|
|
|
| بازار اصلى تهران که در زمان فتح‌على شاه قاجار شکل گرفت، امروزه مجموعه‌اى است از دالان‌ها و کوچه‌هاى تودرتو با رديف دکان‌‌ها و راستهٔ مغازه‌هايى که گويى تمامى ندارند. گرچه از چند دههٔ قبل مراکز تجارى تازه‌‌اى در جاهاى ديگر تهران شکل گرفته است، ولى بازار تهران همچنان از مراکز اصلى داد و ستد تجارى اين شهر و حتى کشور به شمار مى‌آيد.
|
|
| برخى بخش‌هاى آن مانند بازار بين‌الحرمين (مرکز صنعت چاپ و انتشارات و کتاب‌فروشى‌هاى روزگار قديم، در ميان دو مسجد شاه و جامع)، ديگر آن نقش پيشين را ندارند، اما هنوز از جنبهٔ تجارى، رونق بسيار دارند. گذشته از کالاهاى سنتى مانند فرش، حتى برخى اقلام کم مصرف و کم‌ياب مانند قطعات يدکى بعضى دستگاه‌هاى خانگى را تنها در بازار مى‌توان يافت. تعميرگاه بعضى ابزارها نيز هنوز تنها در بازار است.
|
|
| نوسازى بازار تهران و بهبود وضعيت بهداشتى و ايمنى آن مانند آنچه در برخى شهرهاى ديگر ايران انجام شده، ظاهراً خيلى بيش از آنچه که لازمهٔ تهيهٔ طرحى اساسى بوده و به تعويق افتاده است. اجراى طرح بهسازى و نوسازى بازار مى‌تواند جاذبهٔ بازار سنتى را حفظ کند، در همان حال که مى‌تواند به رونق داد و ستد و کسب و کار، سهولت رفت و آمد و اطمينان از جنبه‌هاى ايمنى و بهداشتى آن بيفزايد.
|
|
| بازار حاج‌‌آقا على (رفسنجاني)، كرمان
|
|
| اين بازار از انتهاى بازار کفاش‌ها آغاز شده، به خيابان شريعتى روبروى بازار عزيز خاتمه مى‌يابد. تعداد مغازههاى آن همراه با حجره‌هاى کاروان‌سراى حاج‌‌آقا على ۸۶ باب است و حرفه و صنعت ويژه‌اى در آن وجود ندارد.
|
|
| بازار دامغان، دامغان (صفويان)
|
|
| بازار دامغان بارها با زلزله و هجوم دشمنان خراب شد تا بالاخره به شکل کنونى‌اش درآمد. پيکره يا کالبد بازار پس از احداث خيابان شرقى و غربى مجاور آن نسبت به شکل اوليهٔ بازار دگرگونى‌هاى مهمى يافته است.
|
|
| راه‌هاى ارتباطى کنونى ميان بازار و خيابان، پيشتر محل عبور از بافت مسکونى و پرتراکم شمالى به بازار شهر بوده‌اند. پيکره يا کالبد بازار دامغان، از جهات شرق و غرب به سمت ميانهٔ راه و قطع محل گذر ذوالفقارى، داراى شيب است. اين شيب که اختلاف سطح آن در حدود دو متر است، در پوشش بازار محسوس نيست. اما پس از احداث خيابانى به موازات آن در سمت شمال، فضاى بازار را به ويژه در نزديکى ميدان امام خمينى تنوع بخشيده است. دکان‌‌هاى بازار که بيشتر از نظر عمق و گنجايش متفاوت‌اند، داراى دهانه‌هاى برابرند و تا پيش از احداث خيابان‌ها، فقط به اندازه دو برابر باز مى‌‌شده‌اند. بازار دامغان دو کاروان‌سراى شهرى دارد که کارکردهاى ويژهٔ تيمچه و قيصريه و سراهاى بازار را همين دو کاروان‌سرا برعهده دارند.
