موسیقیدانی چند وجهی

طی چند سال اخیر موسیقی ایرانی به واسطه حضور و تلاش مستمر برخی ار موسیقیدانان خوب ایرانی از جمله كیهان كلهر به وجهه قابل قبولی در سطح بین المللی دست یافته است، با نگاهی به زندگی موسیقایی این هنرمند در طول یك دهه گذشته می توان به چندوجهی بودن شخصیت موسیقایی وی پی برد.
توجه وی به مقوله تكنوازی نشانه شناخت و درك عمیق او از مقام شامخ تكنوازی در موسیقی شرق است. تسلط و تداوم در اجرا و ارایه آثار تكنوازی كلهر را خواسته یا ناخواسته به موسیقیدانی جریان ساز و تاثیرگذار بدل نموده است و اكنون می توان او را قابل مقایسه با موسیقیدانان تاثیرگذاری همچون: محمدرضا لطفی، حسین علیزاده و پرویز مشكاتیان دانست.
از طرف دیگر توجه وی به موسیقی های سایر ملل سبب شد تا به كاركردن در حیطه موسیقی تلفیقی بپردازد. انتخاب موسیقی شمال هند به دلیل نزدیكی و خویشاوندی با موسیقی ایرانی به پدید آمدن آثار سه گانه غزل منجر شد و در نهایت آلبوم باران _ غزل ،۴ گام محكم و موثری در تكمیل پروژه های سه گانه غزل می باشد، كه به تازگی منتشر شده است.
باران _ غزل ،۴ اثری مستقل به شمار می آید كه در آن می توان نهایت پختگی و استادی دو نوازنده مطرح از هند و ایران را مشاهده نمود. سئوال و جواب های مناسب_ استفاده بجا از تكنیك های سازی _ آمیختگی مناسب جملات موسیقایی با تحریرها و پاساژها، نواختن جملات قرینه، همگی از همدلی و هم حسی مجریان این اثر در یك اجرای زنده حكایت دارد،اجرایی كه حاصل سال ها همنوازی و اجرای كنسرت های متعدد می باشد. نكته قابل توجه در آلبوم باران _ غزل ،۴ نشر آن توسط كمپانی ECM در خارج از ایران است. بدون شك آرزوی اغلب موسیقیدانان و نوازندگان برجسته در دنیا این است كه آثارشان توسط این كمپانی منتشر شود، چراكه انتشار یك اثر موسیقایی توسط این كمپانی به منزله بالابودن سطح موسیقی از لحاظ كیفی و كمی می باشد. درهرحال نشر این آثار در داخل ایران می تواند باعث ارتقاء سطح موسیقی گردد، آن هم در دوره حاضر كه آثار بی ارزش و بی محتوای بسیاری به عنوان اثر موسیقایی به بازار عرضه می گردد.
اثر دیگری كه به تازگی توسط نشر آوای دوست منتشر شد، موسیقی فیلم جاده ابریشم ۲۰۰۵ است. این اثر نیز كار مشترك كیهان كلهر و ژائو ژیپینگ موسیقیدان برجسته چینی است كه به سفارش شبكه NHK ژاپن تولید شده است. در این اثر وجه دیگری از فعالیت های كلهر در دسترس مخاطبان جدی موسیقی قرار گرفته است. كلهر در این آلبوم نشان می دهد كه توانایی و آگاهی لازم برای نوشتن موسیقی اركسترال را نیز داراست.
با وجود گذشت نزدیك به سه دهه از ساخت فیلم مستند جاده ابریشم توسط تلویزیون NHK كه موسیقی آن به وسیله كیتارو، آهنگساز معتبر ژاپنی ساخته و تنظیم شده بود، اكنون پس از ۲۵ سال مجموعه ده قسمتی جاده ابریشم ۲۰۰۵ ساخته شده است كه در آن یك موسیقیدان از ابتدای جاده ابریشم، ژائو ژیپینگ و یك موسیقیدان از انتهای این جاده، كیهان كلهر، این مجموعه ده قسمتی را با زبان موسیقایی به هم پیوند و ارتباط داده اند.
كلهر با ساخت سه قطعه، از دیرباز، كوه ها خیلی دورند و چهار نعل هزار اسب در كنار قطعاتی كه به شكل بداهه اجرا شده اند تجربه ای جدید از توانایی موسیقایی خویش را نشان می دهد.
در قطعه از دیرباز (ویولنسل، پان فلوت) كلهر سطح بالای شناخت و آگاهی خویش را از مقوله سازشناسی موسیقی غربی نشان می دهد و سعی می كند با سئوال و جواب میان این دو ساز فضایی وهم آلود و حزن انگیز را از تاریخ قوم ها و ملت های مستقر در جاده ابریشم از دیرباز تا امروز نشان دهد. در ادامه روایتی دیگر از قطعه از دیرباز توسط كوارتت زهی اجرا می شود.
با كمی توجه به آثار اركسترال كلهر می توان علاقه او را به وجود صدای دفینه (Pad) در اغلب آثارش مشاهده كرد. این صدای پس زمینه در حقیقت یادآور نوعی صدای واخوان در موسیقی ایران است. نمونه بارز استفاده از Pad را می توان در اثر اركسترال شب های فیروزه ای نیشابور كه چند سال پیش اجرا و ضبط و متاسفانه فقط در خارج از ایران منتشر گردید، مشاهده كرد.
در قطعه كوه ها خیلی دورند، تم اصلی قطعه توسط كمانچه و ویلنسل با وقار و متانت خاص نوازندگی كلهر و ویولنسل نواز معروف و برجسته، یویوما اجرا می گردد و بازهم در پس زمینه صدای Pad به عنوان نوعی واخوان به گوش می رسد و در ادامه تم اصلی توسط سازهای دیگر پرورانده می شود. نكته جالب استفاده از نت كرن توسط نوازندگان خارجی این اثر است.
درحالی كه اركستر به اصطلاح ملی و دیگر اركسترهای زهی فعال در داخل ایران، آهنگ سازان و نوازندگان به تعدیل نمودن فواصل ایرانی در آثار خود مشغولند، كلهر با جسارت كامل نت های كرن را در آثارش اجرا می كند.
كسانی كه موسیقی كلهر را به طور جدی دنبال می كنند، می دانند كه وی در تك نوازی های ساز كمانچه، چگونه احساس لطیف اش را با محتوای عمیق موسیقی ایرانی درهم می آمیزد و این امر در موسیقی كلهر به یك ویژگی تبدیل شده است.
شاید اغراق نباشد كه وی را در مقوله آهنگسازی نیز دارای سبك و سیاق مشخص بدانیم كه پتانسیل تبدیل شدن به یك جریان قوی و اثرگذار را در حیطه آهنگسازی موسیقی ایرانی داراست.
در پایان امید آن می رود كه اجرای زنده این آثار كه می تواند در نوع خود جذاب باشد، در داخل كشور صورت پذیرد. بدون شك اگر همانگونه كه بودجه های زیادی صرف اركسترهای مختلف دولتی و آثار معمولی با خوانندگان دست چندم می شود، می توان با صرف اندكی از آن بودجه آثار عمیق و جدی را در عرصه موسیقی ایرانی به مخاطبان موسیقی ارایه نمود.

رضا سرمست

منبع : روزنامه همشهری