تعدادى ويتامين در تحت اين نام طبقه‌بندى مى‌شوند که اغلب نقش مهمى در تغذيه طيور دارند اين دسته ويتامين‌ها عبارتند از:
- ويتامين Vit B۱ يا تيامين Thiamin براى بقاء بدن و رشد طيور ضرورت دارد همچنين براى کار عادى گوارش و جلوگيرى از بيمارى پولى نوروز (Polynevritis) ضرورى است و در استفاده از کاربوهيدرات‌ها توسط ارگانيسم حيوانى نقش مهمى را ايفاء مى‌نمايد.
اين ويتامين بهطور وسيعى در طبيعت وجود دارد. تقريباً تمام گياهان و بافت‌هاى حيوانى داراى تيامين هستند. جوانه دانه‌ها، مايه خميرترش، دانه غلات، سبزيجات و همچنين تخم‌مرغ و شير و گوشت منبع اصلى اين ماده هستند. طيور قادر به ذخيره زياد اين ويتامين در بدن نيستند. از اين‌رو بايستى در جيره غذائى روزانه آنها منظور گردد. کمبود اين ويتامين در طيور سبب عارضه‌اى به نام ستاره‌بينى مى‌گردد.
ثبات و دوام اين ويتامين در حرارت و به‌خصوص حرارت خشک زياد است. ولى در حرارت مرطوب به زودى از بين مى‌رود در شرايط عادى مواد غذائى را مى‌توان به‌مدت زياد ذخيره کرد بدون اينکه تيامين آن از بين برود.
- ريبوفلاوين Riboflavin براى رشد، اعمال حياتى سيستم عصبى به‌خصوص بدنه اصلى عصب پرى‌فرال (Peripheral) و همچنين متابوليسم کاربوهيدرات‌ها و چربى‌ها و پروتئين ضرورت دارد. همچنين در توليد تخم‌مرغ و فرم گرفتن جنين و خاصيت جوجه درآورى مؤثر است و در ترکيب اساسى تعدادى کوآنزيم Co-Enzymes و آنزيم شرکت دارد و مانند يک کاتاليزور در عمل اکسيداسيون سلول‌ها دخالت دارد.
اين ويتامين در طبيعت بهطور وسيعى هم به‌صورت آزاد و هم به‌صورت ترکيب با اسيد فسفريک و بعضى پروتئين‌ها وجود دارد. بعضى اوقات اين ويتامين را جزء دسته ويتامين‌هاى قابل حل در آب طبقه‌بندى مى‌کنند ولى قابليت حل آن در آب بسيار کم است.
تمام بافت‌هاى گياهى و حيوانى داراى ريبوفلاوين هستند. غنى‌ترين منابع اين ويتامين در جگر و ديگر بافت‌هاى غده‌اى و در مايه خميرترش و فرآورده‌هاى تخميرى (Fermantation) و شيرخشک و فرآورده‌هاى شير وجود دارد.
يونجه منبع خوبى از اين ويتامين به‌شمار مى‌رود. گوشت ماهي، پودر گوشت، جوانه گندم و ديگر دانه‌هاى داراى مقادير زيادى از اين ويتامين هستند. اين ويتامين در مقابل حرارت از بين مى‌رود ولى مقاومت آن در برابر اکسيداسيون و عمل اسيدها و الکل‌ها زياد است.
در برابر نور اغلب به‌شکل غيرفعال تبديل مى‌شود. در جيره غذائى اگر در شرايط مناسب نگاهدارى شود مدت‌ها مى‌تواند دوام و ثبات خود را حفظ کند.
- فولاسيون Folic يا اسيدفوليک Folic يا ويتامين B۳- براى رشد و تشکيل شدن طبيعى پرها و جلوگيرى از يک نوع کم‌خونى (Macrooytic Hyperchromic Anemia) در طيور ضرورت دارد.
اين ويتامين در سفيده و زرده تخم‌مرغ، جگر، طحال، گوشت ماهي، شير پس چرخ و ديگر فرآورده‌هاى شير وجود دارد. اين ويتامين در برابر حرارت به‌سرعت از بين مى‌رود.
- اينوزيتول Inositol طبق آزمايشاتى که صورت گرفته است افزايش اينوزيتول به جيره غذائى سبب ازدياد رشد جوجه‌ها مى‌شود همچنين افزودن آن به جيره غذائى که داراى کمبود ويتامين E است سبب جلوگيرى از بروز آنسفالومالاسيا مى‌گردد.
اين ويتامين در بافت‌هاى گياهى و حيوانى وجود دارد و قابل حل در آب است. به‌مقدار زياد در تخم‌مرغ و همچنين در بدن جوجه‌هاى جوان وجود دارد.
- ويتامين P يا سيترين Citrin اين ويتامين در شيره و بافت بسيارى از گياهان وجود دارد. نقش اين ويتامين هنوز در طيور به‌درستى شناخته نشده است.
- اسيد پانتوتنيک Pantothenic براى فعاليت عادى بدن و به‌خصوص بافت‌هاى عصبى و پوست لازم است.
در تمام بافت‌هاى گياهى وجود دارد. در مايه خمير ترش، جگر، کليه دانه غلات، پسته زمينى و شير خشک چربى گرفته، پودر يونجه و ملاس وجود دارد. حرارت خشک و همچنين مجاورت با مواد اسيدى و الکلى سبب از بين رفتن آن مى‌گردد. اين ويتامين قابل حل در آب مى‌باشد.
