نقش بازی در تربیت روح کار دوستیِ کودک

بازى و کار باهم پيوند ناگسستنى دارند. هر يک از بازى‌هاى کودکان شامل کار جسمانى و فکرى آنان است. در بازى نيز مانند کار، کودک از ايجادگرى و پيروزى خود لذت مى‌برد و به نشاط مى‌آيد.

به‌وسيلهٔ بازى مى‌توان در کودک علاقهٔ به کار و فعاليت به‌وجود آورد.

- در گروه نخستين خردسالان کودکستانى (سه‌ساله‌ها):

مربي، کودکان را با بازى‌هائى سرگرم مى‌کند که تقليدى از کار و فعاليت بزرگسالان است، مثلاً: مادر پخت‌وپز مى‌کند، به بچه‌ها غذا مى‌دهد، اتاق را تميز و مرتب مى‌کند، بچه‌ها را با کالسکه به گردش مى‌برد، بابا چيزى مى‌سازد، شوفر رانندگى مى‌کند. در اين سن کودکان تا اندازه‌اى کاربُرد برخى از وسايل سادهٔ کار را مى‌دانند و در بازى‌هاى خود از آنها استفاده مى‌کنند. مثلاً: با بيلچه زمين را مى‌کَنند و با چکش چيزى را مى‌کوبند و ...

آموزگار سعى مى‌کند شرايط بازى را از هر حيث فراهم سازد. براى اين کار قبل از هر چيزى وسايل بازى و بازيچه‌ها را در اختيار کودکان قرار مى‌دهد، وسايل و بازيچه‌هائى از قبيل لباس عروسک، کالسکه، لوازم چايخورى و غذاخوري، بيلچه، کفگيرک و غيره، بدين ترتيب شوق و علاقه به بازى را در آنها به‌وجود مى‌آورد. او بازى‌ها را زير نظر دارد و در موارد دشوار به کودکان کمک مى‌کند.

- در گروه دوم خردسالان (چهارساله‌ها):

هنوز بازى‌هاى کودکان تقليد کارِ بزرگسالان است، منتها اين پيروى و تقليد با جزئيات بيشتر صورت مى‌گيرد. مثلاً، رانندهٔ اتوبوس نه تنها اتوبوس را مى‌راند، بلکه نام ايستگاه‌ها را نيز با صداى بلند اعلام مى‌کند و درهاى اتوبوس را براى مسافران باز و بسته مى‌کند.

در اين گروه، کودکان برخى از بازيچه‌ها را خود درست مى‌کنند و در تبديل اشياء مختلف به وسايل بازى از خود ابتکار به خرج مى‌دهند. مثلاً به‌جاى 'گوشى معاينهٔ پزشکي' ، با 'تلفن' و يا 'راه‌آهن' از يک تکه سيم ساده استفاده مى‌کنند.

- در گروه کودکان پنج‌ساله (کودکان ميانسال کودکستانى):

بازى‌ها از لحاظ مضمون متنوع‌تر و پربارتر است. کودکان نقش پزشک، فروشنده و کارگر ساختمانى سازنده را ايفاء مى‌کنند. دختر بچه‌ها در نقش مادر کارهاى 'رختشوئي' ، 'اتوکشي' ، 'پخت‌وپز' ، 'خريد از بازار' و مرتب‌ کردن خانه' را انجام مى‌دهند. از بازى‌هاى مورد علاقهٔ اين کودکان مى‌توان از 'بيمارستان' بازي، 'کودکستان' بازي، 'مسافرت با کشتي' و 'خانه‌سازي' را نام برد.

