تأثیر بازیچه‌های شکل‌دار و مسطوره‌ای بر کودکان خردسال

(۱) منظور از بازيچه‌هاى شکل‌دار و مسطوره‌اى بازيچه‌هائى هستند، به شکل جانداران و وسايل خانه و غيره که کودکان آنها را در بازى‌هاى ابتکارى و موضوع‌دار مورد استفاده قرار می‌دهند.

دانشمندان رشتهٔ تعليم و تربيت کودک بازيچه را وسيلهٔ مهمى براى رشد فکرى و تربيت کودک مى‌دانند. بازيچه قبل از هر چيز بچه را متحير مى‌سازد و اين حيرت سرآغاز درک و راه به سوى معرفت و شناخت است.

بازيچه کمک مى‌کند تا کودک با محيط خويش آشنا شود و به‌وسيلهٔ همين بازيچه برداشت‌ها و تجربيات او را تکميل و تثبيت و نيز نياز او را به فعاليت و آميزش ارضاء کند.

براى کودک هيچ‌چيز جاى بازيچه را نمى‌گيرد. او نه تنها با عروسک خود بازى مى‌کند، بلکه به او روح مى‌بخشد، با او دوست مى‌شود، دوستى که مى‌تواند در شادى او، در رازهاى کوچک او، در تشويش‌ها و نگرانى‌هاى او شريک باشد. بازيچه تماماً در اختيار کودک است، تحت تسلط و مورد تخيّل او است. عروسک مى‌تواند دوست او يا دختر او باشد، مى‌تواند به کودکستان برود و يا دبستان. براى کودکان چهار - پنج‌ساله بازيچه نشانهٔ به‌وجودآورندهٔ بازى است. مثلاً عروسک به دختربچه بازى مادر - دختر را و ماشين کوچولو به پسربچه بازى راننده را نمودار مى‌سازد. محتوى بازى را هميشه بازيچه‌ها تعيين مى‌کنند و همين بازيچه‌ها زمينه‌ساز رشد انديشهٔ خلاق در کودک هستند.

بازيچه‌هاى شکل‌دار و مسطوره‌اى که به شکل انسان و موجودات ديگر و اشيائى که در زندگى انسان به‌طور واقعى وجود دارند مانند حيوانات، پرندگان، ماهى‌ها، نباتات، وسايل حمل و نقل، وسايل فني، وسايل معشتى و غيره است، تأثيرات تربيتى شگرفى بر روى کودکان دارند. اين بازيچه‌ها تصورات کودک را گسترش مى‌دهند، خاطرات او را در ذهنش زنده مى‌سازند و به او امکان مى‌دهند تا تجارب زندگى خود را پربارتر سازد.

باريچه‌هاى عروسکى و کالائى نه تنها در کودک هوس بازى‌هاى گوناگون را به‌وجود مى‌آورد بلکه به او در اجراء نقش‌هاى مختلف و پياده کردن فکر و نقشه‌ٔ او کمک مى‌کند. مثلاً عروسک، دختربچه را در اجراء نقش مادر، و اتومبيل و هواپيما پسربچه را به بازى مى‌کشاند. به‌تدريج که کودک خردسال بزرگتر مى‌شود نگرش او نسبت به بازيچه عوض مى‌شود. او ديگر بازيچه‌اى را برمى‌گزيند که بتواند به کمک آن نقشهٔ خود را عملى سازد. از اين‌رو مى‌بايستى آن بازيچه را که کودک دوست دارد و براى او لازم است و حس استقلال او را ارضاء مى‌کند و در او علاقه به بازى را به‌وجود مى‌‌آورد، در اختيار او قرار داد.

کودک در محيط خانواده شروع به درک و فهم جهان واقعى مى‌کند. مهر به مادر و پدر و محبت نسبت به بستگان و نزديکان تأثيرات عميق در او به‌جاى مى‌گذارد و دل او مى‌خواهد که 'مثل ماد باشد' ، 'به پدر شباهت داشته باشد' و اين خود موضوع بازى را تعيين مى‌کند. علاقهٔ بسيار کودکان به عروسک و بازيچه‌هاى مجسم‌کنندهٔ وسايل خانه از همين جا ناشى مى‌شود.

توجه کودک به‌تدريج به ساير پديده‌هاى محيط زندگى جلب مى‌گردد. او نسبت به مشاغل افراد گوناگون مانند راننده، پاسبان، پزشک و غيره کنجکاو مى‌شود. تصورات و برداشت‌هاى او در بازى‌هاى آفريدهٔ خود او منعکس مى‌گردد. اين بازى‌ها اکنون به بازيچه‌هاى مناسب نيازمند است. همچنين قصه‌ها و داستان‌هاى محبوب کودکان بازيچه‌هائى را طلب مى‌کند که مجسم‌کنندهٔ چهره‌ها و شخصيت‌هاى آن قصه‌ها و داستان‌ها باشند.

ما در اينجا اسامى و تعداد برخى از بازيچه‌هاى شکل‌دار و مسطوره‌اى را که براى يک گروه خردسال کودکستانى (کودکان سه - چهارساله) در بازى‌هاى ابتکارى و موضوع‌دار لازم است به‌عنوان نمونه، و به‌طور تقريبى ذکر مى‌کنيم:

اسامى بازيچه‌	تعداد
۱. عروسک‌ها:
عروسک کوچک	۴-۳ عدد
عروسک همسال	۶ عدد

۲. آدمکها
سرباز	۱۵ عدد
ملوان	۱۵ عدد
پسربچه	۱۵ عدد
دختر بچه	۱۵ عدد

۳. شخصيت قصه‌ها:
مادربزرگ	۱
پدربزرگ	۱
دختر بچه	۱
دکتر	۱