فرمول‌هاى غذائى حاوى مقدار مناسب مواد پروتئيني، قندى و چربى و املاح به تنهائى قادر نيستند که رشد طيور را به‌طور مناسب تأمين کنند. مطالعات سال‌هاى اخير نشان داده است که براى رشد و ادامه فعاليت‌هاى بدن احتياج به مواد مخصوصى به‌نام ويتامين‌ها است. مقدار جزئى اين مواد براى بقاء بدن، حفظ سلامت و بالاخره رشد و توليد مورد احتياج است. در سال‌هاى اخير در زمينه شناختن شيميائى ويتامين‌ها و همچنين مکانيسم عمل آنها در بدن موجود زنده مطالعات زيادى انجام گرفته است به‌طورى که اکنون مى‌توان تعداد زيادى از آنها را به‌طور شيميائى و مصنوعى در آزمايشگاه‌ها ساخت ويتامين‌ها به‌دو دسته بزرگ تقسيم مى‌شوند:
۱. ويتامين‌هاى قابل حل در چربى (Solublevitamin-Fat)
۲. ويتامين‌هاى قابل حل در آب (Water-Solublevitamins)
به‌طورکلى ويتامين‌هائى که در تغذيه طيور ضرورت دارند عبارتند از:
ويتامين آ (Vitamin A)
براى بقاى بدن و سلامتى طيور ضرورت دارد و به فعاليت‌هاى حياتى بدن و بافت‌هاى عصبى کمک مى‌کند کمبود اين ويتامين در طيور سبب کم شدن رشد، پائين آمدن توليد و خاصيت جوجه درآورى و بالاخره اختلال در سلامتى بدن مى‌گردد.
ويتامين A را مى‌توان در موادى که منشاء حيوانى دارند يافت. در زرده تخم‌مرغ، جگر، در چربى شکم مرغ، در چربى کبد ماهى و اندرونه ماهى‌هاى آب شيرين به‌مقدار زياد وجود دارد. در گياهان موادى به‌نام پرو ويتامين A وجود دارد که در بدن موجود تبديل به ويتامين A مى‌شوند.
پيگمان‌هاى کاروتنوئيد Carotinoidpigment و آلفا و بتا و گاما کاروتن (Alpha. Beta. Gama.-Caroten) و کريپتوگزانين Cyptoxanthin و آفابين (Aphabin) از اين جمله مى‌باشند.
برگ سبز درختان و بعضى سبزيجات مثل کلم‌پيچ- يونجه- شبدر و هويج و سيب‌زمينى معمولاً منابع خوبى از پرو ويتامين A هستند.
واحد بين‌المللى ويتامين (A (I-u است که مخفف Internationalunit مى‌باشد و آن عبارت است از ويتامين A فعالى که، از ۶ ميکروگرم بتا کاروتن در شرايط خاصى تشکيل شده باشد. اين واحد کاملاً با واحد (U,S.P) آمريکائى که مخفف United state pharmacopeia است مساوى مى‌باشد.
اين واحد مساوى بيولوژيکى ۳۴/۰ ميکروگرم ويتامين A است.
ويتامين A و پرو ويتامين A به‌زودى در اثر اکسيداسيون از بين مى‌روند. حرارت، نور و مجاورت با چربى‌هاى ترشيده و بعضى آنزيم‌ها و املاح آهنى و منيزيوم سبب از بين رفتن فعاليت آن مى‌گردند آنتى‌اکسيدان‌هاى مصنوعى و طبيعى تا اندازه‌اى از اين امر جلوگيرى مى‌کند.
از اين‌رو بهتر آن است که در جيره غذائى طيور ويتامين A، روزانه به غذا اضافه شود وجود ويتامين E نيز سبب دوام و استفاده بيشتر از ويتامين A مى‌شود.
ويتامين D- Vitamin) D)
ويتامين D براى رشد عادى بدن و به‌خصوص اسکلت و استخوان‌بندى و همچنين در توليد تخم‌مرغ و در خاصيت جوجهدرآورى طيور تأثير زيادى دارد. کمبود ويتامين در طيور سبب عارضه مخصوصى به‌نام ريکتز (Richets) در جوجه‌ها مى‌گردد در طيور بالغ تخم‌مرغ را کاهش مى‌دهد و خاصيت جوجهدرآورى را کم مى‌کند. اگر به‌مقدار زياد وارد بدن گردد سبب ته‌نشين شدن و رسوب کلسيم در بافت‌هاى مختلف مى‌شود و حتى ممکن است حالت استخوانى در بافت‌ها به‌وجود آورد.
