پرورش مهارت سازماندهی در کودکان (۲)

در آغاز کار، مربى در جمع‌آورى وسايل و مصالح لازم جهت ساخته‌کارى به کودکان کمک مى‌کند، طرق ساختن بازيچه‌ها را نشان مى‌دهد و ترتيب کار را مشخص مى‌سازد. او گاهى نيز به‌منظور تشويق کودکان، بازيچه را در حضور آنان و يا با مشورت با آنان مى‌سازد. در اين بازى‌ها کودکان به‌تدريج استعداد و مهارت سازندگى کسب مى‌کنند و با روش‌هاى برپائى کار دسته‌جمعى آشنا مى‌شوند.

در مراحل بعدى کوشش مربى مصروف اين خواهد بود که کودکان آنها بازى سازندگى را داير کنند. او برنامهٔ کار را تنظيم و وسايل لازم را در اختيار آنها قرار مى‌دهد.

به‌منظور ايجاد نظم در سازندگى و افزايش علاقهٔ کودکان، مربى مى‌تواند گروه را به دو يا سه دسته تقسيم کرده و با مشورت با کودکان براى هر دسته مسئولى (سازمانده) تعيين کند و وسايل کار را به‌دست او بسپارد. اين مسئول پاسخگوى حفظ وسايل، تميزى محل کار، کيفيت بازيچه‌هاى ساخته شده و همچنين همکارى و هماهنگى سازندگان خواهد بود.

در اينجا مربي، کار کودکان و مسئولان را زير نظر مى‌گيرد و به مسئولان در مورد وظايف آنها توجه مى‌دهد. سازندگان دربارهٔ اشکالات کار به مسئولان مراجعه مى‌کنند و هنگامى که آنها قادر به پاسخگوئى نباشند، مربى به کمک آنها مى‌شتابد. در پايان کودکان دربارهٔ اينکه چگونه کار کردند، چه دشوارى‌هائى داشتند و به عقيدهٔ آنها چه کسى و يا چه کسانى بهتر از همه کار کرده‌اند نظر خواهند داد.

نکتهٔ مهمى که بايد در تقسيم گروه به دسته‌ها در نظر داشت ترکيب اين دسته‌ها براى کار دسته‌جمعى است. بهتر است ترکيب دسته‌ها با رضايت خود کودکان باشد و آنها خود همبازيان خود را برگزينند و از ميان خود يک نفر مسئول (سازمانده) براى دسته انتخاب کنند.

آموزش انتخاب صحيح مواد و مصالح لازم براى ساختن بازيچه‌هاى موردنظر به پرورش استعداد سازماندهى در کودکان کمک مى‌کند. در آغاز آموزگار به مقدار لازم مواد و وسايل سازندگى در اختيار کودک مى‌گذارد تا او ميزان و معيار را احساس کند. سپس مواد گوناگون که در ميان آنها اشياء موردنظر نيز وجود دارد، به ميزان بيش از آنچه که براى ساختن لازم است در اختيار او قرار مى‌دهد تا خود او مواد لازم را از ميان آنها انتخاب کند. اين يکى از شيوه‌هائى است که انتخاب درست را به کودک مى‌آموزد.

گاهى نيز آموزگار از مسئولان دسته‌ها مى‌خواهد که مستقلانه وسايل لازم را براى ساختن بازيچه‌هاى معين شده براى دستهٔ خود انتخاب کند. او سپس اين کار را بر عهدهٔ تک‌تک افراد دسته قرار مى‌دهد.

بازيچه‌ها و ساخته‌کارى‌ها برحسب نياز بازى‌ها و با پيشنهاد و سفارش کودکان ساخته مى‌شود و ميزان اين سفارشات وابسته به محتواى بازى‌هاى ابتکارى موضوع‌دار و نقشه‌دار است.

توانائى سازماندهى نه تنها براى برپائى کار دسته‌جمعى بلکه براى کار انفرادى هم لازم است. از اين‌رو مى‌توان ساختن بازيچه را به‌طور انفرادى نيز به کودک محول کرد. اما در چنين حالتى بايستى اين شوق و ذوق را در وى به‌وجود آورد که بازيچه را نه تنها براى خود، بلکه براى همبازى‌هاى خود نيز مى‌سازد و در بازى دسته‌جمعى مورد استفاده قرار خواهد گرفت و اين افتخارى است براى او.

