سل‌ (توبركولوز) ـ tuberculosis

سل‌ عبارت‌ است‌ از یك‌ عفونت‌ باكتریایی‌ مسری‌ حاد یا مزمن‌ كه‌ به‌طور اولیه‌ ریه‌ها را درگیر می‌كند ولی‌ ممكن‌ است‌ به‌ سایر اعضا گسترش‌ یابد. سل‌ دوران‌ كودكی‌ معمولاً محدود به‌ قسمت‌ میانی‌ ریه‌ها است‌ ولی‌ ممكن‌ است‌ گسترش‌ یافته‌، مننژیت‌ ایجاد كند.

سل‌ در بزرگسالان‌ معمولاً كلیه‌ و ریه‌ها را درگیر می‌كند. سل‌ زمانی‌ تحت‌ كنترل‌ بود ولی‌ عمدتاً به‌ خاطر ایدز، فقر و سوءمصرف‌ الكل‌ و سایر داروها مجدداً ظهور كرده‌ است‌.

ـ علایم‌ شایع‌:

۱. بدون‌ علامت‌ (غالباً)

۲. علایم‌ شبیه‌ آنفلوانزا

۳. تب‌ اندك‌

۴. كاهش‌ وزن‌

۵. خستگی‌ مزمن‌

۶. تعریق‌ شدید به‌ویژه‌ در شب‌

۷. درد قفسه‌ سینه‌

۸. تنگی‌ نفس‌

۹. ادرار قرمز یا كدر (گاهی‌)

۱۰. سرفه‌ خلط‌دار كه‌ به‌طور پیشرونده‌ای‌ خونی‌، زرد، غلیظ‌ یا خاكستری‌ گردد.

ـ علل‌ بیماری:

عفونت‌ در اثر میكروب‌ مایكوباكتریوم‌ توبركولوزیس‌ . این‌ میكروب‌ در هوا از فردی‌ به‌ فرد دیگر منتقل‌ می‌شود. گاوها نیز مستعد هستند و می‌توانند سل‌ را از طریق‌ شیر غیرپاستوریزه‌ منتقل‌ كنند. سایر انواع‌ مایكوباكتریوم‌ نیز در حال‌ شایعتر شدن‌ هستند.

ـ عوامل‌ افزایش‌دهنده‌ خطر:

۱. افراد بالای‌ 20 سال‌

۲. نوزادان‌ و شیرخواران‌

۳. بیماری‌ مزمنی‌ كه‌ مقاومت‌ را كاهش‌ داده‌ باشد.

۴. شرایط‌ زندگی‌ شلوغ‌ یا غیربهداشتی‌

۵. سوءمصرف‌ الكل‌ و دارو

۶. ایدز

۷. افراد بی‌خانمان‌

۸. بیماران‌ خارجی‌ یا پناهندگان‌

۹. استفاده‌ از كورتیزون‌ یا داروهای‌ سركوبگر ایمنی‌. این‌ داروها ممكن‌ است‌ سل‌ غیرفعال‌ را مجدداً فعال‌ كنند.

ـ پیشگیری‌:

واكسیناسیون‌ یا ب‌ث‌ژ (گونه‌ای‌ از باكتری‌های‌ ایجادكننده‌ سل‌). این‌ كار ممكن‌ است‌ از عفونت‌ پیشگیری‌ كند یا شدت‌ و مدت‌ عفونت‌ را كاهش‌ دهد. درمان‌ پیشگیرانه‌ به‌ مدت‌ چند ماه‌ با ایزونیازید در صورت‌ مثبت‌ بودن‌ آزمون‌ پوستی‌ توبركولین.‌ مقامات‌ بهداشتی‌، واكسیناسیون‌ و درمان‌ پیشگیرانه‌ را برای‌ گروه‌های‌ زیر پیشنهاد می‌كنند:

۱. افرادی‌ كه‌ واكنش‌های‌ مثبت‌ به‌ آزمون‌های‌ سل‌ دارند ولی‌ علایم‌ بیماری‌ را نشان‌ نمی‌دهند به‌ویژه‌ كودكان‌ زیر 5 سال‌.

۲. كودكان‌ دارای‌ واكنش‌های‌ منفی‌ به‌ آزمون‌های‌ سل‌ در مناطقی‌ كه‌ 20% یا بیش‌ از 20% از همكلاسی‌ها واكنش‌های‌ مثبت‌ دارند.