|
|
| بازار زرگرى (قيصريه ابراهيم‌خان)، كرمان
|
|
| بازار زرگرها به صورت يک راستهٔ متقاطع عمود بر بازار کلاه مالى و به موازات بازار کفاش‌ها واقع شده است و جزء مجموعهٔ ابراهيم‌خان مى‌باشد و ۴۷ باب مغازه را در خود جاى داده است که بيش از ۹۰ درصد آن‌ها زرگرى و طلا‌فروشى است. يکى از ويژگى‌هاى اين بازار تجهيز آن به عناصر حفاظتى نظير درهاى محکم چوبى و ... مى‌باشد.
|
|
|
|
| اين بازار در واقع مرکب از چند بازارچهٔ متقاطع است که با سه راستهٔ اصلى به بازار اختيارى متصل مى‌شود. کاروان‌سراى سردار نيز در انتهاى يکى از اين بازارچه‌ها قرار گرفته است.
|
|
| بازار سمنان، سمنان (قاجاريان)
|
|
| اين بازار، در حدود ۱۸۰ سال قبل، در اوايل سلطنت سلسلهٔ قاجاريه ساخته شد. بازار سمنان که به سبک معمارى سنتى ايران با سقف‌هاى خشتى و آجرى، متناسب با وضعيت آب و هواى خاص منطقهٔ کويرى ساخته شده بزرگ‌ترين مرکز خريد و فروش کالاهاى تجارتى است. در گذشته، بازار عمومى شهر متشکل از راسته بازار و بازار شيخ علاءالدوله (بازار مردهها) بوده است.
|
|
| بازار عمومى به دو قسمت شمالى و جنوبى تقسيم شده است:
|
|
| بازار شمالى که تقريباً ۱/۵ کيلومتر طول دارد و کماکان به نام قديمى خود راسته بازار خوانده مى‌شود، از بالاى شهر يعنى تقاطع خيابان‌هاى نظامى و يغما (شهدا) آغاز مى‌شود و تا خيابان امام خمينى ادامه مى‌يابد.
|
|
| اين بازار، داراى سقف و تاق ضربى است که روى تاق‌هاى جناغى استوار شده است. پنجره‌هاى شيشه‌اى بزرگ بر بام آن نصب شده است که نور داخل بازار را تأمين مى‌کند. راسته بازار سابقاً شامل ۲۵۴ باب مغازه بود. در اين بازار سه حمام و پنج مسجد و چهار کاروان‌سراى مخروبه و يک تکيهٔ بزرگ به نام ناسار وجود دارد. تکيهٔ ناسار روبروى خيابان کوچک شهيد اعوانى واقع شده، داراى يک سالن بزرگ براى انجام مراسم سوگوارى ايام ماه محرم و تقريباً ۲۵ باب مغازه است که بر بالاى آن ايوان و بالکن سرتاسرى به چشم مى‌خورد.
|
|
| بزرگ‌ترين آب‌انبار سمنان و يک مسجد کوچک در اين تکيه قرار دارد. سقف تکيه را شيروانى بزرگ با پنجره‌هاى مشبک پوشانده است. در جريان نوسازى سال‌هاى ۱۳۴۸ تا ۱۳۵۰، دو سردر بسيار زيبا در شمال و جنوب راسته بازار ساخته شد.
|
|
| بازار جنوبى در امتداد راسته بازار است و به سبب نزديکى با حرم مطهر حضرت يحيى بن موسى رضا بازار حضرت خوانده مى‌شود. بازار حضرت به طول تقريبى ۲۰۰ متر از خيابان امام خمينى شروع شده است و به تکيهٔ بزرگ پهنه که در محل اسفنجان قرار دارد، ختم مى‌شود. اين بازار داراى ۵۰ باب مغازه است. در شمال بازار حضرت سردر جالب توجهى بنا شده که به سردر جنوبى راسته بازار شباهت کامل دارد.
