معرفی گیاهان پوششی (سدوم‌)

خانواده CRASSULACEAE مركب از ۲۰ جنس است و بیش از ۱۰۰۰ گونه را شامل می‌شود كه تقریبا" برروی تمامی كره زمین‌، بر روی صخره‌های ساحلی‌، قلل كوهها، در دشتها و جنگلها و به خصوص در نقاط شنی‌و بین سنگریزه‌ها پراكنده می‌باشند.
سدوم به تنهایی بیش از ۶۰۰ گونه از گیاهان خشبی‌، نیمه خشبی و علفی را در بر می‌گیرد. سدوم (sedere) درزبان لاتین به معنای نشستن است و وجه تسمیه آن را می‌توان روییدن و قرار گرفتن این گیاه در بین درزها وحفره‌های صخره‌ها و پوشاندن سنگها دانست‌. برگها و ساقه‌های برخی از گونه‌های این جنس كه بومی مناطق‌گرم و خشك محسوب می‌شوند به سبب سازگاری با محیط رشد، آبدار و متورم می‌شوند و این خود زیبایی‌این گیاه را دو چندان می‌سازد. رنگ زیبای آبی و خاكستری برگهای آن به سبب مقابله با آفتاب سوزان‌، در بین‌گونه‌های این جنس به خوبی جلب توجه می‌كند و این خود امتیازی برای این گونه از گیاهان به شمار می‌رود.نگهداری گونه‌های مختلف سدوم در محیط شهر بسیار آسان است زیرا این گونه گیاهان به خوبی شرایط نامناسب را تحمل می‌كنند، در عین حال گیاهانی هستند كم توقع و نیاز خاصی به خاكهای غنی و یا تركیب‌ویژه‌ای از خاك ندارند. نسبت به خاكهای آهكی حساسیتی ندارند و در خاكهای شنی و فقیر به خوبی رشد ونمومی‌كنند. از آب زیاد و آبیاری بیش از حد گریزانند، بنابراین وجود زهكشی خوب در گلدان یا خاك برای‌آنها كاملا" ضروری است‌. زمانی كه ریشه‌های گیاه گسترش می‌یابند می‌توان آبیاری را به حداقل كاهش داد.آبیاری و كوددهی بیش از حد، رنگ زیبای گیاه را كدر می‌سازد و از تعداد گلها می‌كاهد.
بیشتر گونه‌های این گیاه نورپسند بوده‌، آفتاب سوزان كشور ما را تحمل می‌كنند. به سبب خصوصیات خوب‌این جنس و زیبایی خاص گونه‌های آن‌، این گیاهان از دیرباز مورد توجه قرار گرفته‌اند و برای كاشت در باغها وتزیین محیط‌های بسته انتخاب می‌شده‌اند.
در هر حال كمتر گیاهی را می‌توان زیباتر از گونه‌های سدوم پیدا كرد.
برخی از گونه‌های آن مانند S.pachyphllum (در كشور ما به نام سدوم غوره‌ای معروف است‌)،S.morganianum،S.burrrito باید در زمستان به مكان گرمی انتقال داده شوند. كلیه گونه‌هایی كه برای كاشت‌در فضای سبز انتخاب و معرفی می‌شوند سرمای زمستان را به خوبی تحمل می‌كنند.
▪ ناز قاشقی S.spectabile
سدوم اسپكتابیل بومی كشور چین محسوب می‌شود، گیاهی است پایا با ساقه‌های راست و ارتفاع آن در برخی‌از واریته‌ها به ۶۰ سانتی‌متر می‌رسد. برگهای آن صدفی شكل و دانه دار است و به طول ۸ سانتی‌متر و به‌صورت متقابل با زاویه ۹۰ درجه بر روی ساقه قرار می‌گیرند. رنگ برگ و ساقه آن سبز مایل به خاكستری‌است‌. گلهای آن مجموعا" به عرض ۱۵ سانتی‌متر و به شكل گل آذین دیهیم در انتهای ساقه‌ها در اواسط‌تابستان ظاهر می‌شوند. عمر گلها طولانی است و می‌توان از آنها به عنوان گل بریده در تزیین داخل استفاده‌كرد.
