شروح و حواشی بر آن كتب نوشته‌اند .
از كتبی كه خواجه نصیرالدین به زبان فارسی نوشته است : اخلاق ناصری است كه مهم‌ترین كتاب اخلاق است به روش حكما، و اساس الاقتباس كه مفصل ترین كتابی است كه در فن منطق به زبان فارسی نوشته‌اند ، و بیست باب اسطرلاب و اوصاف الاشراف كه همهٔ آنها صحت مطالب ، فصاحت انشا و حسن بیان را متضمن است .
دیگر از خدمات خواجه ،این بود كه در دورهٔ هلاكو و هنگام استیلای مغول ، یعنی هنگامی كه خاطر اهل فضل پریشان و علوم در شرف انقراض بود ، بسیاری از دانشمندان را در رصد خانهٔ مراغه گرد آورد و مجمعی علمی بنیاد نهاد و عده‌ای از شاگردان مبرز مانند قطب الدین شیرازی و علامه حلی تربیت كرد كه حلقهٔ اتصال اسلاف به اخلاف شدند. وی آن چنان در جمع كردن كتب سعی بلیغ نمود كه می‌گویند :چهار صد هزار جلد كتاب در كتابخانه رصد جمع آوری نمود و اگر اهتمام خواجه نبود ، غالب آن آثار نفیس از میان می رفت .
یكی از صفات ممتاز خواجه نصیرالدین ،عشق كامل به علم و معرفت و جامعیت در انواع علوم و فصاحت كلام و حسن بیان بوده است . گذشته از مؤلفات فصیح و بلیغ ، اشعاری به زبان فارسی گفته كه نمودار لطف ذوق و شیوایی گفتار او تواند بود .
«در طلب حق و اندیشهٔ علمی كه سرمایهٔ سعادت باشد ،از خانهٔ خود هجرت كرده و به حكم وصیت پدر، در هر فن كه استادی می‌یافت ،استفاده می‌نمودم » و پس از تحصیل علوم عربیت و ریاضی برای تحقیق آرا و عقاید ،به علم كلام مشغول گردید و چون بر مبانی آن وقوف یافت ، اسلوب و مقاصد آن علم را نپسندید .از این جهت به علم حكمت راغب گشت و باز عقاید حكما را دربارهٔ مبدأ و معاد ناقص و قواعد حكمت را متزلزل دید و این موجب شد كه خواجه درصدد مطالعه و تحقیق مذاهب دیگر ، از آن جمله روش باطنیان ،برآید .
خواجه نصیرالدین در سفری كه از عراق به خراسان باز می‌گشت با دُعات این مذهب مربوط گردید ؛ میانهٔ آنان سؤال و جوابهایی رد و بدل شد و به موجب همین مقدمات ،خواجه قسمتی از زندگانی خود را در قلعه‌های باطنیان گذرانید .
آنچه به تحقیق پیوسته ،آن است كه خواجه در سال ۶۳۳ ه ق در نزد باطنیان می‌زیسته است . اگر چه درباب رفتن او به قلعه‌های اسماعیلیان علل مختلف نقل كرده‌اند ، اما علت عمده ، همان آشفتگی اوضاع و احوال كشور ما بر اثر حملهٔ مغول و امنیت قلعه‌های اسماعیلیه بوده است ، باری ،خواجه چنان كه خود در رسالهٔ سابق الذكر می‌گوید :برای تفتیش مذهب باطنیان به قهستان رفته است .
تا وقتی كه دژهای این طایفه به دست هلاكو فتح شد، خواجه نصیرالدین آنجا می‌زیست و به تألیف و تصنیف وقت می‌گذرانید و به احتمال قوی ، مدت اقامت او كمتر از بیست و پنج سال نبود ،زیرا به طوری كه از كتاب اخلاق ناصری استفاده میشود ،در سال ۶۳۳ ه ق آن كتاب را تألیف كرده است . محتشمان قهستان ، خواجه ،را گرامی می‌داشتند و از آن جمله ناصرالدین كه اخلاق ناصری به دست اوست ، در بزرگداشت خواجه سعی بی نهایت كرد و این دانشمند بزرگ از امنیت و آسایشی كه در آن سرزمین نصیب او شده بود ، استفاده كرده مؤلفاتی چند به رشتهٔ تحریر و تصنیف در آورده ،ولی آسایش خواجه مدتی دراز نكشید ، كه ناصرالدین با وی بد شد و او را محبوس كرد و ظاهرا" حبس او بعد از سنهٔ ۶۴۰ ه ق اتفاق افتاد . بعد از آنكه هلاكو خان دستگاه این طایفه را برهم زد ،خواجه درمیان مغول حرمت و عزتی تمام یافت و از طرف هلاكو مأمور بستن رصد و نوشتن زیج شد . خواجه در سال ۶۷۲ ه ق وفات یافت و او را در كاظمین دفن كردند .
خواجه نصیر از بزرگان فنون فلسفه و ریاضی است و در حقیقت او را تالی ابونصر فارابی و ابوعلی سینا باید شمرد.
خواجه در علوم ریاضی نابغهٔ زمان بود . وی به حل درجات عالی این علوم توفیق یافت و كتب مبسوط و رساله‌های متعدد در این فن تألیف كرد . خواجه ، هندسهٔ اقلیدس و مجسطی بطلمیوس را تحریر نمود و مسایل هندسه و مثلثات و هیأت را با بیانی روشن و عباراتی واضح و فصیح تقریر كرد و به خصوص تحریر اقلیدس و مجسطی و سی فصل و بیست باب و تذكره و هیأت شهرت بسیار دارد و علمای دیگر ، شروح و حواشی بر آن كتب نوشته‌اند .
از كتبی كه خواجه نصیرالدین به زبان فارسی نوشته است : اخلاق ناصری است كه مهم‌ترین كتاب اخلاق است به روش حكما، و اساس الاقتباس كه مفصل ترین كتابی است كه در فن منطق به زبان فارسی نوشته‌اند ، و بیست باب اسطرلاب و اوصاف الاشراف كه همهٔ آنها صحت مطالب ، فصاحت انشا و حسن بیان را متضمن است .
دیگر از خدمات خواجه ،این بود كه در دورهٔ هلاكو و هنگام استیلای مغول ، یعنی هنگامی كه خاطر اهل فضل پریشان و علوم در شرف انقراض بود ، بسیاری از دانشمندان را در رصد خانهٔ مراغه گرد آورد و مجمعی علمی بنیاد نهاد و عده‌ای از شاگردان مبرز مانند قطب الدین شیرازی و علامه حلی تربیت كرد كه حلقهٔ اتصال اسلاف به اخلاف شدند. وی آن چنان در جمع كردن كتب سعی بلیغ نمود كه می‌گویند :چهار صد هزار جلد كتاب در كتابخانه رصد جمع آوری نمود و اگر اهتمام خواجه نبود ، غالب آن آثار نفیس از میان می رفت .
یكی از صفات ممتاز خواجه نصیرالدین ،عشق كامل به علم و معرفت و جامعیت در انواع علوم و فصاحت كلام و حسن بیان بوده است . گذشته از مؤلفات فصیح و بلیغ ، اشعاری به زبان فارسی گفته كه نمودار لطف ذوق و شیوایی گفتار او تواند بود .
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست