قاتل خاموش روزگاران قدیم

ارسنیک، یکی از فلزات سمی است که در صنعت مصارف زیادی دارد.
این ماده معمولا به شکل فلز دیده نمی‌شود، بلکه به صورت ترکیبات مختلف وجود داشته و مصارف عمده‌ای، حتی به‌عنوان علف‌کش و حشره‌کش دارد. در زمان‌های قدیم از ترکیبات این فلز برای خودکشی یا قتل استفاده می‌شد. ارسنیک ممکن است به‌صورت پودر یا اسپری از راه ریه جذب شود و در مواقعی که در صنعت با ترکیبات ارسنیک کار می‌کنند، برای کاربرانی که موازین ایمنی و بهداشت را رعایت نکنند، مخاطرات زیادی را در بر خواهد داشت.
● آنها که در خطر هستند
گرد و غبار و ذرات سایر ترکیبات معدنی ارسنیک بیشتر روی پوست و مخاط تاثیر می‌گذارد. سوراخ‌شدن تیغه بینی، بین کارگرانی که با ارسنیک سر و کار دارند، شایع است و حتی مواردی از مسمویت بین کارگران نقاش نیز دیده شده است. تعدادی از ترکیبات ارسنیک، بسیار سمی هستند، نظر لویزیت که یک گاز جنگی و به‌شدت تاول‌زا است. تری کلرو ارسنیک مایع نیز به‌شدت قابل احتراق و تاول‌زاست و اگر از راه پوست جذب شود، می‌تواند خطرات زیادی به همراه داشته باشد. مصرف ارسنیک در ساختن رنگ‌هایی که در کاغذ دیواری مصرف دارد نیز موجب مسمومیت‌های زیادی در بین کارگران این صنعت شده است. ارسینات سرب که خود حشره‌کش معمولی است و به‌صورت اسپری مصرف می‌شود، اغلب برای کارگران سمپاش و حتی درختان خطرهای زیادی دارد.
کارگران داروسازی برای تهیه ترکیبات دارویی که دارای آرسفنامین و سایر ترکیبات مربوط هستند هم در خطر آلودگی با این ماده قرار دارند. کارگرانی که در ریخته‌گری و ذوب فلزات دارای ارسنیک کار می‌کنند نیز بیش از سایر کارگران در معرض مسمومیت مزمن و حاد با این فلز قرار دارند. این افراد معمولا علایم و عوارضی نظیر درماتیت، سوراخ‌شدن جدار بینی، فارنژیت و ورم ملتحمه دارند.
● علایم و عوارض مسمومیت
مسمومیت مزمن با ارسنیک بیشتر در اثر استنشاق گرد و غبار یا بخارات حاوی ارسنیک، پس از مدت طولانی ایجاد می‌شود، عوارض آن نامشخص و نامحدود است و ممکن است با بیماری‌های مزمن ناتوان‌کننده از قبیل کارسینوما اشتباه شود. ناراحتی عمومی، کم‌شدن وزن، درد معده، استفراغ و ضعف، از عوارض این نوع مسمومیت است. گاهی رنگ پوست زرد و گاهی برنزه می‌شود و گاهی هم دست‌ها و پاها خواب می‌روند و کم قدرت می‌شوند.
یکی از خطرناک‌ترین ترکیبات ارسنیک که اثرات حاد و کشنده دارد، ارسین است که از ترکیب ارسنیک و هیدروژن حاصل می‌شود. تعداد زیادی از فلزات، مانند روی و آهن مقداری ناخالصی ارسنیک دارند و اگر این فلزات به‌صورت پودر با اسید کلریدریک مجاور شوند، گاز آرسین ایجاد خواهد شد. آرسین، بویی مثل بوی سیر دارد. عوارض مسمومیت با این گاز معمولا چند ساعت بعد از تماس با آن خود را نشان خواهند داد؛ شخص دچار ناراحتی عمومی، ضعف و سپس دردهای شدید معده می‌شود. این‌گونه عوارض اگر همراه با ادرار تیره رنگ و خونی باشد، نشان‌دهنده این است که سم به محض ورود به ریه، وارد جریان خون و با گلبول‌های قرمز ترکیب شده و شخص را به یرقان مبتلا کرده است. در موارد حاد و شدید هم ممکن است باعث توقف سیستم تنفس فرد و خفگی او شود.
● چه کنیم که مسموم نشویم
ـ بهبود فرآیند استفاده از ترکیبات ارسنیک در خطوط تولید و جلوگیری از انتشار سموم ناشی از آن.
ـ بهبود سیستم‌های تهویه برای خارج‌کردن گازهای ناشی از ترکیبات این ماده از محیط کار.
ـ ارزیابی مستمر محیط کار برای تعیین میزان غلظت ارسنیک یا ترکیبات آن در فضای کار.
ـ به‌کار بردن وسایل حفاظت فردی مناسب.
ـ انجام معاینات دوره‌ای کارگران برای تشخیص زودرس.
ـ آموزش مدیران و کارگران.

حسین مشفق

منبع : روزنامه تهران امروز