|
|
| دو قسمت اين بازار طورى ساخته شده که در تابستان‌ها خنک و در زمستان‌ها نسبتاً گرم است. در چند سال قبل که اين بناى تاريخى رو به خرابى بود، با کوشش فرماندار کل وقت با صرف هزينه‌اى قابل توجه، آن را تعمير کردند و سقف‌هاى فروريختهٔ مِنار را با آجر بازسازى کردند. براى استحکام و زيبايى آن در پايه‌ها تا ارتفاع تقريباً يک متر و نيم از سيمان و در قسمت بالاى آن تا زير تاق‌هاى ضربى از آجر قرمز استفاده شده است.
|
|
|
|
| بازار قشم را بايد يکى از جالب‌ترين بازارهاى جنوب ايران دانست؛ هرچند از ساختمان آن، زمان چندانى نمى‌‌گذرد، ولى به لحاظ موقعيت ويژهٔ منطقه، اين بازار از اهميت جالب توجهى در مبادلات تجارى و دادوستد برخوردار است. بعضى از نقاط بازار قشم سرپوشيده است. نمونه‌هايى از اين نوع بازار، در اکثر شهرهاى جنوبى برپا شده است.
|
|
|
|
| در شهرستان سنندج دو بازار معروف به بازار سنندج و آصف وجود دارد که به سبک معمارى دوره صفويه ساخته شده است و از بناهاى باارزش و ديدنى اين شهرستان محسوب مى‌شوند.
|
|
| ساير بازارهاى قديمى استان کردستان عبارتند از:
|
|
| - بازارهاى شيخ، تاجوانچى و اردلان در شهرستان سقز.
|
| - بازار سرپوشيده اورامى‌ها در شهرستان مريوان.
|
|
| بازار شيخ علاءالدوله، سمنان (تركمانان)
|
|
| بازار شيخ علاءالدوله از جنوب خيابان امام خمينى سمنان و متصل به آن شروع مى‌شود و در ۲۰۰۰ مترى، اندکى به شمال متمايل مى‌شود و در شمال خيابان امام خمينى و متصل به آن تا گورستان قديمى علمدار ادامه مى‌يابد. به سبب احداث اين خيابان، اين بازار به دو قسمت تقسيم شده است. بازار در قرن هشتم به همت شيخ علاءالدوله سمنانى عارف مشهور ايران همزمان با بناى شبستان شيخ علاءالدوله ساخته شد، مرکز خريد و فروش کالا و مايحتاج مردم بود. بازار مذکور در دورهٔ قاجاريه تعمير و مرمت شد، ولى به مرور زمان اهميت خود را از دست داد.
|
|
| بازار شيخ علاءالدوله را که در مسير انتقال اموات براى دفن در گورستان علمدار بود، بازار مردهها نيز مى‌نامند. در سال‌هاى اخير، با تعمير و مرمت مسجد جامع، قسمتى از اين بازار نيز با تلاش سازمان ملى حفاظت آثار باستانى بازسازى شد و در حال حاضر بيش از پنج تا شش مغازه در آن وجود ندارد.
|
|
| علاوه بر اين، بازارهاى ديگرى نيز در سطح استان وجود دارد که مهمترين آن‌ها به بازار آرادان در روستاى آرادان، بازار گرمسار در شهرستان گرمسار و بازار جلوخان سمنان هستند که همزمان با دورهٔ قاجاريه ساخته شده‌اند.
|
|
|
|
| از مهمترين و شلوغترين و ثروتمندترين بازارهاى تبريز بازار شيشه‌گرخانه است که بين خيابان تربيت و خيابان شهدا قرار گرفته است. اين بازار سابقاً محل توليد و فروش انواع شيشه و بلور بود، ولى امروزه اثرى از شيشه و بلور در آن نيست.
|
|
| مجموعهٔ بازار تبريز داراى ۲۰ راسته و بازار، ۳۵ سراى، ۲۵ تيمچه، ۱۱ دالان و در حدود ۵۵۰۰ مغازه و تقريباً در برگيرندهٔ ۴۰ نوع صنف و شغل است.
