توق خاردار - خارمستونک - زردینهٔ خاردار

نام علمى: Xanthium spinosum L

نام انگليسى: Bathurst burr, Spiny cocklebur

گياهچه

لپه‌ها به رنگ سبز تيره، براق و باريک بوده و طول آنها سه تا پنج برابر عرض است. اولين برگ‌هاى حقيقى لوب‌دار، سطوح بالائى آنها سبز تيره و داراى رگبرگ ميانى به رنگ سفيد هستند و سطح زيرين آن نيز سفيد و کرک‌دار است.

گياه کامل

- اندام‌هاى رويشى:

گياهى يک‌ساله، به ارتفاع ۳۰ تا ۹۰ سانتى‌متر که توسط بذر تکثير مى‌يابد. ساقهٔ آن محکم، زرد متمايل به سبز، منشعب و پوشيده از کرک‌هاى نرم و کوتاه است و وجود خارهاى سه شاخه‌اى (به اندازهٔ يک تا سه سانتى‌متر) در زير دمبرگ‌ها ظاهرى خاردار به بوته‌هاى اين علف هرز مى‌دهد. برگ‌هاى اين گياه به رنگ سبز تيره، متناوب، تخم‌مرغى يا سرنيزه‌اى شکل، به طول ۵/۲ تا ۵/۱۲ سانتى‌متر و اغلب داراى دو تا پنج لوب هستند. سطح بالائى اين برگ‌ها نيز براق و رگبرگ ميانى آن سفيد و کرک‌دار است. سطح زيرين آنها کرک‌دار و به رنگ خاکسترى يا سبز تيره است.

- اندام‌هاى زايشى:

گل‌هاى اين گياه سبز و يا زرد متمايل به سبز تيره، کوچک و نامشخص هستند. گل‌هاى نر و ماده از يکديگر جدا بوده، گل‌هاى نر در انتهاء ساقه و يا انشعابات قرار گرفته و گل‌هاى ماده در محل اتصال برگ به ساقه مستقر هستند و توسط گريبانه محصور شده‌اند. براکته‌ها توسط خارهاى نوک‌تير پوشيده شده و تشکيل يک فندقهٔ محصور را مى‌دهد.

ميوهٔ اين گياه به رنگ زرد (به رنگ کاه)، به طول نه تا دوازده و عرض چهار تا شش ميلى‌متر، تا حدودى بيضى‌شکل، منفرد فاقد پايه و پوشيده از تعداد زيادى خارهاى زردرنگ که انتهاء آن قلاب‌دار است و باعث چسبيدن ميوه به بدن حيوانات، انسان و يا ادوات کشاورزى مى‌شود.

هر ميوه داراى دو بذر است که بذرها به رنگ قهوه‌اى و يا سياه و به طول يک سانتى‌متر هستند و يکى از آنها به‌طور مشخص از ديگرى بزرگتر است. بذر اين علف هرز در اواخر بهار و اوايل تابستان جوانه مى‌زند، ميوه‌ها در مرداد و شهريور ماه ظاهر مى‌شوند و اغلب بوته‌ها در اوايل زمستان از بين مى‌روند.

موسم گلدهي اين گياه تير و مردادماه است.

محل رشد و پراکنش

توق از مهمترين علف‌هاى هرز مزارع پنبه، ذرت، لوبيا، سيب‌زميني، سورگوم و نيشکر محسوب مى‌شود و علاوه بر اين مى‌توان آن را در حاشيهٔ جاده‌ها، نهرها، باغ‌ها و مراتع مشاهده کرد. اين گياه شرايط آب و هوائى معتدل گرم با خاک‌هاى حاصلخيز را ترجيح مى‌دهد.

به‌دليل وجود خارهاى قلاب‌دار بر روى ميوه، بذر آن به راحتى توسط هر وسيله و يا فردى قابل انتقال است. اين علف هرز به شدت با گياهان زراعى تابستانه رقابت مى‌کند و ميزبان مناسبى براى قارچ‌هاى بيمارى‌زا محسوب مى‌شود. مصرف گياهچه‌‌هاى آن توسط دام‌ها به‌دليل وجود ترکيب سمى هيدروکوئينون (Hydroquinone) خطرناک است و در صورتى‌که مورد استفادهٔ آنها قرار گيرد، ممکن است پس از چند ساعت تا چند روز باعث مرگ آنها شود.