۳. افراد سفركننده‌ به‌ كشورهایی‌ كه‌ سل‌ در آنها شایع‌ است‌.

۴. افرادی‌ كه‌ باید به‌ مدتی‌ طولانی‌ داروهای‌ سركوبگر ایمنی‌ یا كورتیزونی‌ مصرف‌ كنند.

۵. پس‌ از گاستركتومی‌ (برداشتن‌ معده‌) در بیمارانی‌ كه‌ رادیوگرافی‌ شواهد سل‌ غیرفعال‌ را نشان‌ می‌دهد.

۶. افراد مبتلا به‌ اسكولیوز

ـ عواقب‌ مورد انتظار:

معمولاً با درمان‌ قابل‌ علاج‌ است‌. بدون‌ درمان‌ می‌تواند كشنده‌ باشد. البته‌ گونه‌های‌ عودكننده‌، به‌ آنتی‌بیوتیك‌های‌ معمول‌ مقاوم‌ هستند.

ـ عوارض‌ احتمالی‌:

۱. آبسه‌ ریه‌

۲. برونشكتازی‌

۳. بیماری‌ انسدادی‌ مزمن‌ ریه‌

۴. نارسایی‌ تنفسی‌

۵. گسترش‌ عفونت‌ به‌ مغز، استخوان‌، ستون‌ فقرات‌ و كلیه‌ها

ـ درمان‌:

آزمون‌های‌ تشخیصی‌ می‌توانند شامل‌ آزمون‌ پوستی‌ توبركولین‌، بررسی‌های‌ آزمایشگاهی‌ خون‌، بررسی‌ خلط‌ و رادیوگرافی‌ قفسه‌ سینه‌ باشند. در صورت‌ شك‌ به‌ سایر اختلالات‌، كشیدن‌ مایع‌ نخاع‌، برونكوسكوپی‌ و بیوپسی‌ از مغز استخوان‌ ممكن‌ است‌ انجام‌ شود. ممكن‌ است‌ جدا كردن‌ یا بستری‌ كردن‌ فرد مبتلا به‌ سل‌ لازم‌ نباشد. این‌ بیماری‌ معمولاً قبل‌ از تشخیص‌ گسترش‌ می‌یابد. بیماران‌ احتمالاً 10 روز تا 2 هفته‌ پس‌ از درمان‌ غیرعفونی‌ می‌شوند. گاه‌ از شما درخواست‌ می‌شود نمونه‌ خلط‌ 24 ساعته‌ خود را برای‌ بررسی‌ آزمایشگاهی‌ جمع‌ كنید تا مشخص‌ شود كه‌ آیا سل‌ همچنان‌ فعال‌ است‌ یا خیر. رادیوگرافی‌های‌ منظم‌ پیگیری‌.

ـ داروها:

داروهای‌ ضد سل‌ معمولاً به‌ مدت‌ 12-9 ماه‌. همزمان‌ چند نوع‌ داده‌ می‌شود تا از مقاومت‌ باكتریایی‌ به‌ داروها پیشگیری‌ گردد. سل‌ به‌طور فزاینده‌ای‌ نسبت‌ به‌ آنتی‌بیوتیك‌های‌ رایج‌ مقاوم‌ شده‌ است‌.

ـ فعالیت‌:

استراحت‌ در بستر تا زمانی‌ كه‌ علایم‌ محو شوند و آزمون‌ها از بین‌ رفتن‌ میكروب‌های‌ سل‌ را نشان‌ دهند. ممكن‌ است‌ لازم‌ باشد به‌ مدت‌ 6 ماه‌ فعالیت‌های‌ خود را محدود كنید.

ـ رژیم‌ غذائی‌:

رژیم‌ غذایی‌ خاصی‌ ندارد.

ـ در این‌ شرایط‌ به‌ پزشك‌ خود مراجعه‌ نمائید:

اگر خود یا یكی‌ از اعضای‌ خانواده‌تان‌ علایم‌ سل‌ را داشته‌ باشید. اگر علی‌رغم‌ درمان‌، علایم‌ پایدار بمانند یا بدتر شوند. اگر شما دچار علایم‌ جدید و غیر قابل‌ توجیه‌ شده‌اید. داروهای‌ مورد استفاده‌ در درمان‌ ممكن‌ است‌ عوارض‌ جانبی‌ ایجاد كنند.