|
|
|
|
| آخرين بخش از بازارهاى کرمان که در شمالى‌‌ترين قسمت مجموعهٔ بازار قرار دارد، بازار عزيز است و جمعاً ۷۰ باب مغازهٔ فعال را در خود جاى داده است، در حال حاضر، از نقش آن‌ها بسيار کاسته شده و کم‌کم به دست فراموشى سپرده مى‌شود. از عناصر قابل ذکر اين بازار مى‌توان به خانقاه نعمت‌الهى اشاره کرد. اين بازار تا نزديکى دروازهٔ گبرى ادامه دارد.
|
|
| علاوه بر بازارهاى ياد شدهٔ شهر کرمان که اختصاراً مورد اشاره قرار گرفتند، اين شهر در قرون گذشته بازارهاى ديگرى از جمله بازار شتر، بازار شاه و ... را نيز در خود جاى داده بود که امروزه خبرى از آن‌ها نيست.
|
|
| در مجموعهٔ بازارهاى کرمان تعدادى تيمچه وجود دارد که در اينجا به طور مختصر به آن‌ها اشاره مى‌شود.
|
|
|
|
| ابتداى اين بازار از سردر ورودى بازار وکيل در سمت چپ آغاز و تا روبه‌روى در ورودى مسجد جامع واقع در بازار قدمگاه ادامه مى‌يابد و تقريباً ۱۹ باب مغازه عطارى دارد.
|
|
| بازار قدمگاه (راجى كرمانى)، كرمان
|
|
| قدمگاه بخشى از بازار کرمان است که عمود بر بازار مظفرى است و تا خيابان شريعتى ادامه دارد. مغازههاى سمت راست آن جديداً ساخته شده‌اند. بيشتر بوتيک هستند، در حالى که مغازههاى سمت چپ قديمى مى‌باشند. تعداد کل مغازههاى بازار قدمگاه ۱۲۱ بابت است. وسط بازار قدمگاه که عريض‌تر از ساير بازارها است، توسط شهردارى گلکارى شده و ۱۰ متر عرض دارد.
|
|
|
|
| بازار اهر در عين فرسودگى داراى تزئيناتى است که در کمتر بازارى ديده مى‌شود. به تعداد خيلى کم از اين تزئينات در سراى مظفريهٔ تبريز، آن هم در لچک مغازه‌ها وجود دارد، اما در اين بازار تمام مغازههاى طبقهٔ دوم با گچبرى‌هاى زيبا از گل و برگ يا اسليمى توريقى بسيار درشت تزيين شده است. علاوه بر گچبرى‌هاى متنوع، ابتکاراتى نيز در آجرچينى گنبدها به کار رفته است.
|
|
| زمان حکومت رشيدالملک در ارسباران، اين بازار تعمير و مرمت گرديد و در سال ۱۳۲۱ هجرى قمرى در نيمهٔ شعبان افتتاح شد و مرحوم ملاحسن اديب (طوطى اهري) شعر زيبايى در اين باب سرود. بازار اهر شامل راسته بازار، کفاشان، بيک بازارى و بازار نصيربيک مى‌باشد.
|
|
|
|
| بازار قديمى بابل که به پنجشنبه بازار معروف است، در محلهٔ حصيرفروشان قرار دارد. اين بازار همان‌طور که از نامش پيداست، در روزگار گذشته يکى از مراکز مهم فروش حصير بود.
|
|
| بازار قديمى بابل علاوه بر نقش اساسى و حياتى خود در مبادلهٔ کالا، در زمينه تبادلات فرهنگى و اجتماعى نيز سهم به‌سزايى داشته است که امروزه با اندک تغييرات کمّى و کيفى، کماکان همين نقش مهم را ايفا مى‌کند. معمارى بومى و عرضهٔ انواع کالاها و محصولات محلى از جاذبه‌هاى سياحتى آن محسوب مى‌شود. به ويژه آنکه انواع صنايع دستى چوبى و حصيرى نيز در اين بازار به فروش مى‌رسد.
|