این گیاه برای ادامه رشد خود مكانهای آفتابی را ترجیح می‌دهد. فاصله كاشت آن را می‌توان حدود «۳۰سانتی‌متر تا ۵۰ سانتی‌متر» در نظر گرفت‌. این گیاه به آفات و بیماریهای گیاهی همچنین نسبت به كم آبی مقاوم‌است و آن را می‌توان با ریشه‌دار ساختن سرشاخه‌های جوان در بهار، و تقسیم بوته در بهار یا پاییز، همچنین باكاشت بذر تكثیر نمود.
S.s.brilliant با گلهای صورتی تیره‌، S.s.carmim با گلهای مایل به صورتی‌، S.s.meteor با گلهای مایل به نارنجی‌و S.s.ruby glow با گلهای قرمز روشن و ارتفاع ۲۵ سانتی‌متر واریته‌های مهم این گونه محسوب می‌شوند.واریته بلند و دیر گل آن S.s.autum jou نام دارد. برگ و ساقه واریته S.maximum atropurpureum با ارتفاع ۴۵سانتی‌متر قرمز كمرنگ می‌باشد.
▪ Sedum.album
گیاهی است پوششی و همیشه سبز، پیچیده و درهم‌، با ارتفاع ۱-۲ سانتی‌متر.
برگهای آن به رنگ سبز تیره‌، استوانه‌ای شكل و به طول ۵ و عرض ۱ میلیمتر با قاعده باریكتر و به طور متناوب‌روی ساقه قرار دارند. گلها به رنگ سفید، زرد و صورتی كمرنگ و به عرض ۸ میلیمتر با ۵ گلبرگ به شكل‌ستاره‌های كوچك روی گل آذین خوشه‌ای در ارتفاع ۱۵-۱۸ سانتی‌متر قرار می‌گیرند.
در محل تماس ساقه‌ها با سطح خاك ریشه‌های نابجا پدید می‌آیند كه تكثیر بوته را آسان می‌سازد. فاصله‌كاشت را باید در مكانی آفتابگیر و به فاصله ۲۵ سانتی‌متر از یكدیگر در نظر گرفت‌. در واریته S.a.©coralcarpet¨ رنگ برگ و ساقه در زمستان به قرمزی می‌گراید و رنگ گل نیز سفید است‌.
S.acre
این گیاه بومی اروپا، شمال و غرب آسیا بوده و یكی از زیباترین و مقاومترین گونه‌های سدوم محسوب می‌شودو با رشد سریع خود می‌تواند در فصل رشد، اراضی وسیعی را پوشش دهد. ارتفاع این گیاه به ۵ سانتی‌مترمی‌رسد. برگ‌های ریز و باریك به طول ۵ و عرض یك میلیمتر ساقه گیاه را در بر می‌گیرند.
رنگ برگها در واریته S.minus سبز تیره و در S.a.aumeum سبز مایل به زرد می‌باشد كه كاشت هر دو با هم‌منظره جالبی را پدید می‌آورند. گلهای ستاره‌ای شكل كوچك زرد رنگ آن در اوایل بهار تمامی سطح گونه رامی‌پوشانند.
فاصله كاشت بوته‌ها را باید حدود ۶۰ سانتی‌متر در نظر گرفت تا گیاهان بتوانند به راحتی گسترش یابند. این‌گیاه در برابر آفات و بیماریها بسیار مقاوم است و بی آبی را در مدت زمان طولانی به خوبی تحمل می‌كند و ازطریق تقسیم بوته و یا قلمه ساقه به راحتی تكثیر می‌یابد. مكانهای آفتابی و خلوت و خاكهای شنی را پذیرااست‌. در واریته S.a.sexangulare طول برگها به ۸ میلیمتر می‌رسد و بوته آن نسبتا" قویتر و پرپشت‌تر می‌باشد.
▪ S.sieboldii
این گیاه بومی ژاپن محسوب می‌گردد. ساقه‌های بدون انشعاب و نیمه راست این گیاه زیبا در حدود ۱۵سانتی‌متر می‌باشد. برگهای آن سبز مایل به آبی با عرض ۵/۲ و طول ۲ سانتی‌متر، كنگره‌دار، صدفی شكل‌،فراهم و ۳ برگی بر روی ساقه قرار می‌گیرند.
