|
|
| دوران کودکى از حساس‌ترين مراحل زندگى انسان به‌شمار مى‌‌آيد، چون در اين دوران ذهن (Mind) و روان (Psyche) کودکان تأثيرپذيرى بيشترى از محيط اطراف و اشياء دارد. اکثر روانشناسان بر اين عقيده هستند که دوران کودکى تأثير زيادى بر رشد انسان دارد و بعضي، ذهن انسان را به لوح سفيدى که چيزى بر آن نوشته نشده است، تشبيه مى‌کنند.
|
|
| حضرت على (ع) به فرزند خود، امام حسن عليه‌السلام، فرمود: 'قلب کودک مانند زمين بى‌گياه است، هرچه بر او عرضه شود مى‌پذيرد. به همين جهت، من پيش از آنکه قلب تو سخت شود و دلت مشغول گردد، به تأديب تو اقدام نمودم.'
|
|
| کودکان، در دوران خردسالي، عاشق بازى و اسباب‌بازى هستند. يکى از کارکردهاى اسباب‌بازى‌هاى کودکان انتقال ارزش‌ها و باورهاى اجتماعى است. کودک، به‌وسيلهٔ بازى با انواع اسباب‌بازى‌ها، با نقش‌هاى مختلف اجتماعى آشنا مى‌شود. به‌عنوان مثال، هنگامى که کودکى با وسايل پزشکى بازى مى‌کند، به نقش پزشک و کارهائى که انجام مى‌دهد، نظير درمان و طريقهٔ استفاده از وسايل، آشنا مى‌شود.
|
|
| همچنين، زمانى که با وسايل مربوط به راهنمائى و رانندگى مانند پليس، موتورسوار پليس، چراغ‌هاى راهنمائى و دستکش سفيد بازى مى‌کند، به چگونگى کار پليس راهنمائى که نظارت بر عبور و مرور است، پى مى‌برد.
|
|
| همين‌طور هم هنگامى که مشغول بازى با آدمک مرد جنگى مانند رمبو، کماندو و مانند آنها است، سعى مى‌کند خود را در نقش همان عروسک ظاهر سازد. يا، زمانى که دخترى با عروسکى بازى مى‌کند، به نحوهٔ آرايش و لباس پوشيدن فرهنگ ديگرى پى مى‌برد.
|
|
| براى مثال، وقتى عروسک‌هاى باربى که قبلاً ساخت آمريکا بوده و اکنون امتياز آن به چين واگذار شده است، در اختيار کودکان قرار مى‌گيرد، آن هم با کيفيتى که داراى بدن‌هائى بسيار انعطاف‌پذير، نيمه‌عريان و طبيعى است، قطعاً اين عروسک‌ها تأثيرات منفى خود را بر اذهان خردسالان مى‌گذارد و ضمير ناخودآگاه آنان را نسبت به حجاب بى‌تفاوت مى‌کند.
|
|
| بر طبق نظريهٔ يادگيرى اجتماعي، کودک مى‌تواند با اين ويژگى‌ها همانندسازى کند و از آنها الگو بگيرد. همچنين، زمانى که کودک به بازى‌هاى رايانه‌اى که انواع و اقسام آن در بازارهاى داخلى کشورمان وجود دارد، مشغول مى‌شود، بدون اينکه خود بخواهد، با نگرش‌ها و باورهاى متفاوتى رويارو مى‌شود و اين باورها و نگرش‌ها را کسب امتيازاتى که به او اجازه مى‌دهد به مرحلهٔ بعدى برود، تقويت مى‌کند. بدين‌ترتيب، کودک، از طريق بازى با اسباب‌بازى‌ها، با ارزش‌ها، باورها و نگرش‌هاى فرهنگ‌هاى مختلف که همان کشورهاى سازندهٔ آن هستند، آشنا مى‌شود. بنابراين، اگر با ديدى وسيع به پيامدهاى فرهنگى اسباب‌بازى‌هاى کودکان نگاه کنيم، متوجه مى‌شويم که چگونه کودکان اين مرز و بوم، به‌وسيلهٔ بازى با اسباب‌بازى‌ها، مورد هجوم انواع ضد ارزش‌ها، نگرش‌ها، طرز تلقى‌ها نحوهٔ لباس پوشيدن، ويژگى‌هاى ظاهرى جسماني، آرايش کردن و ... سازندگان اسباب‌بازى‌ها قرار مى‌گيرند.
