پرورش نهال دوستی در کودکان ارشد کودکستانی (دورهٔ آمادگی) (۳)

برگزارى گفتگوهاى اخلاقى در موضوعات دوستى (سالى دو - سه گفتگو) به پرورش روح دوستى ميان کودکان يارى مى‌رساند. در اين گفتگوها آموزگار نواقص معلومات و تجارب کودکان را در مورد آداب معاشرت و دوستى برطرف مى‌کند، نکات تازه‌اى به آنها مى‌افزايد. در زير سه نمونه از اين گفتگو را نشان مى‌دهيم:

- گفتگو در موضوع 'دوست خوب يعنى چه' :

هدف گفتگو: بالا بردن سطح درک کودکان از دوستى و آموختن نکات اخلاقى در معاشرت باهم.

مربى خطاب به کودکان: 'بچه‌ها، اکثراً به شما مى‌گويند بايد باهم دوست باشيد، دوستانه باهم رفتار کنيد. آيا مى‌توانيد بگوئيد دوستى يعنى چه؟ بگوئيد رفتار دوستانهٔ شما در کودکستان چگونه است، در خانه چطور است و چه بايد بکنيد که هر يک از شما دوست خوبى براى ديگران باشيد؟'

مربى کودکان را که پاسخ‌هاى درست مى‌دهند تشويق مى‌کند و هرگاه پاسخ اشتباه بود، از پاسخ‌دهنده خواهش مى‌کند که بيشتر فکر کند. ضمناً از کسانى که پاسخ نداده‌اند نيز مى‌پرسد: 'نظر شما چيست؟' و پس از آنکه همه صحبت کردند نتيجه‌گيرى مى‌کند: 'بچه‌ها، خيلى‌ها جوابِ درست دادند (يک - يک نام مى‌برد). بله، دوست بودن يعنى نسبت به دوستان دلسوز بودن، کار خوب براى آنها انجام داد. در ضمن کار خوب را نه تنها براى يک نفر، بلکه براى همهٔ بچه‌هاى گروه بايد انجام داد. کسى که دوستى مى‌کند، قهر نمى‌کند، کوشا است که با مهربانى در مورد نوع بازى و در مورد تقسيم نقش‌ها با دوستان خود توافق کند، اسباب‌بازى‌ها را بين همه تقسيم کند. هرگاه از کسى خطائى سر زند، به ملايمت به او توضيح دهد که قواعد را نقض کرده است. شکايت نزد مربى نمى‌برد و خودش هم از تذکر دوست خود نمى‌رنجد. دوست خوب آن است که اگر رفيق او قواعد بازى را بلد نيست به او ياد بدهد و خودش هم خوب بازى کردن، خوب کار کردن و خوب صحبت کردن را از دوستان خود بياموزد.

وقتى که بچه‌ها باهم دوست هستند، اگر يکى دلتنگ باشد و يا گريه کند، سايرين زود متوجه مى‌شوند و کارى مى‌کنند که او را خوشحال سازند. شماها هر کدام بايد دوست خوبى براى ديگرى باشيد. بايد هميشه براى رفيق خود، خواهر خود، برادر خود کار خوب انجام دهيد و آنها را نرنجانيد. من مراقب هستم که شما چگونه باهم دوستى مى‌کنيد و در اين باره با مادران و پدران شما صحبت خواهم کرد. باز هم دربارهٔ دوستى با شما صحبت خواهم کرد' .

- گفتگو 'دربارهٔ آداب‌ دوستي' :

هدف گفتگو: تکميل معلومات کودکان در مورد آداب دوستي.

هرگاه مربى چند روز پيش از برگزارى اين گفتگو کودکان را آماده سازد، آنها فعالتر در آن شرکت خواهند کرد و صحبت‌هاى آنها پرمضمون‌تر و جالب‌تر خواهد بود. براى اين کار ممکن است سؤالاتى در موضوع شخصي، مثلاً آداب دوستى در بازى‌ها، براى آنها مطرح ساخت که دربارهٔ آنها فکر کنند و اين سؤالات را با اولياء آنها در خانه نيز مطرح کنند. بديهى است که با اين کار کودکان با شوق و ذوق در گفتگو شرکت مى‌جويند. معمولاً آن صحبت‌هاى خود را اين‌طور شروع مى‌کنند: 'ما در خانه با پدر در اين باره فکر کرديم ...' ، 'برادر بزرگم قواعد دوست بودن را به من آموخت و ...'

- گفتگو در موضوع 'چه کار خوبى مى‌توان براى دوستان انجام داد' :

هدف گفتگو: ايجاد شرايط مساعد براى بروز روحيهٔ دوستى در کودک، گسترش تصورات وى در مورد اينکه چه کار خوبى مى‌تواند براى دوست خود و براى همهٔ دوستان خود انجام دهد.