گلهای ستاره‌ای شكل آن به رنگ صورتی و گل آذین چتری شكل آن به عرض ۵-۱ سانتی‌متر در پاییز نمایان‌می‌شوند. محل كاشت این گیاه باید در مكان پرنور در نظر گرفته شود چرا كه این گیاه در سایه رشد طولی وغیرطبیعی دارد. مخلوطی از خاك برگ و ماسه‌، خاك مطلوبی برای این گیاه محسوب می‌شود. واریته ابلق رنگ‌ این گیاه بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد.
این گیاه با فرارسیدن اولین سرمای زمستان خزان‌پذیر است‌.
▪ S.spuruon
این گیاه تقریباً همیشه سبز خاص مناطق شمال ایران‌، قفقاز و ارمنستان است‌. ارتفاع ساقه‌های آن به ۸-۷سانتیمتر می‌رسد. برگها كمی حالت سه گوش دارد و در محل اتصال به ساقه باریك به نظر می‌رسند. نوك برگهاحالت نیمدایره داشته و در دوطرف آن دندانه وجود دارد این برگها در حدود یك سانتیمتر عرض و ۵/۱سانتیمتر طول دارند و سبز براق به نظر می‌رسند. بر خلاف دیگر گونه‌های این گیاه‌، این گونه‌، مكانهای‌
سایه‌دار،حتی زیر درختان سوزنی برگ را هم بخوبی تحمل می‌كند ولی بهترین محل برای آن مكانی است كه‌دارای نور كافی باشد. از واریته‌های مهم و زیبای این گونه می‌توان S.s.purpuriumنام برد. رنگ ساقه و برگهادر این واریته عنابی است و برگها از واریته‌های دیگر درشت‌تر و به عرض ۱۳ میلیمتر و طول ۱۸ میلیمترمی‌باشند.
واریته S.s.tricolorكه در زیبایی بی همتاست از واریته فوق ظریفتر است‌. رنگ گلها در هر دو واریته صورتی‌سیر می‌باشد. واریته S.s.album superbum سفید رنگ است‌. این گیاه به راحتی از طریق قلمه ساقه یا تقسیم‌بوته قابل تكثیر است‌. خاكهای شنی را بیشتر طالب است‌. فاصله كاشت آن را باید ۳۰ سانتیمتر در نظر گرفت‌.
▪ S.dasyphylum
این گیاه با ارتفاع ۵/۱سانتیمتر و گسترش حدود ۳۰ سانتیمتر مربع با رنگ آبی توجه هر بیننده‌ای را بخودجلب می‌كند. برگهای استوانه‌ای شكل و كوچك آن تمامی ساقه را احاطه می‌كنند. گلهای صورتی رنگ آن دربهار بر روی ساقه‌های ۸-۱۰ سانتیمتری ظاهر می‌شوند. این گیاه ظریف به مراقبت ویژه نیاز دارد و با شرایط‌آب و هوایی تهران سازگاری ندارد. تكثیر آن بسیار آسان است‌، بدین معنی كه جدا كردن قسمتی از ساقه‌ها وقرار دادن آن در خاك نرم با زهكشی خوب گیاه جدیدی را پدید می‌آورد. این گیاه رشد نسبتاً سریعی دارد ومكانهای سایه - آفتاب را بیشتر می‌پسندد.
▪ S.reflexum
ارتفاع این گیاه به ۲۵ سانتیمتر می‌رسد. برگهای استوانه‌ای شكل و آبدار آن به حالت مایل روی ساقه قراردارند. گلهای خوشه‌ای زرد رنگ آن در بهار ظاهر می‌شوند. از هر تك ساقه این گیاه می‌توان به وسیله قلمه‌،گیاه جدیدی پدید آورد. بهترین زمان برای ازدیاد آن فصل بهار می‌باشد.
