ورود آلودگی به دریای خزر مانع تکثیر و رهاسازی آبزیان می شود

ماهی قزل آلای دریای خزر با نام علمی Salmo trutta caspius را به دلیل دارا بودن جثه بزرگ به آن ماهی آزاد می گویند و از جمله ماهیان قزل آلای دریایی می باشد.این ماهی همانطوریکه از نامش پیداست مختص دریاچه کاسپین یا خزر است.
دلیل اینکه ماهی قزل آلای دریای خزر (ماهی آزاد)، مختص دریای خزر است و در هیچ یک از منابع آبی دنیا وجود ندارد، این است که در دوره پالئوزوئیک از دوران سوم زمین شناسی، منطقه کنونی دریای خزر و کشورهای همجوار آن در زیر آب قرار داشته و اقیانوس اطلس، هند و منجمد شمالی توسط دریای تتیس و در همین نقطه به یکدیگر متصل بوده اند و در دوران یاد شده بواسطه حرکتهای زمین شناسی و ایجاد خشکی باعث پیدایش یک دریاچه بزرگتر از دریاچه فعلی دریای خزر و خشکیهای اطراف آن گردید که دریاچه مذکور تحت عنوان کاسپیا نامیده می شد.
و با ادامه داشتن حرکتها و تکانهای زمین دریاچه کاسپیا کوچکتر و به شکل دریاچه امروزی درآمده و به نام کاسپین معروف گردیده از آنجائیکه کلیه جانوران و ماهیها در دریاچه ایجاد شده باقیمانده اند تحت تغییرات آب و هوایی و موقعیت جغرافیایی قرار گرفته و این تغییرات باعث دگرگونی و عوض شدن فیزیولوژی موجودات شده از جمله ماهی آزاد شده است و کاملا از ماهیان مشابه و هم نژاد خویش متمایز گردید. این ماهی از نژاد ماهی قزل آلای قهوه ای می باشد و با تغییرات شرایط زیستی آن باعث گردید که ماهی آزاد هم از نظر جثه درشت تر و هم از لحاظ طعم لذیذتر از ماهی قزل آلای قهوه ای شود.
ماهی آزاد دریای خزر از خانواده آزاد ماهیان و جزء ماهیان سردآبی بوده و از جمله نادرترین ماهیان دنیا به شمار می رود و بخصوص در بین مردم ایران دارای جایگاه خاصی می باشد.
ماهی آزاد دریای خزر دارای طعم لذیذ و سرشار از پروتئین سفید با جذب ۹۵% و اسیدهای چرب اشباع نشده بنامهای اسید چرب لینولئک و لینولنیک می باشد که مصرف گوشت آن برای کسانی که بیماری قلبی عروقی- چربی خون (اوره)- یرقان و ... دارند نه تنها ضرری ندارد بلکه بسیار مفید می باشد. بطوریکه پزشکان روسی به بیماران خود، خوردن گوشت ماهی توصیه می کنند.
از چند دهه اخیر به دلیل افزایش آلاینده ها به آب دریا و صید بی رویه باعث گردید تا نسل این گونه با ارزش در خطر نابودی قرار گیرد. تا اینکه در سال ۱۳۶۱ شیلات ایران به منظور جلوگیری از نابودی نسل این ماهی در رودبارک کلاردشت از بخشهای مهم و با ارزش شهرستان چالوس اقدام به ساخت و تإسیس مرکز تکثیر و پرورش آزاد ماهیان نمود که همه ساله بیش از ۳۰۰ هزار قطعه بچه ماهی آزاد در آن تولید و در رودخانه های مشرف به دریای خزر رها سازی می گردد.
از آنجائیکه این ماهی برای ادامه حیات احتیاج به آب زلال و سرشار از اکسیژن و فاقد هر گونه آلودگی و گل آلودی دارد و از طرفی رشد روز افزون جمعیت کشور باعث افزایش آلاینده ها و ورود آنها به رودخانه هائی نظیر رودخانه چالوس، سردآبرود و چشمه کیله تنکابن از استان مازندران و شفارود – ناورود و گرگانرود در استان گیلان که محل مهاجرت و تولید مثل و دریای مازندران که محل زاد و ولد اصلی این ماهی می باشند، وارد گشته و باعث گردید تا نسل این گونه با ارزش در معرض خطر نابودی قرار گیرد.