- پيريدوکسين Pyridixin يا ويتامين B۶- جزء ويتامين‌هاى قابل حل در آب مى‌باشد براى حفظ اشتهاى طبيعى و رشد طيور و استفاده صحيح از چربى‌هاى ناخالص در بدن طيور لازم است. اين ويتامين از نظر متابوليسم پروتئين‌ها در طيور حائز اهميت فراوان است و نقصان آن در جيره غذائى طيور سبب اختلال در متابوليسم تريپتوفان مى‌گردد.
اين ويتامين در خمير ترش و غلات مخصوصاً جوانه و پوسته آنها، در جگر پستانداران در گوشت و کبد ماهي، در شير و تخم‌مرغ و برگ سبزيجات وجود دارد. در برابر گرما و اسيد مقاوم ولى در برابر نور و اکسيداسيون زود از بين مى‌رود.
اين ويتامين در خميرترش و غلات مخصوصاً جوانه و پوسته آنها، در جگر پستانداران در گوشت و کبد ماهي، در شير و تخم‌مرغ و برگ سبزيجات وجود دارد. در برابر گرما و اسيد مقاوم ولى در برابر نور و اکسيداسيون زود از بين مى‌رود.
- اسيد پارامينونبزوئيک para-amino-Benzoic acid عمل آن در تغذيه طيور هنوز به‌خوبى مشخص نشده است ولى اضافه نمودن آن به جيره غذائى سبب تحريک و تسريع رشد در جوجه‌ها مى‌گردد. در گياهان و اندام‌هاى حيوانى وجود دارد.
- نياسين Niacin طيور بهطور سنتيک اين ويتامين را در بدن خود مى‌سازند مع‌هذا در بعضى شرايطى که احتياج به مقدار زياد اين ويتامين است بايستى به جيره غذائى افزوده گردد اين ويتامين براى رشد و پر درآوردن طبيعى و عمل عادى لايه‌هاى پروتئينى لوله گوارش لازم است. همچنين در ساختن کوآنزيم‌ها نقش اساسى دارند و سبب استفاده اکسيژن در سلول‌هاى تنفسى مى‌گردند. اين ويتامين قابل حل در آب است در تمام بافت‌هاى گياهى و حيوانى در جگر، مايه خميرترش، برنج صيقلى شده، سبوس، زبره آرد و تخم‌مرغ و شير و چربى وجود دارد.
- بيوتين Biotin يا ويتامين H- براى رشد و خاصيت جوجه درآوردى و جلوگيرى از عارضه Perosis و يک نوع ورم پوستى Dematosis اثر دارد اين ويتامين در غذاى طيور ضرورت دارد. سفيده تخم‌مرغ داراى ماده‌اى به نام آويدين Avidin است که به سرعت با بيوتين ترکيب مى‌شود و آن را بى‌اثر و غيرفعال مى‌کند. از اين‌رو کمبود اين ويتامين را مصنوعاً مى‌توان با افزودن مقدارى سفيده تخم‌مرغ به جيره غذائى طيور به‌وجود آورد.
اين ويتامين به‌مقدار زياد در نباتات و به‌مقدار کم در اندام‌هاى حيوانى وجود دارد. اين ويتامين در حرارت به‌خوبى مقاومت مى‌کند و در مقابل اسيدها و الک‌ها نيز مقاوم است.
- کوبالامين Cobalamins يا ويتامين B۱۲- براى رشد خاصيت جوجه درآوردى جلوگيرى از خراش سنگدان و همچنين وضعيت طبيعى خون ضرورت دارد. آزمايشات جديد نشان داده است که اين ويتامين سبب افزايش استفاده از اسيد آمينه‌ها توسط طيور مى‌گردد و نيز در مراحل مختلف متابوليسم پروتئين‌ها دخالت مى‌کند و سبب افزايش استفاده از آنها مى‌شود.
از طرف ديگر تأثير ويتامين‌هاى ديگر دسته B در طيور بستگى به‌وجود ويتامين B۱۲ دارد و اخيراً نشان داده شده است که ويتامين B۱۲ به انتقال اسيد پانتوتنيک از جگر به ساير اعضاء بدن طيور کمک مى‌کند. بدين ترتيب کمبود ويتامين B۱۲ سبب کمبود رشد در جوجه‌ها و کاهش توليد در مرغ مى‌گردد. اين ويتامين در مواد غذائى که منشاء حيوانى دارند مثل گوشت و روغن ماهى و همچنين در تخميرات فرآورده‌هاى حيوانى و در مدفوع حيوانات و طيور ديده مى‌شود. همان‌طور که در بحث پروتئين‌ها گفته شد اثر فاکتور A.P.F آ.پي.اف و عامل سي-ام-اف (Cow- maniur Factor)، که در کود تخمير شده گاو وجود دارد در اثر وجود همين ويتامين است.
اين ويتامين قابل حال در آب است و به دو صورت ويتامين B۱۲ و A، B12 و B، وجود دارد.
- کولين Cholin براى رشد و تشکيل استخوان‌ها- متابوليسم عادى چربي- توليد تخم‌مرغ و جلوگيرى از عارضه پروزيس و چربى گرفتن کبد لازم است. طبق گزارشاتى که داده شده است طيور مى‌توانند تحت بعضى شرايط بهطور سنتتيک از اسيدآمينه‌هاى نوع بتا اين و متى‌‌يونين اين ويتامين را بسازند. اين ويتامين در جگر، پودرماهي، طحال، پودر سوژا و گوشت و دانه غلات وجو دارد. تراکم اين ويتامين در بدن سبب کم شدن فعاليت ويتامين D در بدن مى‌شود.
امروز از ويتامين‌هاى سنتتيک بهطور وسيع و ارزان در جيره‌هاى غذائى طيور به‌صورت مکمل استفاده مى‌گردد.
