باید عقل و عشق را در هم‌آمیخت

سازسازان حرفه‌ای به ویژه آنها که نوازندگی می‌کنند اغلب مشکلی در زمینه حرفه خود ندارند، آنها به درجه‌ای از شناخت می‌رسند که ارزش کار خود را بهتر از دیگران می‌دانند. مشکل سازسازی برای کسانی به وجود می‌آید که در کار خود به تجربه مطلوب و کیفیت نرسیده‌اند، وگرنه سازسازهای حرفه‌ای مشکلی در این حوزه ندارند. چون یک سازنده حرفه‌ای بهتر از هرکسی می‌تواند ارزش مادی و معنوی ساز خود را تعیین کند؛ مضاف برآنکه این‌گونه افراد تا سال‌ها سفارش کار گرفته‌اند و مشکل بازار کار هم ندارند.
این رشته ظرایف کلی مخصوص به خود دارد. یک سازنده باید در وهله اول نوازنده باشد تا در حقش اجحافی نشود. متاسفانه بعضی از شبه هنرمندهای نوازنده، ساز را از سازنده غیرمطلع به قیمت بسیارنازل می‌خرند و به هنرجو به قیمتی گزاف می‌فروشند. پس اگر سازنده‌ای نوازنده هم باشد می‌تواند از یکسری سودجویی‌ها جلوگیری کند. سازسازی باید کاملا آگاهانه باشد و نمی‌توان آن را براساس پیشامدها پیش برد. در این مسیر باید عقل و عشق را با هم درآمیزیم تا بتوانیم تاثیرگذار باشیم.
این روزها دائما حرف از به وجود آوردن تغییراتی در ساختار صوتی و فیزیکی سازهای ایرانی است. من هم تار می‌زنم و سه تار و هم آنها را می‌سازم. وقتی یک ساز از لحاظ فیزیکی به تکامل می‌رسد دیگر نیازی به تغییر ندارد و به نظر من سازی مثل تار با الگوی مرحوم یحیی به کمال رسیده است. اما اگر سازی به تغییراتی نیاز داشت باید ضمن حفظ اصالت‌هایش مورد تغییر قرار بگیرد.
به هم خوردن کوک در ساز‌های ایرانی مشکل عمده‌ای است. اگر سازنده‌ای به تمام اصول ساز سازی پایبند باشد و به‌ویژه اگر در نوازندگی هم تبحر داشته باشد، هیچ مشکلی در کوک ساز‌ها به وجود نمی‌آید. از سوی دیگر مشکل کوک کردن را نباید همیشه به حساب مشکل یا نقص ساز بگذاریم چون گاهی اوقات وقتی یک نوازنده بر دستگاه و گوشه‌ای تسلط و آشنایی کامل نداشته باشد، مضراب‌هایش را طوری فرود می‌آورد که سیم‌ها از حدود فرکانس‌های معمول می‌گذرد و ساز کوک خود را از دست می‌دهد. من معتقدم هر دوره‌ای مقتضیات خودش را دارد. اگر ما شبیه مرحوم یحیی ساز می‌سازیم به خاطر این است که نوازنده‌ها ساختمان فیزیکی و صوتی آن را دوست دارند. همزمان با یحیی سازندگانی بوده‌اند که سازهایشان بیشتر از ساز یحیی با استقبال نوازندگان مواجه بوده است. پس نتیجه می‌گیریم گوش شنوندگان موسیقی به مرور زمان تغییر می‌کند. به هر حال من ۳۵ سال سابقه تدریس تار دارم و ده‌ها شاگرد تربیت کرده‌ام اما از زمانی که صدا و سیما شروع به پخش موسیقی‌های غیرموسیقی سنتی کرد تعداد شاگردان روز به روز کمتر شد و گرایش به سازهای غیرسنتی نیز بیشتر شد. این مسئله در ساخت ساز نیز اثر فوق‌العاده‌ای گذاشت.

محمود فرهمند تار ساز پیشکسوت

منبع : روزنامه فرهنگ آشتی