▪ S.cauticulum
این گیاه زیبا بومی كشور چین محسوب می‌شود. برگهای آن بیضی شكل و بدون دندانه‌، به عرض ۵ میلیمتر وطول ۱۰ میلیمتر، سبز متمایل به خاكستری و آبدار بر روی ساقه‌ای به طول ۴-۸ سانتیمتر به حالت متقابل‌قراردارند. گلهای آن صورتی سیر در اواخر تابستان بر روی ساقه‌های ۱۰ سانتیمتری نمایان مشود. با اولین‌بخبندان این گیاه زیبا، خزان‌پذیر می‌گردد و بار دیگر در بهار، گیاه تازه‌ای بر سطح خاك نمایان می‌شود. این گیاه‌را می‌توان از طریق تقسیم بوته در فصل بهار و پاییز و یا از طریق قلمه زدن ساقه‌ها در اواخر بهار تكثیر نمود.
مكان سایه - آفتاب و مخلوطی از شن و خاك برگ راپذیراست‌. در گونه S.cauticola robustumارتفاع آن به‌۲۵ سانتیمتر می‌رسد. برگهای آن درشت‌تر و رنگ گل قرمز می‌باشد.
▪ S.floriferum
این گیاه نیز بومی كشور چین است‌. برگهای آن با رنگ سبز تیره به عرض ۸ میلیمتر با مشخصات برگهای گونه‌ S.floriferumبر روی ساقه‌ای به ارتفاع ۴-۸ سانتیمتر به حالت متقابل قرار میگیرند. گلهای آن به رنگ زردمایل به سبز در اواخر بهار شكوفا می‌شوند. واریته S.f.weihenstephaner با ارتفاع حدود ۲۰ سانتیمتر بسیارجلب نظر می‌كند.
▪ S.spathulifoliun
این گونه بومی امریكای شمالی محسوب می‌شود كه گیاهی است بسیار زیبا و توجه هر بیننده‌ای را به خود جلب‌می‌كند. برگهای آبدار و كوچك آن به رنگ نقره‌ای و طوقه‌دار تمامی ساقه را می‌پوشانند. گلهای آن زرد رنگ‌است‌. در واریته S.s.purpuriunبرگها در سه فصل پاییز، زمستان و بهار ارغوانی رنگ می باشند . نگهداری این گیاه درشرایط آب و هوایی تهران چندان آسان نیست‌.
▪ S.kamschaticum
به‌ S.spurium شباهت بسیاری دارد. برگهای سبز براق آن به عرض ۱۵ سانتیمتر و طول ۳۵ میلیمتر بر روی‌ساقه‌های خوابیده ۱۵ سانتیمتری قرار دارند. و درشت‌تر از گونه مورد اشاره می‌باشند گلهای این گونه نیز زردرنگ است‌ واریته ابلق رنگ این گونه زیبایی چشمگیری دارد. این سدوم در گروه خزان كنندگان قرار دارند.مكان سایه - آفتاب و خاك شنی را بر دیگر مكانها ترجیح می‌دهد.
▪ S.sarmentosum
برگهای نازك استوانه‌ای شكل سبز رنگ آن بر روی ساقه پیچدار و ریشه زا قرار گرفته‌اند. این گیاه رشد سریعی‌دارد و یك بوته آن می‌تواند در فصل رشد یك متر مربع را پوشش دهد. گلهای زرد رنگ آن به حالت خوشه‌أی در اواسط تابستان ظاهر می‌شوند. این گیاه با اولین یخبندان پذیرای خزان می‌شود.
▪ S.rupestre
برگهای استوانه‌ای شكل نوك تیز آن به رنگ آبی خاكستری به طول ۱۵ میلیمتر و عرض ۲ میلیمتر بر ساقه‌هایی‌با ارتفاع ۸ تا ۱۰ سانتیمتر قرار دارند. برگهای این گیاه در زمستان رنگ آبی - ارغوانی به خود میگیرند.
▪ S.pruinaium
این گیاه همیشه سبز است و مشخصات S.rupestreرا دارد فقط رنگ آن آبی‌تر است‌. هر دو گیاه از طریق ریشه‌دار نمودن ساقه‌ها ازدیاد پیدا می‌كنند. آفتاب كامل را به خوبی تحمل می‌كنند و (كلیه مشخصات ذكر شده درمورد گیاهان مورد اشاره در این مقاله با شرایط آب و هوایی منطقه تهران مطابقت دارد.)

منبع : سازمان پارک ها و فضای سبز تهران