يکى از راه‌هاى فعال ساختن کودکان در سازندگى تشويق اجتماعى کار آنان است. براى اين کار مربى مى‌تواند نمايشگاهى از بازيچه‌هاى ساختهٔ دست کودکان برپا کرده و از اولياء کودکان و ساير گروه‌هاى کودکستان براى تماشاى آن دعوت کند. مربى ضمن مقايسهٔ ساخته‌کارى‌هاى اوليهٔ کودکان گروه با آخرين ساخته‌هاى آنها، موفقيت آنان را به تماشاگران نشان مى‌دهد.

بايد خاطرنشان ساخت که آموزگار در امر پرورش استعداد سازماندهى در کودکان ضمن بازى‌هاى سازندگى (بازى و کار) با دشوارى‌ها بسيارى روبه‌رو مى‌گردد که دانش و آزمودگى آن در برطرف کردن آنها به وى يارى مى‌رسانند.

مثلاً پس از آنکه کودکان گروه به‌منظور اجراء بازى‌هاى سازندگى با ميل خود و برپايهٔ سوابق دوستى به چند دسته تقسيم شدند در ابتدا همکارى دوستانه ميان آنها برقرار است، اما بعداً در نتيجهٔ رقابت ميان دسته‌ها براى بهتر ساختن بازيچه‌ها و مورد تشويق قرار گرفتن گرايش ديگرى در آنان پديد مى‌گردد. کودکان ماهرتر باهم قرار مى‌گذارند که باهم در يک دسته متحد شوند و آنهائى را که کمتر مهارت دارند از خود برانند. اين در حقيقت تظاهر مبارزهٔ آشکار انگيزه‌هاى فردى و اجتماعى در کودکان است.

در اينجا رهبرى زيرکانهٔ آموزگار مى‌تواند بر اين دشوارى فائق آيد و نگذارد که در کودکان انگيزهٔ خودخواهانه جايگير شود.

همچنين گاهى ميان مسئول دسته (سازمانده) و برخى از کودکان اختلافاتى رخ مى‌دهد. معلوم است که کودکِ مسئول کم‌تجربه است و در آغاز برخى از او تبعيت نمى‌کنند و به مشورت‌هاى او گوش نمى‌دهند، يا اينکه فرد مسئول ابتکارات ديگران را در نظر نمى‌گيرد و اصرار مى‌ورزد نظر خود را تحميل کند، که باز هم بر آموزگار است که اين اختلافات را منصفانه حل و فصل کند.

برطرف ساختن نابرابرى کودکان در گروه يکباره امکان‌پذير نيست. بسيارى هستند که در بازى‌ها غيرفعال هستند، در حالى که بعضى بسيار فعال هستند و پيوسته مى‌کوشند جاى اول را احراز کنند. اجراء مقررات و قواعد عمومى رفتار کودکان در بازى‌ها مى‌تواند در رفع تدريجى اين نابرابرى‌ها و کمک به کودکان کمرو و خجول در احراز مقام شايسته در گروه مفيد واقع شود. محتواى اين مقررات به قرار زير است:

- هر يک از کودکان حق دارد سازمانده بازى باشد.

- سازمانده (مسئول) بازى با رضايت همهٔ شرکت‌کنندگان در بازى انتخاب شود.

- هيچ‌کس خود را براى نقش سازمانده پيشنهاد نمى‌کند، اين کار دور از نزاکت است.

- کودکانى که مايل به بازى هستند بايد قبلاً باهم توافق کنند که کدام بازى را اجراء خواهند کرد و چگونه، و شرکت‌کنندگان چه کسانى خواهند بود؛ آنها موظف هستند خود مسائل مورد اختلاف را منصفانه حل و فصل کنند؛ بازى را با نظم و ترتيب به پايان برسانند؛ و هرگاه کودکى نخواست به بازى ادامه دهد، او مى‌بايست علت آن را به همبازي، و مسئول بازى بگويد.

- همهٔ بازيکنان موظف هستند باهم با احترام رفتار کنند، نظر همبازى‌ها را به حساب آورند، نسبت به برهم‌زنندگان نظم و انضباط در بازى سختگير باشند.