توریسم مردم‌شناسی (از منظر اکوتوریسم)

اغلب توريسم مردم‌شناسى به‌عنوان بخشى از توريسم فرهنگى محسوب مى‌شود. اما صرف‌نظر از سنخيت محتوائي، برخى از جاذبه‌هاى مردم‌شناسى همچون توريسم کوچ، روستاگردى و ... در دل قطب‌هاى طبيعى قرار دارند و برآوردها نشان مى‌دهد اغلب متقاضيان شرکت در تورهاى کوچ، روستاگردى و نيز حضور در مراسم بوميان دور افتاده طبيعت‌گردان هستند از اين‌رو به‌ويژه در برنامه‌ريزى‌هاى کلان و تحليل‌هاى اقتصادى مى‌بايست مواردى همچون توريسم کوچ و روستاگردى را از توريسم فرهنگى منتزع دانسته و در زير مجموعه اکوتوريسم مورد بررسى قرار داد. افزون موارد بيش گفته به جاذبه‌هاى اکوتوريستى ايران با همين انگاره صورت پذيرفته است. مى‌بايست توجه داشت که اصولاً توريسم مردم‌شناسى خارج از تحليل‌هاى اکوتوريستى مقوله‌اى بسيار جامع‌تر بوده و مواردى همچون معماري، فولکور زبان و ... را در برمى‌گيرد که قاعدتاً مورد اعتناء برنامه‌ريزان توريسم فرهنگى قرار دارد اما در اکوتوريسم تنها آن بخش از جاذبه‌هاى مردم‌شناسى قابل توجه هستند که در وهله اول 'حاصل انطباق انسان با محيط طبيعى پيرامون او بوده و به‌عنوان جاذبه سياحتى صرفاً در ترکيب با خاستگاه طبيعى آنها هويت مى‌يابند' .

بسيارى از شرق‌شناسان و جغرافى‌دانان برجسته جهان تمدن ايرانى و حاصل انطباق بسيار هوشمندانه با طبيعت چندگانه فلات ايران دانسته‌اند (براى مثال گيرشمن، آکارت اهلرز ژان پى يرديگار در تبيين دستاوردهاى فنى و تکنولوژيک تمدن ايرانى از آن جمله مواردى همچون کوچ، معماري، شيوه‌هاى آبيارى و... رمزماندگارى آنها را در بهره‌گيرى عالى آنها از عناصر طبيعى دانسته‌اند.

کوچ‌نشينى راهى است براى بهره‌گيرى از مراتع و چراگاه‌هاى متفرق و پراکنده در اقليم چهار فصل ايران زادآورى طبيعى هر منطقه با تغيير فصل دگرگون مى‌شود هم از اين‌رو ساکنان فلات ايران از چهار هزار سال پيش به کوچ عمودى در طول سال رو آورده‌اند که به آنها اين امکان را مى‌دهد در فصل گرم از مراتع ييلاقى مناطق کوهستانى و در فصل سرد از مراتع قشلاقى دشت‌ها و جلگه‌ها استفاده کنند بقاى اين شيوه را فنون و مهارت‌هاى بسيار شگفت‌انگيزى تضمين کرده است. آنچنانکه از پس هزارها، کوچ همچنان ادامه دارد.

هنوز هم نزديک به نيمى از مردم ايران در نواحى روستائى زندگى مى‌کنند. شيوه‌هاى معيشت و زندگى در بسيارى از روستاهاى دوردست ايران منحصر به فرد بوده و به‌عنوان بخشى از نمايه‌هاى تمدن ديرپاى ايرانى به‌شمار مى‌آيند.

بسيارى از آداب و رسوم نواحى بومى کشور بخشى از توانمندى صنعت توريسم ايران به شمار مى‌آيد. اگرچه توريسم آداب و رسوم در ايران منحصر شده است به موارد معدودى همچون تورهاى گلابگيرى قمصر کاشان و مراسم مشهد اردهال اما واقعيت اين است که در گوشه و کنار شهر همه ساله بسيارى آئين‌ها برپا داشته مى‌شود که حضور در آنها و دريافتن رمز و راز آنها آروزى بسيارى از علاقه‌مندان به سير و سياحت است. شناسائى اين آداب و رسوم و معرفى آنها اين فرصت را فراهم مى‌آورد که بتوان براى برگزارى تورهاى اکوتوريستى به مضاعف‌سازى جاذبه‌ها پرداخته و شمار متقاضيان آنها را افزايش داد.