بطوریکه در سالهای قبل و بعد از انقلاب تعداد ماهیانی که مورد صید قرار می گرفتند بسیار اندک بوده که بحساب آمار صید شیلاتی منظور نمی شد. تا اینکه پس از انقلاب و ساخت مرکز مذکور در فصل مهاجرت ماهیان به رودخانه با برقراری صیدگاه در رودخانه چشم کیله تنکابن و ماهیان آزاد بعنوان ماهی مولد، صید گردیده و به مرکز تکثیر و پرورش حمل می گردند و در آنجا از آنها با انجام عملیات تخم کشی و تکثیر مصنوعی اقدام به تولید بچه ماهی می نمایند.
سپس با غذادهی به بچه ماهیان تا رسیدن به وزن رها سازی یعنی برخی از ماهیان بالای ۵ گرم (تعداد ۱۵۰ هزار قطعه) و برخی نیز به وزن بالای ۱۵ گرم (تعداد ۱۵۰ هزار قطعه) که مجموعا ۳۰۰ هزار قطعه به رودخانه ها رها سازی می گردند تا این بچه ماهیان به دریا، زیستگاه اصلی خویش باز گردند و در آنجا تغذیه و رشد نمایند و پس از رسیدن به سن بلوغ، برای تولید مثل به رودخانه ها بازگردند و با تکرار این عمل باعث ازدیاد نسل این گونه پر ارزش گردد.
شایان ذکر است انجام این کارها که در حیطه وظایف و اختیارات شیلات است به نحو احسن انجام می شود. ولی کافی نیست زیرا عوامل محدود کننده دیگری وجود دارد که باعث می گردد تمام زحمات مسئولین و کارکنان مرکز کلاردشت و برنامه ریزی های شیلات مرکز، که برای تولید بچه ماهی هزینه زیادی صرف شده است بی ثمر و هدر رود.
عوامل محدود کننده:
۱-ورود آلودگی به آبهای رودخانه های مشرف به دریای خزر
۲-صید بی رویه ی صیادان
البته منظور از صید بی رویه این نیست که هیچگونه صیدی از سوی صیادان انجام نشود. زیرا هدف از تأسیس مرکز تکثیر و پرورش ماهی در کلاردشت و انجام عملیات تکثیلر و رها سازی این ماهی، صرفا به همین خاطر است که نسل این ماهی افزون گردد و مورد صید صیادان قرار گیرد. تا بازار کار برای صیادانی که به شغل ماهیگیری مشغولند و ممر معاش می نمایند، با این طریق برخی یا اندکی از مایحتاج زندگی خود را تأمین نمایند.
منظور از صید بی رویه صیدی است که در زمان مهاجرت ماهیان به رودخانه ها در زمان تخم ریزی در برخی از رودخانه ها صورت می گیرد که در این زمان، ماهی ماده آزاد، تنها یک ماهی نیست. بلکه شامل هزاران ماهی می باشد. یک ماهی ماده به ازای هر کیلوگرم وزن خود تعداد ۱۸۰۰ الی ۲۵۰۰ عدد تخم دهی می نماید و اگر در زمان مهاجر ماهیان به رودخانه برای تخم ریزی، صید مهار نشود، تکرار این روش باعث می گردد که هیچ ماهی آزادی اقدام به تخم ریزی ننماید و پس از چند سال آینده نسل این ماهی از بین خواهد رفت.
البته باید برای برقراری صید ماهی از سوی صیادان و از طرفی نیز برای مهاجرت ماهیان و زاد و ولد آنها تدابیری اندیشید تا هر دو حالت حفظ شود.
پیشنهاد:
پیشنهاداتی که اینجانب برای برقراری حفظ ذخایر ماهی آزاد در رودخانه ها و همچنین ادامه فعالیت صیادان ارائه نموده ام بشرح زیر است:
۱-برای جلوگیری از ورود آلودگی های خانگی و یا صنعتی و غیره به رودخانه ها سازمان حفاظت محیط زیست با همکاری شیلات و وزارت نیرو و شورای شهر و روستا جلسات و یا نشستی داشته باشند و طبق قانون به کلیه شهروندان و یا روستائیانی که در حاشیه رودخانه ساکنند، به آنها اعلام نمایند تا برای مهار فاضلابها و پسابهای خانگی و ... اقدام به حفر چاه نمایند و از ورود آلاینده ها به رودخانه ها جلوگیری نمایند و برای انجام این کار زمانی را در نظر بگیرند.
