پدیده‌های فراروانی (PSI phenomena)

بحث ما دربارۀ هوشیاری کامل نمی‌شود مگر آنکه اشاره‌ای نیز داشته باشیم به ادعاهای مبهم و اسرار‌آمیز دربارهٔ ذهن که به‌صورتی گسترده توجه عامهٔ مردم را به‌خود جلب کرده است. دو پرسش جالب و مهم در این زمینه مطرح است: الف- آیا آدمیان می‌توانند از راه‌هائی غیر از تحریک اندام‌های حسی شناخته شده، اطلاعاتی به‌دست آورند؟ ب- آیا آدمیان می‌توانند صرفاً به‌‌طریق ذهنی بر رویدادهای طبیعی اثر بگذارند؟ این پرسش‌ها منشاء مجادله بر سر وجود یا عدم وجود پدیده‌های فراروانی است: فرآیندهای تبادل اطلاعات و یا انرژی که در حال حاضر با علوم شناخته‌شده (یعنی مکانیسم‌های طبیعی شناخته‌شده) قابل تبیین نیستند. پدیده‌های فراروانی موضوع بحث فراروانشناسی (parapsychology) است و شامل مطالب زیر:

۱. ادراک فراحسی (extrasensory perception - ESP):

پاسخ به محرک‌های بیرونی بدون هیچ‌گونه تماس حسی شناخته شده.

- اندیشه‌خوانی (telepathy):

انتقال فکر از شخصی به شخص دیگر بدون وساطت هر نوع وسیلهٔ ارتباط حسی شناخته‌شده (برای مثال، شناسائی کارت‌بازی معینی که کس دیگری فقط به آن فکر کرده است).

پس از تلقینات بی‌حسی هیپنوتیسمی، آزمودنی که دستش را در آب یخ فرو برده بود هیچ دردی احساس نمی‌کند. اما دکتر هیلگارد با گذاشتن دست خود بر شانهٔ وی می‌تواند از 'ناظر پنهان' بخواهد دردی را که آزمودنی احساس کرده، گزارش دهد.

- غیب‌بینی (clairvoyance):

ادراک اشیاء یا رویدادهائی که حواس شناخته شده را تحریک نمی‌کنند (برای مثال، شناسائی کارت‌بازی پنهان شده که ماهیتش برای هیچ‌کس معلوم نیست).

- پیشگوئی (precognition):

ادراک رویدادی در آینده که فعلاً از طریق هیچ فرآیند استنتاجی شناخته‌شده قابل پیش‌بینی نیست (مثلاً، پیش‌بینی آمدن شمارهٔ خاصی در ریختن تاس).

۲. جنبش فراروانی (psychokinesis - PK):

اثرگذاری بر رویدادهای فیزیکی از طریق ذهن و بدون دخالت نیروهای فیزیکی شناخته شده (مثلاً، اراده کردن به اینکه در ریختن تاس شمارهٔ خاصی بیاید).