پرورش نهال دوستی در کودکان ارشد کودکستانی (دورهٔ آمادگی) (۲)

به‌منظور حلّ موفقيت‌آميز مسائلى که در برنامهٔ تربيتى کودکان گنجانيده شده، لازم است که بازى‌ها و ساير فعاليت‌هاى کودکان را مستقيماً زير نظر قرار داد و دست‌آوردها و نارسائى‌ها را آشکار ساخت. اين نظارت بايستى هدف‌دار باشد. براى اين کار مى‌توان شاخص‌هاى زيرين را در تعيين وضع مناسبات دوستانه ميان کودکان گروه، اساس قرار داد:

- علاقه به داشتن دوستان صميمى و مهربان و دلسوز، ولى نه به زبان ديگران.

- علاقه‌مندى به کارهاى همسالان، توافق در استفاده از بازيچه‌ها، توافق در بازى باهم و تقسيم نقش‌ها، احترام به خواسته‌هاى ديگران.

- دلسوز بودن نسبت به همبازى‌ها در گروه، دلسوز بودن نسبت به کار عمومي، به پيشرفت بازى‌هاى دوستانه، کمک و کمک متقابل (تمايل و علاقه به انجام کارى به سود کودکان، به سود گروه)، تمايل به رهانيدن و نجات همبازى‌ها از مشکلات.

- بى‌طرفى و بى‌نظرى در ارزيابى ديگران و ارزيابى خويش، توانائى در صرف‌نظر کردن از تمايلات خويش به سود همبازى‌ها (به‌طور عادلانه) و خوشحال شدن از اين عمل.

- ابراز دوستى و علاقه به دوستى به ميل خود (و نه به دستور و توصيهٔ بزرگترها) داشتن مناسبات دوستانه نه تنها در حضور مربي، بلکه بدون حضور او نيز.

شاخص‌هاى ذکر شده در بالا مى‌تواند براى مربيان در پرورش روح دوستى ميان کودکان دورهٔ آمادگى کودکستان، توجيه‌کننده باشد. به‌منظور تعيين افق و دورنماى احساسات دوستانه و نوع ‌پرورانه‌اى که در کودک پرورش‌يافته است مى‌توان از 'حادثه‌سازي' در بازى بهره جست. براى اين کار، در بازى‌هاى معمولى وظايف اخلاقى نيز گنجانده مى‌شود:

بازيکن مى‌بايستى به وضع دشوار همبازى خود توجه کند و چاره براى نجات وى بيانديشد: لازم است که چاره را خود کودک مستقلاً پيدا کند و راهنمائى مربى فقط در موارد فوق‌العاده ضروري، صورت گيرد.

پرورش دوستى و محبت در کودکان هم در جريان کارهاى دسته‌جمعى و هم ضمن برخوردهاى انفرادى با در نظر گرفتن پيشرفت خصايل اخلاقى هر يک انجام مى‌گيرد. در کارهاى دسته‌جمعى تمامى کودکان گروه، قبل از هر چيز، بايد شرايط مناسب براى بازى يا کارهاى ديگر فراهم ساخت و سپس هم کودکان را فعالانه بدان جلب کرد. مثلاً پيش از صبحانه و يا پس از کلاس درس بازديد دسته‌جمعى از بازيچه‌ها به‌منظور اطلاع از نظر کودکان دربارهٔ نواقص بازيچه‌ها و چگونگى تکميل آنها. خود کودکان نوعى بازى‌اى را که مى‌خواهند اجراء کنند به مربى پيشنهاد مى‌کنند و هرگاه کمبودى از نظر بازيچه داشته باشند، ابراز مى‌دارند. مربى امکان مى‌دهد که کودکان دوست، به اتفاق هم در کار و يا بازى شرکت جويند و ضمناً انتخاب افراد جديد با نظر آنها و مصلحت بزرگترها انجام مى‌گيرد. کودکان پيش از شروع بازى و در جريان آن در مورد رعايت مقررات بازي، رعايت ادب نسبت به يکديگر و کمک به هم موافقت مى‌کنند. مربى از کودکان خواهش مى‌کند دربارهٔ کارها و بازى‌هاى خود در کودکستان با اولياء خود صحبت کنند و آنها را کاملاً در جريان بگذارند و ضمناً نظر آنها را جويا شوند.