به‌طور طبيعى ويتامين D در طبيعت گسترش فراوانى ندارد بعضى از روغن‌ها منابع سرشارى از اين ويتامين هستند زرده
تخم‌مرغ، بعضى مواد دانه‌اى داراى مقدار کمى از اين مواد هستند. در گياهان و بافت‌هاى حيوانى موادى به‌نام پرو ويتامين D وجود دارد.
اين مواد به‌خودى خود در داخل بدن نمى‌توانند تبديل به ويتامين D شوند مگر اينکه انرژى خارجى مانند اشعه ماوراء بنفش يا اشعه ايکس و جريان قوى الترناتيو در روى آنها اثر کند.
در طيور اين عمل در زير جلد و پوست (تاج، ريش، ساق پا) انجام مى‌گيرد.
در شرايط عادى ويتامين D داراى ثبات و دوام کافى است ولى اگر مواد غذائى بهَ‌مدت زياد ذخيره گردد ممکن است ويتامين D آن از بين رود. همچنين تماس و نزديکى با بعضى املاح مانند سولفورها، پودر استخوان، نمک، سنگ آهک پودر شير پس چرخ و قند ممکن است ويتامين D را به‌سرعت از بين ببرد. ويتامين D داراى انواع مختلف مى‌باشند بعضى از اين انواع مانند ويتامين D۳ داراى اثر بيشترى در طيور هستند.
واحد ويتامين D براساس واحد بين‌المللى طيور (I.C.U) International chick unite)) است اين واحد مساوى واحد (U.S.P) بود و برابر ۵/۰ ميلى‌گرم کالسيفرول مى‌باشد.
ويتامين E- Vitamin) E)
وجود ويتامين E براى عمل طبيعى دستگاه توليد مثل ضرورى است و همچنين در خاصيت جوجه درآورى تخم‌مرغ مؤثر است. فقدان اين ويتامين در جيره غذائى طيور سبب تحليل رفتن بيضه‌ها در خروس‌ها مى‌شود. در طيور جوان فقدان اين ويتامين سبب عارضه آنسفالومالاسيا تغذيهٔ (Nutritional- encephalalomalacia) مى‌گردد.
ويتامين E غالباً در گياهان وجود دارد. مقدار کمى از آن را در فرآورده‌هاى حيوانى مثل تخم‌مرغ، شير، گوشت و ماهى مى‌توان يافت. اين ويتامين قابل حل در چربى است و در طبيعت به مقدار زياد يافت مى‌شود. در علوفه سبز و جوانه بعضى غلات و همچنين در چربى‌هاى تازه آن را مى‌توان يافت.
ويتامين E در شرايط عادى کاملاً داراى ثبات و دوام است ولى توسط چربى‌هاى ترشيده به‌سرعت از بين مى‌رود. از اين‌رو هيچ وقت نبايد غذاهاى ترشيده را در جيره‌هاى غذائى طيور به‌کار برد. واحد ويتامين E ميکروگرم در واحد است.
ويتامين کا (Vitamin K)
اين ويتامين به‌عنوان عامل ضد خونريزى (Hemorrhagi) شناخته شده است زيرا در هنگام کمبود اين ويتامين پرو ترومبين (Prothrombin) حاوى خون کم شده و زمان انعقاد خون افزايش مى‌يابد.
در طيور کمبود اين ويتامين سبب خونريزى‌هاى زير جلدى و کم شدن رشد مى‌شود.
ويتامين K در حرارت معمولى داراى ثبات و دوام است ولى توسط الکل‌ها و نور قوى به‌زودى از بين مى‌رود.
ويتامين س (Vitamin C)
يا اسيد اسکوربيک (Ascorbic acid) به‌عقيده بيشتر دانشمندان طيور مى‌توانند اين ويتامين را در داخل بدن خود بسازند از اين‌رو در جيره غذائى طيور احتياج به اضافه کردن اين ويتامين نيست ولى تجربيات اخير نشان داده است که اضافه نمودن اسيد اسکوربيک به جيره غذائى طيور سبب تحريک مختصرى در رشد جوجه‌هاى جوان مى‌گردد.
در بعضى شرايط مثلاً در بيمارى پولوروم Pullorum مقدار زيادى از اسيداسکوربيک بدن از بين مى‌رود و مقدار ويتامينى که بدن مى‌سازد کافى نيست از اين‌رو در چنين مواقعى اضافه نمودن ويتامين به فرمول غذائى طيور ضرورت دارد. اين ويتامين را در بافت‌هاى حيوانى مى‌توان يافت.
ويتامين C قابل حل در آب است تحقيقات اخير نشان داده است که افزودن بعضى مواد مثل پودر يونجه و علف سبز به فرمول غذائى طيور از نظر تأمين اين ويتامين بدون فايده نيست. اضافه نمودن اين ويتامين در شرايط هواى گرم به جيرهٔ غذائى طيور مفيد است.