|
|
| بنابراين، يکى از نکات مهم در طراحى و ساخت اسباب‌بازى‌ها، رعايت جوانب ارزشى سنتى و ملى است. ما بايد ارزش‌هاى دينى و ملى و ايرانى خودمان را در شکل‌گيرى اسباب‌بازى‌هاى خود به‌کار ببريم. همان‌طور که چين عروسکى مى‌سازد که چهره و آرايش مو و لباس آن نشان‌دهندهٔ فرهنگ کشور سازندهٔ آن است، ما هم بايد عروسکى بسازيم که چهرهٔ آن در عين جذابيّت، سنتى و ايرانى باشد و مليّت و ارزش‌هاى ما در آن ديده شود تا ما هم ردّپاى آداب و سنن خودمان را در اسباب‌بازى‌هاى خود ببينيم و حتى در بعضى قسمت‌ها آن را احياء کنيم. اين ضرورتى است که توليدکنندگان بايد بدانند از امکانات موجود چگونه بهترين بهره را بگيرند.
|
|
| پيشنهادهائى براى نظارت بر توليد و واردات اسباب‌بازى
|
|
| - آگاهى دادن به پدران و مادران در مورد نقش اسباب‌بازى‌ها، اثرها و پيامدهاى فرهنگى آن (تقويت سياست آموزشى و ترويجى از طريق رسانه‌ها، به‌ويژه صدا و سيما).
|
|
| - سرمايه‌گذارى و طراحى بازى‌هاى رايانه‌اى متناسب با فرهنگ اسلامى - ملى کشورمان و حتى‌الامکان صدور اين‌گونه بازى‌ها به ساير کشورها.
|
|
| - سازمانى خاص جهت تبيين معيارهاى لازم براى تهيهٔ اسباب‌بازى تأسيس گردد تا بر کم و کيف آن نظارت شود.
|
|
| - ساخت اسباب‌بازى‌ها در حقيقت کارى فرهنگى در جهت رشد و تکامل شخصيت کودک و نوجوان است، به همين دليل ضرورت دارد که همهٔ شرکت‌هائى که در توليد و عرضهٔ اسباب‌بازى فعاليت مى‌کنند موظف شوند تا جهت طراحى و توليد انواع اسباب‌بازي، از نظر متخصصان علوم تربيتي، روانشناسى و طراحان صنعتى در تمامى مراحل تهيه و ساخت اسباب‌بازى استفاده کنند.
|
|
| - نظر به اهميت هويت‌يابى فرهنگى در دوران کودکي، سياست‌گذاران فرهنگى مى‌بايد توجه خود را به شيوه‌هائى معطوف دارند که از طريق آنها نمادها و ارزش‌هاى ملى به کودکان انتقال يابد؛ کودکان به‌وسيلهٔ آنها با فرهنگ ملى و دينى خود آشنا شوند و آن را درونى سازند. از اين‌رو، توصيه مى‌شود ساخت اسباب‌بازى ملى - يا به‌صورت مشخص‌تر - عروسک ملي، مورد توجه قرار گيرد.
|
|
| عروسک ملى که رفته‌رفته جاى خود را در حافظهٔ جمعى کودکان باز خواهد کرد، ارزش‌ها و نمادهاى ايرانى اسلامى را به کودکان معرفى مى‌کند و در فرآيند هويت‌يابى نقش مهمى خواهد داشت. از اين‌رو، پيشنهاد مى‌شود از اين‌گونه کارها حمايت مالى و معنوى صورت گيرد.