اگر از سوی هر یک از ساکنین حاشیه رودخانه ها مبادرت به انجام آن ننمودند ابتدا اقدام به قطع برق و پس از مدتی اقدام به قطع آب هری آنها نمایند تا با این روش بتوان از ورود فاضلابها به رودخانه های جلوگیری نمود و با جریان داشتن آب تمیز و فاقد آلودگیهای خانگی و صنعتی، امکان مهاجرت ماهیان را به رودخانه ها فراهم نمود و از طرفی با ورود آب آلوده به دریا و انباشته شدن آلودگی در دریا مخصوصا در حوزه جنوبی دریای خزر ماهیان رها سازی شده قادر به ادامه حیات در آب آلوده دریا نخواهند بود و ناچارا به آبهای تمیز مهاجرت خواهندنمود و در نتیجه به مناطقی خواهند رفت که آب تمیز داشته باشد و غذای کافی وجود داشته باشد.
زیرا آب آلوده از تولید حشرات آبزی و ماهیان ریز که غذای اصلی این ماهی هستند جلوگیری بعمل خواهد آورد. با جلوگیری از ورود آلودگی به رودخانه باعث می شود آب دریا در حوزه جنوبی یعنی مربوط به سواحل ایران عاری از آلودگی باشد و ماهیان نیز دارای زیستگاه سالم باشند و مجبور به ترک زیستگاه خویش نشوند و از طرفی ماهیانی را که کشورهای همجوار دریا رها سازی می نمایند، آنها را نیز به این سمت خواهند کشاند. پس باید در حفظ و تمیز بودن آبهای رودخانه های مشرف به دریای خزر کوشید تا محیط آبی سالمی برای ماهیان فراهم آوریم.
۲-تعداد ۱ الی ۲ رودخانه که برای مهاجرت ماهی آزاد و تخم ریز ی مناسب است در نظر گرفته شود و از آنها حفاظت و حمایت کامل از سوی حراست شیلات و محیط زیست به عمل آید و سالانه دولت نیز بودجه ای را بدین منظور در نظر گیرد، تا در سایر رودخانه ها صیادان بتوانند به صید ماهی بپردازند.
۳-برداشت شن و ماسه از رودخانه هایی که برای مهاجرت ماهی در نظر گرفته می شود اکیدا ممنوع شود. البته می توان چنین طرحهایی را جهت قانون مند نمودن به مجلس ارائه کرد البته این یک پیشنهاد و توصیه است.
اگر هر یک از خوانندگان محترم طرحی در این خصوص دارند که می تواند به حفظ این گونه ی با ارزش از ماهیان دریای خزر کمک کند به شیلات ارائه نمایند و شیلات نیز با کمال میل به پیشنهادات سازنده آنها توجه خواهد كرد.
هشدار:
اینجانب بعنوان یک کارشناس که در شیلات ایران خدمتگزاری می نمایم، از دیدگان کارشناسی به کلیه مسئولین ذیربط هشدار می دهم که اگر در پیشگیری ورود آلودگی های خانگی و صنعتی و غیر و ... به محیط های آبی اقدامی صورت نگیرد. در آینده نزدیک دچار بحران آلودگی های محیط آبی خواهیم شد که با هزینه های هنگفت هم نمی توان آنرا جبران نمود.
یکی از آثار این آلودگی که اخیرا با آن مواجه شده ایم. این است که با آلوده بودن آب دریای خزر در سواحل جنوبی دریا ماهیان خاویاری اقدام به مهاجرت به این نقاط از دریا ننموده اند و در نتیجه هیچگونه ماهی خاویاری به منظور تکثیر و رها سازی بچه ماهیان صید نگردید. پس این هشدار را جدی بگیریم.

امیر سعید ویلكی- رئیس اداره تكثیر ماهیان آبهای داخلی شیلات ایران

منبع : پایگاه اطلاع رسانی شیلات ایران