بیابانگردی

بيش از يک‌پنجم مساحت کشور ايران را (افزون بر سيصد هزار کيلومتر مربع) بيابان‌هاى واقعى در برگرفته است. بيابان‌هاى ايران به‌طور عمده ناشى از تأثير کمربند پرفشار جنب حاره بوده و بخشى از کمربند بيابانى بزرگ کره زمين هستند که بخش‌هاى ديگر آن را بيابان‌هاى مشهورى همچون شبه جزيره عربستان صحراى آفريقا، سونوراى مکزيک، نواداى آمريکا و... تشکيل مى‌دهد.

گذشته از وسعت کم‌نظير، که موجب مى‌شود مجموع مساحت بيابان‌هاى ايران در شمار چهار بيابان نخست جهان قرار گيرد. عوامل جغرافيائى متعددى موجب شده است بيابان‌هاى ايران به‌عنوان جاذبه‌هائى سياحتى از موقعيت ممتازترى نسبت به همگنان خود در ديگر نقاط جهان داشته باشند:

۱. مشرف بودن دو رشته کوه بلند به نواحى بياباني، حجم آبرفت ريزدانه ورودى به اين مناطق را بسيار افزايش داده است. در نتيجه شمار و ارتفاع تپه‌هاى ماسه‌اى که متنوع‌ترين عوارض جغرافيائى بيابان‌ها هستند در بيابان‌هاى ايران افزون‌تر از ديگر بيابان‌هاى جهان است.

۲. بخش مرکزى اين بيابان‌ها اغلب حوضه آبريز حوزه‌هاى هيدرولوژيکى بسيار وسيعى است در نتيجه وجود نواحى باتلاقى متعددى در بيابان‌هاى ايران تنوع طبيعى اين مناطق را افزايش داده است.

۳. عوامل پيچيده اقليمى موجب شده‌اند بيابان‌هاى ايران گرم‌تر از ديگر نواحى بيابانى دنيا باشند. آنچنانکه به تصريح شمارى از استادان جغرافياى دانشگاه تهران قطب حرارتى کره زمين، کوير شهداد در کرمان است. براساس يکى از تحقيقات موجود وقوع حدود هفتاد درجه سانتى‌گراد نيز در اين منطقه ثبت شده است. گرمائى تا به اين حد گذشته از آنکه براى علاقه‌مندان به سفرهاى ماجراجويانه خود يک جاذبه سياحتى است با افزون بخشى خاصيت بيابانى در مناطق خشک کشور عامل پرجاذبه‌تر شدن اين مناطق براى طبيعت گردان مى‌شود.

۴. تنها منطقه عارى از حيات کره زمين در کوير لوت ايران قرار دارد. در اين منطقه به طول صد و عرض پنجاه کيلومتر نه تنها هيچ اثرى از حيات گياهى و جانورى به چشم نمى‌خورد بلکه مطلقاً نشانه‌اى از وجود باکترى نيز ديده نمى‌شود. آنچنانکه گروه‌هاى مطالعاتى که مدتى را در اين منطقه به سر برده‌اند مى‌گويند در مدت ياد شده مواد غذائى (که به‌صورت استريل وارد محيط شده است) هرگز فاسد نمى‌شد. حتى شير را نيز مى‌شد به‌صورت روباز نگهدارى کرد. بدون آنکه هيچ تغييرى در آن حاصل شود.

۵. عوارض جغرافيائى کم‌نظيرى همچون شهر خيالى لوت، درياچه نمک، ياردانگ‌ها و 'دق‌ها' گستره‌هاى بلورين و ... به جاذبه بيابان‌هاى ايران افزوده‌اند.

۶. حيات جانورى بيابان‌هاى ايران نيز کم‌نظير است بيابان‌هاى مرکزى آخرين زيستگاه گورخر آسيابى و يوزپلنگ آسيابى است و در ديگر نواحى بيابانى نيز مى‌توان گونه‌هاى کم‌نظيرى همچون جبير، گربه شني، کاراکال، هوبره و ... را مشاهده کرد.

۷. قطعاً بيابان‌هاى ايران تنها نواحى بيابانى جهان هستند که در خود آثار باستانى جا داده‌اند. ده‌ها کاروانسراى کوچک و بزرگ سنگفرش تاريخى دشت کوير و باقى مانده شهر باستانى 'خبيص' از اين جمله‌ هستند.

۸. بخش مهمى از ماجراى سفر سياح مشهور مارکوپولو در بيابان‌هاى ايران گذشته است. بازسازى مسير اين سفر و برگزارى تور کاروان رو با تأکيد بر تکرار سفر مارکوپولو و بازگشت به قرون ميانه براى بسيارى از طبيعت‌گردان از جاذبه فراوان برخوردار بوده و تجربه نشان داده است به متقاضيان اين‌گونه تورها روزبه‌روز افزوده مى‌شود.