پرورش مهارت سازماندهی در کودکان (۴)

در اردوگاه، رهبرى کل ساختمان 'شهر افسانه‌اي' را مربى به‌عنوان 'شهردار' به‌عهده مى‌گيرد. او به‌منظور سازمان دادن هرچه بهتر، کار را ميان دستجات کوچک تقسيم مى‌کند: به يک دسته ساختمان مغازه و فروشگاه، به دستهٔ ديگر ساختمان يمارستان و به دستهٔ سوم ايستگاه آبى و ... واگذار مى‌کند.

کودکان برخى از کارهاى دشوار را مانند نصب دکل کشتي، کار گذاشتن ويترين و پيشخوان مغازه و غيره را بر عهدهٔ استادکاران مى‌گذارند و خود به‌عنوان دستيار به آنان کمک مى‌کنند.

'شهردار' شهر فعاليت کودکان را زير نظر دارد، پيشنهادات، ابتکارات و نقشه‌هاى آنها را تحسين و تأييد مى‌کند، ميان دسته‌ها مسابقه مى‌گذارد و به اين ترتيب به فعاليت آنها را تشويق مى‌کند و روح ابتکار و سازماندهى را در آنها پرورش مى‌دهد.

کارهاى مقدماتى براى گشايش 'شهر افسانه‌اي' در حدود دو هفته به طول مى‌انجامد و در اين مدت کودکان با پشتکار و با نشاط سرگرم فعاليت خواهند بود.

گشايش پرشکوه 'شهر افسانه‌اي' (قيچى کردن نوار جلوى دروازهٔ شهر)، حضور بزرگسالان و کودکانِ ساير گروه‌ها، تحسين و تمجيد همگان از کار و زحمت سازندگان، راهنمائى مؤدبانهٔ مهمانان از طرف کودکان سازندهٔ شهر و سپس شرکت مهمانان در بازى‌ها - همهٔ اينها خاطره‌اى فراموش‌نشدنى در کودکان به‌جا مى‌گذارد. اين بازى در حقيقت از آغاز تا پايان جشنى است براى کودکان و وسيلهٔ مؤثرى است براى پرورش ابتکار و رشد استعداد سازماندهى در آنان به‌منظور تشويق برخى از کودکان که ابتکار و فعاليت بيشتر از خود ظاهر ساخته‌اند، در مراسم گشايش شهر، مدال‌هائى داده مى‌شود. بديهى است که گيرندگان مدال‌ها را مجمع بازيکنان تصويت مى‌کند.

بازى 'شهر افسانه‌اي' تا پايان اقامت کودکان در اردوگاه ادامه مى‌يابد و شامل مشغوليات گوناگون از قبيل بازى‌هاى ورزشي، سرگرمى‌ها، برگزارى جشن‌هاى سال‌روز تولد 'ساکنان شهر' ، نمايشات و غيره خواهد بود و طى آنها ابتکارات و استعدادهاى بازيکنان ظاهر خواهد گشت.

علاقه‌مندى و شوق و ذوق کودکان به بازى و در عين حال احساس مسئوليت در آنها به قدرى است که گاهى کودک که سرگرم بازى است به مادر خود که به ديدن او آمده است مى‌گويد: 'مادرجان، کمى صبر کن، چند نفر بيمار اينجا هستند، الآن راهشون مى‌اندازم و ميام. آخه نميشه منتظرشون گذاشت.'

واگذارى برپائى و ادارهٔ بازى به خود کودکان گرايش‌هاى خودخواهانه در آنان (گرفتن نقش بهتر، بازيچهٔ بهتر و غيره) را زايل مى‌سازد. کودکان آرامتر و باملاحظه‌تر مى‌شوند. نسبت به رعايت مقررات و حفظ نظم در بازى از خد دلسوزى نشان مى‌دهند. گردهمائى‌ها و گفتگوهائى که در پايان بازى به‌عمل مى‌آيد گوياى اين امر است. اينک يک نمونه:

[بهزاد (مدير مغازه) در پايان بازى در جمع بازيکنان مى‌گويد: 'امروزه در مغازهٔ ما بعضى‌ها شلوغ مى‌کردند، سروصدا زياد بود، شما براى برقرارى نظم در مغازه چه پيشنهادى داريد؟'

منيژه: به‌نظر من هر کسى شلوغ کنه بايد سه روز از بازى بيرون بره.

مريم: نه، اين تنبيه سختى است، آخر اون‌هم دلش مى‌خواد بازى کنه. اگر حرف گوش نکرد يک بار از بازى بيرون بره.]