هرگاه در کودکستان مصالح و وسايل عمدهٔ ساختمانى از قبيل تير و تخته و تختهٔ سه‌لائى براى ساختن اتومبيل، کشتى و قطار و غيره موجود نباشد مى‌توان با کمک اولياء کودکان اين مصالح را تهيه کرد.

بايد خاطرنشان ساخت که توجه بزرگسالان نسبت به فعاليت کودکان علاوه بر اينکه علاقهٔ آنان را به بازى جمعى افزايش مى‌دهد، از امکان ناسازگارى و قهر کردن آنان به ميزان زيادى جلوگيرى مى‌کند و در ضمن کودکان را به محتاط بودن در حفظ بازيچه‌ها و مواظبت از آنها عادت مى‌دهد.

براى پرورش روح محبت و دوستى در کودکان به‌وسيلهٔ بازي، بايد به موضوع و مضمون بازى اهميت داد، بايد بازى‌هاى محبوب کودکان مانند 'در خانواده' ، 'در کودکستان' ، 'خلبانان' ، 'دريانوردان' ، 'سفر در کشور' و غيره را با مضامينى حاوى دوستى و همکارى و کمک متقابل طرح‌ريزى کرد.

مربى بايد چه در ساعات اشتغال کودکان و چه در غير آن پيوسته کوشش کند. معلومات آنها را افزايش دهد (به پرسش‌ها پاسخ گويد، خود پرسش‌هائى طرح کند، از ادبيات ويژهٔ کودکان استفاده کند و غيره.) مربي، هنگام گردش کودکان و بازديد از مؤسسات گوناگون، جنبه‌هاى تربيتى را از نظر دور نمى‌دارد: کاردوستى کارمندان و کارکنان مؤسسات، احساس مسئوليت آنان، کمک دوستانه به همديگر، خدمت به هم‌نوعان با کار خويش و غيره. اين گردش‌ها بسيار ثمربخش خواهد بود گاهى مربى از پيش دربارهٔ هدف آن براى کودکان صحبت کند و آنان را براى نتيجه‌گيرى اخلاقى از اين گردش‌ها آماده سازد. در اين‌صورت نتيجهٔ مطلوب آسانتر به‌دست خواهد آمد و کودکان در بازى‌هاى آيندهٔ خود آن را منعکس خواهند ساخت. کودکان دورهٔ آمادگى اصولاً تمايل و توانائى آن را دارند که در بازى‌ها مشاهدات مستقيم خويش را با شنيده‌ها درآميزند و چهره‌ها و شخصيت‌هائى بيافرينند.

هرگاه کودکان آداب رفتار با يکديگر را هنگام انتخاب موضوع بازي، تقسيم نقش‌ها و تعيين نقش‌هاى عمده خوب فراگيرند، اين امر به قرارى مناسبات نيکو و در نتيجه گسترش دوستى ميان آنها کمک مى‌کند. کودکان بايد منشور زيرين را که مربوط به بازى جمعى است بياموزند:

- در انتخاب موضوع بازى و در حين بازى مهربان، باادب و درستکار باش.

- زمانى که بازى جالبى را پيشنهاد مى‌کني، خوبى آن را ثابت کن. به پيشنهادهاى ساير کودکان خوب و تا آخر گوش بده.

- در بازى‌ها هر نقشى خوب و جالب است، به شرطى که بتوانى آن را درست ايفاء کني.

- تقاضا نکن که هميشه نقش عمده به تو واگذار شود، چون که ساير کودکان هم خواهان اجراء اين نقش‌ها هستند.

- مزاحم دوست خود که مشغول بازى است مباش؛ اگر مى‌خواهى با او بازى کني، اجازه بگير.

- هنگامى که با دوستان خود همبازى هستي، در فکر کمک به آنها باش.

- کوشش کن نقش خود را خوب و دقيق ايفاء کنى و قواعد بازى را به‌درستى رعايت کني.

- هرگاه با دوستان خود مشغول بازى هستي، بدون توافق آنها کنار نرو.

فراگيرى اين قواعد از طرف کودکان مستلزم فراهم آوردن شرايط مساعد است: بايستى توجه آنان را به رفتار خوب دوستان آنها جلب کرد، کودکان نمونه را نام برد و آنها را تشويق کرد، دربارهٔ دوستى همسالان آنها در ساير کودکستان‌ها براى آنها صحبت کرد.