|
|
| - در طراحى و ساخت اسباب‌بازى‌ها، جنبه‌هاى فرهنگي، روانى و بهداشت کودک را بايد در نظر گرفت. کم و کيف توليد اسباب‌بازى کودکان بايد تحت نظارت دقيق و کارشناسى قرار گيرد تا اثر سوئى در پى نداشته باشد. به‌طور کلي، توليدکنندگان بايد استانداردها را رعايت کنند. در اين زمينه، مؤسسهٔ استاندارد و تحقيقات صنعتى ايران بايد ضوابط اجرائى را تدوين کند و در اختيار توليدکنندگان قرار دهد.
|
|
| - با توجه به تأثيرى که اسباب‌بازى بر روح و روان کودک مى‌گذارد، تأکيد مى‌شود که مرکز استاندارد و تحقيقات صنعتي، از نظر معيارهاى لازم و وزارت بهداشت و درمان (بررسى مواد به لحاظ کيفيت، رنگ‌ها، جنس مواد درجهٔ ۱ و ۲ و ...) اسباب‌بازى‌ها را مورد توجه قرار دهند و از محل توليد و محصولات آنها به‌طور مرتب و مکرر ارزيابى به‌عمل آورند. بررسى‌هاى اوليه متأسفانه حاکى از آن است که در اغلب پلاستيک‌فروشى‌ها، خرّازى‌ها و اسباب‌بازى‌فروشى‌ها، انواع اسباب‌بازى‌هاى پلاستيکى ساخته شده از مواد بازيافتى و کهنه است که از آنها انواع عروسک‌ها، ماشين‌هاى پلاستيکى و قطعات لگو ساخته مى‌شود.
|
|
| - تشويق و هدايت دانشجويانى که پايان‌نامهٔ کارشناسى ارشد و حتى دکترى خودشان را در رابطه با طراحي، توليد، آثار مثبت و منفى و ... اسباب‌بازى‌ها انتخاب کرده‌اند.
|
|
| - تشکيل سمينارهاى دوره‌اى دربارهٔ اسباب‌بازى‌ها و اثرهاى فرهنگي، اجتماعى آنها با استفاده از وجود استادان دانشگاه و کارشناسان طراز اول در اين زمينه.
|
|
| - وجود اتحاديه، انجمن يا جامعه‌اى صنعتى براى بررسى مشکلات و مسائل اين صنف کاملاً ضرورى است.
|
|
| - تأسيس و انتشار نشريهٔ ويژه‌اى در ارتباط با صنعت اسباب‌بازى که آخرين تحقيقات و دستاوردهاى علمى و صنعتى در جهان در آن بيان شود، تا سطح اطلاعات و آگاهى‌هاى دانش‌پژوهان، توليدکنندگان، فروشندگان، مربيان و پدر و مادرها افزايش يابد.
|
|
| - مشخص شدن يک سازمان، نهاد به‌عنوان متولى مستقيم که در سياست‌گذارى توليد، نظارت بر توليد و ساخت، نظارت بر واردات و توجيه پدر و مادرها در رابطه با آثار مثبت و مخرّب اسباب‌بازى‌ها.
|
|
| - در مورد تقليد از اسباب‌بازى‌هاى خارجي، پسنديده‌تر آن خواهد بود که گروهى از استادان آشنا به مسائل روانشناسى و تربيتى کودکان، اسباب‌بازى موردنظر را، از هر حيث، مورد بررسى قرار دهند و پس از کشف هدف و يا اهداف سازندگان و تطابق آنها با فرهنگ و آداب و رسوم ما، جواز ساختِ آن را صادر کنند.
|
|
| در اين زمينه گام‌ها بايد آنچنان مستحکم برداشته شود و تقابل بايد به اندازه‌اى استوار باشد که جرأت و جسارت تخلّف سلب شود و متخلف بايد بداند که بازى با افکار و ذهنيات و روان کودکان اين مرز و بوم، او را با مجازات و برخورد شديد قانونى مواجه خواهد ساخت (براى کسب اطلاعات بيشتر دربارهٔ راهکارهاى عملي، به مجلهٔ فرهنگ عمومى پائيز و زمستان ۷۵ مراجعه شود).
|