اينکه به نتيجه‌گيرى بپردازيم و ببينيم از مطالب ذکر شدهٔ بالا در مورد پرورش مهارت سازماندهى در کودکان چه نتايجى به‌دست مى‌آوريم:

مهارت سازماندهى را که لازمهٔ رو به راه کردن و آغاز هر بازى است به سادگى مى‌توان در همهٔ کودکان و حتى کودکان خردسال پرورش داد. کودکان ميانسال کودکستانى (چهار - پنج‌ساله) و به‌ويژه کودکان ارشد کودکستانى (شش - هفت‌ساله) با اختلاف اندکى در زمان خواهند توانست انتخاب مستقلانهٔ موضوع بازي، برنامه‌ريزى محتواى آن، جلب همباز‌ى‌ها به بازي، تقسيم نقش‌ها، ارزيابى فعاليت‌ بازيکنان را بياموزند. ولى آن بخش از مهارت سازماندهى که مربوط به حل مستقلانهٔ اختلافات و مناقشات، احترام به نظر همبازى‌ها، مطالبهٔ انجام وظيفه از بازيکنان و پذيرش انتقادات دشوارتر و طولانى‌تر انجام مى‌گيرد. دشوارتر از همه آموختن انتقاد از خود به کودکان است. اين امر در مورد کودکان شش - هفت‌ساله امکان‌پذير است. اما براى کوچکترها عملى نيست؛ زيرا لازمهٔ قضاوت منصفانه کنار زدن خودخواهى‌ها است که نمى‌توان چنين چيزى را از خردسال توقع داشت.

بديهى است که فراگيرى مهارت سازماندهى به خصوصيات طبيعى کودک بستگى دارد. کودکان خجول و کُند کار دوستدار ثبات و تغييرناپذيرى امور هستند، مايل هستند که بازيکنان تغيير نکنند و خود آنها هميشه در يک نقش باقى بمانند. با وجود اين آنها از عهدهٔ سازمان دادن بازى در گروه‌هاى کوچک به خوبى برمى‌آيند. کودکان پرحرارت و جسور به هرگونه سازماندهى قادر هستند. آنها به‌ويژه به تازه‌ها علاقه نشان مى‌دهند (به موضوع تازهٔ بازي، به نقش جديد در بازي، به ترکيب تازهٔ بازيکنان و شرايط تازه). اين کودکان به شرايط جديد زود اخت مى‌شوند و اجراء نقش‌هاى جديد براى آنها جالب مى‌آيد.

به‌طور کلى کودکان سازماندهى را فورى و سريع فرا نمى‌گيرند. بعضى‌ها به کمک هر روزه نياز دارند، برخى به ابراز اعتماد و عده‌اى نيز به کنترل و نظارت. از اين‌رو آموزش مهارت سازماندهى را بايد با در نظر گرفتن خصوصيات کودک و درجهٔ آمادگى او انجام داد. با اين ترتيب که کودکان کمرو و کُندکار و غيرجسور را بايد با امثال خود به سازمان دادن بازى واداشت. اين کار آنها را سريع‌تر توانائى‌هاى خود معتقد مى‌سازد. همچنين معاشرت و بازى اين کودکان با کودکان پرحرارت و خونگرم که خواهان کمک به کمروها هستند مفيد است و در نتيجه هم اينها آرامتر مى‌شوند و هم کمروها و کُندکارها به‌تدريج از بى‌علاقگى و بى‌اعتمادى نسبت به خود بيرون مى‌آيند. کودکان فعال و جدى و عاقل را بهتر است با تندخوها و خودخواه‌ها درآميخت تا ملاحظه‌کارى و رفتار عاقلانهٔ دستهٔ اول تأثيرات مثبت بر دستهٔ دوم بگذارد و خودخواهى آنها را به‌تدريج زايل و در جمع کودکان آنها را محبوب سازد.

کودکان تندخو و شهرت‌طلب به دشوارى مى‌توانند باهم بازى کنند. تندمزاجى و بى‌گذشتى آنها سبب اختلافات، رنجش‌ها و قهرها مى‌گردد و آغاز نيکو را نمى‌توانند به پايان برسانند.

راه‌اندازى و برپائى بازى وابسته به سازگارى کودکان باهم و رفتار دوستانهٔ آنها باهم است. از اين‌رو نقش آموزگار در بازى‌هائى که کودکان مستقلانه داير مى‌کنند بااهميت است. او مى‌بايد به موقع اختلافات و رنجش‌ها را متوجه شده و با احتياط به حل آنها بپردازد. در ضمن هنگامى که در رفتار کودکى نسبت به همبازى‌ خود خلافى مشاهده کرد، حتى در صورت تکرار، نبايد فعلاً به سرزنش مقصر بپردازد، به‌ويژه در لحظات قهرها و رنجش‌هاى شديد نبايد در رسيدگى به اختلافات عجله کرد. در اين لحظات کودکان به دشوارى تقصير خويش را به‌عهده مى‌گيرند و حتى حلّ عادلانه و منصفانهٔ اختلاف کينه را در دل آنها باقى مى‌گذارد. از اين‌رو آموزگار بايد منتظر فرصت باشد و کوشش کند به‌تدريج در نقش بازيکن و در وضع و روحيهٔ بازى بر کودک تأثير گذارد و امکان دهد که کودکان خود مستقلانه رفتار همبازى‌ها را تجزيه و تحليل کنند. اين کار کمک مى‌کند تا اشتباه‌کننده به اشتباه خود پى برده رفتار خويش را تصحيح کند.

کودکانى که امروز در کودکستان به نظم و ترتيب و سازمان دادن کارها عادت مى‌کنند در آينده دوران تحصيلى را با موفقيت به انجام خواهند رساند و افراد کاردان و با ابتکار جامعه خواهند شد.