پیامبر ما و حقوق انسانها

۲۸ صفر، یادآور مصیبت رحلت پیامبری است که به تصدیق قرآن از هر نظر الگو و دارای خلق عظیم است. او از آن جهت خاتم پیامبران و پایان‌بخش ارسال و رسل و انزال کتب شد که نکته‌ای را ناگفته باقی نگذاشت و پس از او در مجموعه تعالیم انبیا، نقصی نبود که دیگران برای تکمیل آن برانگیخته شوند، اما در میان همه آنچه از «اسوه عالمیان» خوانده و شنیده‌ایم، رعایت حرمت انسان‌ها (و نه تنها مسلمانان) و ادای حقوق آنان از برجستگی بیشتری برخوردار است.
او برترین مخلوق و علت خلقت بود، ولی در همان حال، کرامت هیچ بشری را نادیده نمی‌گرفت؛ با ضعیفترین‌ها نشست و برخاست داشت، از گمنام‌ترین‌ها دلجویی می‌کرد و پایمال کردن حق هیچ کس را برنمی‌تافت، به ویژه کسانی که فریادشان به جایی نمی‌رسید و تضییع حقوق آنها، هزینه‌ای در بر نداشت.
پیامبر ما چنان به انسان و حرمت او می‌اندیشید که حتی پیکر بی‌جان را نیز شایسته احترام می‌دید. در چندین روایت آمده است که به هنگام گفت‌وگو با اصحابش، جنازه‌ای را عبور می‌دادند. تمام قد به احترام آن برمی‌خاست. یارانش با بی‌رغبتی و شگفتی می‌گفتند: این جنازه یک یهودی است! (او از ما نیست و چنین حرمتی را سزاوار نیست)، اما حضرت با توبیخ این همه تنگ‌نظری می‌فرمود: مگر انسان نیست؟! هرگاه جنازه‌ای دیدید به احترام آن برخیزید (بدون آن‌که به دین و آیینش بنگرید).
● آن نگاه کجا و رفتار ما کجا؟!
همان نگاه وحیانی و منطبق با فطرت بود که دوست و دشمن را پروانه‌وار گرد شمع وجودش جمع کرده و زمینه را برای جهانگیر شدن پیامش، با شتابی باورنکردنی آماده کرده بود. قرآن برخلاف آنان که شمشیر علی (ع) و ثروت خدیجه (س) را تنها عامل گسترش اسلام معرفی می‌کنند، آشکارا نرمی و مهر بیان با مردم را رمز موفقیت او می‌داند و تأکید می‌کند: اگر تندخو و سختدل بود، همه از گرد او پراکنده می‌شدند!
نه آن‌که قدرت و ثروت لازم یا مفید نیست، اما تمرکز تحلیل‌ها بر آن، نشان از بیگانگی با ساختار وجود انسان و ماهیت ایمان و عقیده دارد. این مردم هستند که سرمایه اصلی پیروزی و تنها ضامن بقای آنند و مردم پیش و بیش از هر چیز، صداقت می‌خواهند و محبت. آنان که گمان می‌کنند پشتوانه‌‌های نظامی و اقتصادی، ما را از همراهی دلها و حکومت بر قلب‌ها بی‌نیاز می‌کند، به همان تحلیل‌های ساده، مادی و نادرست بازگشته‌اند.
راز دلدادگی به محمد(ص) آن بود که خود را از دیگران برتر نمی‌پنداشت و بدون آن‌که امتیازی برای خود بخواهد، همواره همچون دیگران می‌زیست. او شرافت و فضیلت خود را مایه سرکوب و سرزنش کسی قرار نمی‌داد و سابقه خود را دلیل نفی آنها نمی‌دید. وقتی با یاران به سفر می‌رفت و در جایی برای رفع خستگی، بار بر زمین می‌نهادند، هر کس به کاری می‌پرداخت؛ یکی ذبح حیوان را می‌پذیرفت و دیگری کندن پوست آن را. این پختن غذا را بر عهده می‌گرفت و آن یکی کار دیگر را ... در این میان، پیامبر نیز مشتاقانه و فروتنانه جمع کردن هیزم را وظیفه خود می‌دانست.
جمعیت یکصدا التماس می‌کرد، شما راحت باشید که ما به خدمت شما افتخار می‌کنیم، اما او پاسخ می‌داد: خداوند دوست ندارد بنده‌اش را در میان دوستانش با وضعی متمایز ببیند که برای خود نسبت به آنان امتیازی در نظر گرفته است.
جریان آخرین دیدار او با مردم، نه تنها ذکر مصیبت که درس ماندگاری برای همیشه تاریخ است. در مسجد و خطاب به عموم مردم فرمود: خداوند سوگند یاد کرده است که از تجاوز به حقوق انسان‌ها نخواهد گذشت. پس شما را به خدا! هر کس حقی از او تباه کرده‌ام، برخیزد و قصاص کند. پیرمردی به نام «سوادة بن قیس» از میان آنان برخاست و گفت: پدر و مادرم به فدای تو! هنگامی که از طائف آمده بودی و عصای خود را بلند کردی تا بر ناقه‌ات فرود آری، بر شکم من زدی که در میان استقبال‌کنندگان بودم؛ نمی‌دانم به عمد زدی یا به خطا!
حضرت فرمود: به خدا پناه می‌برم که به عمد کرده باشم. سپس بلال را فرمود همان عصا را از فاطمه در خانه گرفته و بیاورد ... بلال در کوچه‌‌ها ناله می‌زد که چه کسی مانند رسول خدا چنین می‌کند؟ عصا آورد و پیامبر به آن پیرمرد داد. پیر گفت: شکم خود را بگشا، اما در میان خشم و حیرت حاضران، تنها اجازه خواست تا به امید رهایی از دوزخ بوسه بر جای قصاص بزند! پیامبر دوباره پرسید که آیا حق خود نمی‌گیری و پیرمرد که به آرزوی خود رسیده بود، عفو کرد و عفو خدا طلبید... .
این مصیبت بزرگ و نیز مصیبت شهادت فرزندان رسول خدا، امام حسن مجتبی و حضرت علی بن موسی الرضا بر امام عصر و نیز بر رهبر عزیز و مسلمانان جهان تسلیت باد.

دکتر محسن اسماعیلی