گفتگو را مربى آغاز مى‌کند: 'در گروه همهٔ کودکان سعى دارند باهم دوست باشند، چه در بازى و چه در کار طورى رفتار مى‌کنند که رفيقان آنها خوشحال باشند، به يکديگر کمک مى‌کنند و پشتيبان يکديگر هستند - نمونه‌هائى از کمک کودکان به يکديگر ذکر مى‌شود. شما اکنون خودتان مسائل مورد اختلاف را حل مى‌کنيد و خيلى کم از دست هم به من شکايت مى‌کنيد - بديهى است که اگر دوست شما بدرفتارى مى‌کند و به حرف گوش نمى‌دهد، بايد به مربى شکايت کنيد).

اکنون هر يک از شما فکر بکند و بگويد باز هم چه کارهاى خوبى دربارهٔ دوست خود و دربارهٔ همهٔ بچه‌هاى گروه مى‌تواند انجام دهد؟'

پاسخ‌هاى کودکان بيانگر احساسات ظريف آنها است، پيشنهادات گوناگون ارائه مى‌دهند، تمايل خويش را به شرکت فعال در بازى‌ها و رعايت حال رفيقان در بازى ابراز مى‌دارند. گاهى نيز کردار نيک آنها را به يارى و سخاوت اولياء آنها وابسته مى‌سازند و اين ويژهٔ کوچکترها است که مثلاً مى‌خواهند آب‌نبات و يا بيسکوئيت از خانه بياورند و بين دوستان خود تقسيم کنند. مربى به اين‌گونه کودکان يادآور مى‌شود که آنها خود مستقلاً مى‌توانند خيلى کارهاى خوب انجام دهند. مربى همچنين يادآور مى‌شود که برخى از کودکان تنها پيشنهادهاى خوبى مى‌دهند و اما در عمل دوستى خود را نشان نمى‌دهند (و نام آنها را ذکر مى‌کند).

گفتگوهاى ذکر شدهٔ بالا که سالى چند بار انجام مى‌گيرد به پرورش روح محبت و دوستى در کودکان گروه و گسترش مناسبات دوستانه ميان آنان کمک مى‌کند.

مربى در گفتگوهاى گروهي، در کارهاى آموزشي، در صحبت‌ها و در بازى‌ها مى‌تواند خصايل اخلاقى هر يک از کودکان گروه را به‌طور متمايز مشخص سازد و به پرورش جنبه‌هاى موردنياز بپردازد. مثلاً براى آن عده از کودکان دورهٔ آمادگى که از لحاظ رفتار و اخلاق در سطح بالاترى قرار دارند پرورش استعداد ارزيابى ديگران و ارزيابى از خود، حائز اهميت است. اين امر هم بر تکامل و پيشرفت شخصى آنان و هم در برقرارى عدالت در مناسبات متقابل تأثير مى‌گذارد.

در مورد کودکانى که به لحاظ خودپسندى و خودنمائى با همسالان خود سازگار نيستند مربى بايد تدابيرى اتخاذ کند که تصور استثنائى بودن در آنها فروکش کند 'تنها تو نيستى که مى‌توانى بازى‌هاى جالب پيشنهاد کني، يا بازيچه براى بازى بسازي. ديگران قادر هستند اين کار را حتى بهتر از تو انجام دهند، ضمن اينکه اصول دوستى را هم رعايت مى‌کنند' ... بايد به کودکان چه در کودکستان و چه در خانه آموخت که مفاهيمى که در ذهن خود از دوستي، رفاقت و عدالت دارند در عمل پياده کنند و براى اين کار بايد به آنها پيشنهاد کرد به کوچکترها بازى‌هاى جالب بياموزند و با آنها بازى کنند. با اين عمل از جمله مى‌توان نخوت و خودپسندى را از آنان دور ساخت.

دستاوردهاى تربيتى کودکان را طى سال، مى‌توان در تابستان ضمن بازى 'گردش توريستي' بررسى کرد. تا اين وقت کودکان دوره‌هاى آمادگى از طريق صحبت‌ها و داستان‌ها معلوماتى دربارهٔ جهانگردى کسب کرده‌اند. کودکان پيش از بازى و هنگام آن وظايف سازماندهى را بر عهده دارند. آنها مستقلاً به چند گروه تقسيم مى‌شوند: گروه خوراک، گروه بازى و استراحت، گروه دوستداران طبيعت، گروه اکتشاف و غيره. آموزگاران طورى عمل مى‌کنند که مسائل را خود کودکان مستقلاً برپايهٔ اصول دوستى و رفاقت حل و فصل کنند: انتخاب مسئولان گروه‌ها، تدارک وسايل و بازيچه‌هاى لازم، مذاکرهٔ پيرامون برنامه‌هاى راهپيمائى ... و در پايان مذاکره دربارهٔ چگونگى اجراء راهپيمائى (نکات مثبت و منفى آن).

هرگاه کارهاى تربيتى بر زمينهٔ پرورش روح دوستى و محبت ميان کودکان (دورهٔ آمادگي) منظماً انجام گيرد، نتايج مثبت آن به روشنى در رفتار آنها، در تدارک بازي، ضمن بازى و در معاشرت‌هاى آنان مشاهده خواهد شد.