کودکان پنج‌ساله نقش هر يک از بازيکنان را طرح‌ريزى مى‌کنند اما اين طرح‌ريزى هنوز کلى است و با کمک آموزگار انجام مى‌گيرد. آموزگار با راهنمائى‌ها و پيشنهادهاى خود به بازى مضمون مشخص مى‌بخشد و به تشکيل بازى گروهى کمک مى‌کند. مثلاً، يکى از کودکان پيشنهاد 'کودکستان' بازى را مى‌کند، عده‌اى قبول مى‌کنند و هر يک نقشى به‌عهده مى‌گيرند. چند نفر همزمان خواهان اجراء نقش مربى يا معلم موسيقى مى‌شوند. ميان آنها مناقشه درمى‌گيرد. در اينجا آموزگار به کمک آنها مى‌آيد. او مى‌پرسد، پس چه کسى غذا حاضر مى‌کند و چه کسى بيماران را مى‌پذيرد؟ وى آنچه را که کودکان در آشپزخانه و يا در مطب پزشک ديده‌اند به ياد آنها مى‌آورد. گفته‌هاى آموزگار اکثراً مشوقى براى پيشنهادات مستقلانهٔ کودکان خواهد بود: که مى‌گويند راننده هم لازم است که خواربار حمل کند، برقکار هم لازم داريم که برق‌ها را تعمير کند و ... آموزگار نيز با علاقه‌مندى اين پيشنهادات را تأييد مى‌کند. به اين ترتيب اختلافات رفع مى‌شود. هر يک نقشى طبق ميل خود برمى‌گزيند و بازى به گرمى جريان مى‌يابد.

- کودکان ارشد کودکستان (کودکان شش‌ساله):

در بازى‌هاى خود نه تنها اَعمالِ بزرگسالان را در کار، بلکه روابط شخصى آنان را نيز منعکس مى‌سازند. بازى‌هاى ابتکارى اين گروه مانند گذشته در زمينهٔ خانواده، کودکستان، جشن‌ها، بيمارستان، کشتى و کار افراد برخى از حرفه‌ها است که آنها را با محتواى بهترى اجراء مى‌کنند و بازى‌هاى جديدى نيز از قبيل 'مدرسه' بازي، 'ساختمان' بازى و غيره به آنها اضافه مى‌شوند.

آموزگار به‌منظور کمک به پيشرفت بازى‌هاى منعکس‌کنندهٔ حرفه‌هاى گوناگون، بازيچه‌هاى متناسب در اختيار کودکان قرار مى‌دهد: ابزار ساختماني، ماشين‌هاى گوناگون (جرثقيل، کاميون‌هاى کمپرسي، ماشين‌هاى حفّاري، ماشين‌هاى آتش‌نشاني، آمبولانس و غيره)، لوازم 'بيمارستان' بازي، 'آرايشگاه' بازي، 'مغازه' بازى و بازيچه‌هاى ديگر. بايد در نظر داشت که با وجود انواع بازيچه‌هاى آماده، در بازى‌ها بازيچه‌هاى دست‌ساخت خود کودکان نيز لازم است. در کودکستان‌ها چنين بازيچه‌هائى را مى‌توان از خاک، گِل، برف، خمير بازى و غيره ساخت. هرگاه کودکان تصورات روشن از حرفهٔ معينى داشته باشند، به سهولت مى‌توانند بازيچه‌هاى متناسب را بسازند. مثلاً پس از بازديد از کارگاه دوزندگي، مى‌توانند 'متر' ، الگوى پيراهن عروسک، رخت‌آويز، اطو (با چسباندن يک آجرک کوچک روى آجرک بزرگ) تهيه کنند. بعد از اين بازديد 'خياط' بازى کودکان محتواى بهترى پيدا مى‌کند. مثلاً کودکى که نقش برشکار را ايفاء مى‌کند مدل پيراهن عروسک را مى‌کشد، با متر اندازه‌گيرى مى‌کند، اندازه‌ها را در دفتر 'يادداشت' مى‌کند و سپس بُرش را انجام مى‌دهد.

کتاب‌ها و داستان‌هائى که توصيف‌کنندهٔ کار و حرفه‌هاى گوناگونِ بزرگسالان است علاقهٔ کودکان را به اين حرفه‌ها افزايش داده و بازى‌هاى آنها را غنى‌تر مى‌سازد.