۳۵۰۰ ق.م. پاپیروس

آغاز نگارش بر روى کاغذ پاپيروس به نيمه هزاره چهارم پيش از ميلاد مى‌رسد. در آب‌هاى راکد و باتلاق‌هاى دلتاى رود نيل گياهى به وفور مى‌روئيد که به يونانى به آن پاپيروس (Papyros) مى‌گفتند. اين گياه به گياهان بنددار تعلق دارد. ساقه اين گياه به چندين متر مى‌رسد. ساقه گياه مثلثى شکل است و عرض آن به اندازه عرض دست انسان است. اين گياه را به اندازه‌هاى يک مترى و لايه‌هاى نازک بريده و مى‌فشردند. سپس آنها را در کنار هم مى‌چيدند و لايه‌هاى ديگر را به شکل صليب‌وار روى لايه اولى قرار مى‌دادند آنگاه با چکش مخصوص بر اين دو لايه مى‌کوبيدند تا بر هم بچسبند. شيره‌اى که در اين گياه بود به چسبيدن قطعات کمک مى‌کرد. چسب آن بقدرى محکم بود که پس از قرن‌ها تا به امروز باقى مانده است. آنها بخش افقى را رکتو (Recto) و روى زيرين را که پشت کاغذ مى‌شد ورسو (Verso) مى‌ناميدند. مصريان اين اوراق را در نيل غرقاب مى‌کردند و در آفتاب خشک شده و جلا مى‌دادند و پس از صاف کردن لبه‌ها آنها را به اندازه طول يک صفحه ۲۵ تا ۳۰ سانتى‌متر مى‌بريدند. اگر متنى مفصل مورد نياز بود چند صفحه بر يکديگر الصاق مى‌شد، به گونه‌اى که نوارى با طول ۶ تا ۱۰ متر شکل مى‌گرفت و به ‌ندرت طول آن به بيش از ۴۰ متر مى‌رسيد. نوارى که بدين شکل دور چوب پيچيده مى‌شد، يونانيان آن را اومفالوس (Omfalso) و رومى‌ها اومبيليکوس (Umbilicus) مى‌ناميدند. که طومارى که از پاپيروس فراهم مى‌آمد در يونانى توموس (Tomos) و در لاتين ولوم (Volumen) ناميده مى‌شد.

نگارش برروى کاغذ پاپيروس به شکل ستونى در طول نوار صورت مى‌پذيرفت و کلمات از چپ به راست با يکديگر ارتباط مى‌يافتند. هر ستونى از اين طومار پاگينا (Pagina) ناميده مى‌شد. همين نام هنگام تبديل طومار به کتابچه به صفحه اطلاق شد. کاغذ پاپيروس حدود سال ۱۱۰۰ ق.م. به فنيقيه رسيد، اين کاغذ در قرن هشتم پيش از ميلاد در آشور و در قرن نهم پيش از ميلاد از طريق فنيقى‌ها به يونان رسيد. يونانى‌ها از پايان قرن ششم يا هفتم پيش از ميلاد به نگارش در روى پاپيروس پرداختند. رومى‌ها نام اين کاغذ را چارتا (Charta) يا کارتا ناميدند. کاغذ پاپيروس و کاريرد آن در ديگر مناطق اروپائى با گسترش امپراتورى روم رواج يافت و مصر به بزرگ‌ترين توليدکننده و منبع اين ماده تبديل شد. شمارى از طومارهاى پاپيروس را در يکى از خانه‌هاى شهر هرکولانه به ‌دست آورده‌ايم. اين شهر را آتشفشان فيزوف که در اطراف آن شهر قرار داشت در فوران سال ۷۹ زير مواد مذاب برد، ولى با اين حال طومارهاى پاپيروس مذکور که در خانه‌اى قرار داشت سالم مانده است. فروش اين کالاى مهم از سوى حکومت مرکزى تحت مراقبت هشيارانه قرار داشت. کاغذ پاپيروس با کشتى از طريق بندر اوستيا (Ostia) به روم مى‌رسيد سپس از آنجا به شهر انتقال مى‌يافت. در آنجا در انبارهاى خاص که در تپه اوبيا قرار داشت ذخيره مى‌شد، و بازرگانان تحت نظارت رسمى حکومت کاغذ پاپيروس را از همين انبارها تحويل مى‌گرفتند.