فرایندهای کاربری شهری زمین و کاربردهای آن برای اوقات فراغت

در جوامع صنعتى به گونه‌اى فزاينده فعاليت‌هاى اوقات فراغت مورد تبليغ قرار مى‌گيرد، فروخته مى‌شود و به‌عنوان کالا بسته‌بندى مى‌گردد. همانند هر نوع فراوردهٔ تجارى ديگر، فضاهاى ويژهٔ اوقات فراغت بايد با ديگر بديل‌هاى کاربرى زمين به رقابت بپردازند. اين نوع هم‌چشمي، باعث ايجاد انگاره‌هاى استفاده از زمين در شهرهاى کوچک و بزرگ گرديده است.

به‌طور کلي، پرسودترين فعاليت‌ها، نقاط اصلى واقع در مرکز شهر را اشغال مى‌کنند، حال آنکه فعاليت‌هائى که درآمد کمتر دارند، در نقاطى که امکانات و متقاضى کمتر دارند و غالباً در حاشيهٔ شهر يا شهرک واقع شده متمرکز مى‌گردد.

انگارش 'زمين استيجاري' که نشان مى‌دهد که کاربران مختلف زمين به شکل رقابتى تلاش مى‌کنند فضاهائى را در درون محدودهٔ شهر اجاره کنند، راه‌ مفيدى براى انديشه در مورد مکان‌هاى اوقات فراغت در انگارهٔ کاربرد شهرى زمين است. در الگوئى که در نمودار (منحنى‌هاى اجارهٔ پيشنهادى زمين‌ها به شکل تعميم‌يافته) نشان داده شده و آن را اقتصاددانانى نظير آلونسو (Alonso) تهيه کرده‌اند، فعاليت‌ها براساس سوددهى تقسيم‌بندى شده و نشان مى‌دهد که هر يک از جايگاه‌هاى پرمنفعت به چه بهائى اجاره داده مى‌شود. مؤسسات تجارى بيشترين سود را در نقاط اصلى واقع در مرکز شهر به‌دست مى‌آورند، براى کاربران صنعتى مسئله در درجهٔ دوم اهميت قرار دارد و کاربران مربوط به مناطق مسکونى يا کشاورزى کمتر قادر هستند از لحاظ فضا با اين دو بخش رقابت کنند (آلونسو، ۱۹۸۲، جانسون، ۱۹۸۴، ناکس ۱۹۸۷) ماهيت متنوع فعاليت‌هاى اوقات فراغت بدان مفهوم است که اين فعاليت‌ها در تمام سطح شهر توزيع يافته، و چنانچه به اندازهٔ لازم پول‌ساز باشد؛ مانند بارها، رستوران‌ها يا سينماها يکى از نقاط اصلى واقع در مرکز شهر را به خود اختصاص مى‌دهد و در صورتى‌که مانند ميدان‌هاى ورزش يا مسابقات گلف به زمين‌هاى ارزان‌قيمت و وسيع نياز داشته باشد، نواحى حاشيه‌اى واقع در بيرون شهر را اشغال مى‌کند.

اين الگوى ساده شده انگارهٔ کلي، کاربرى‌هاى زمين درشهرهاى کشورهاى باخترى را نشان‌ مى‌دهد و نقطهٔ آغاز سودمندى براى ارزيابى هرگونه اقدام تدارک فعاليت‌هاى اوقات فراغت به‌شمار مى‌آيد. اين موضوع چندين فرض عمده دربارهٔ در دسترس بودن مکان‌هاى اوقات فراغت به‌شمار مى‌آيد. اين موضوع چندين فرض عمده دربارهٔ در دسترس بودن مکان‌هاى واقع در مرکز شهر براى بسيارى از شهروندان و نقش انگيزهٔ سودآورى به‌عنوان عامل اصلى در تقسيم‌بندى کاربرى‌هاى زمين را نشان مى‌دهد. با توجه به ماهيت در حال دگرگونى وسايل حمل و نقل شهرى که باعث مى‌گردد ترافيک مراکز شهرى براى کاربران اتومبيل عيبى به‌شمار آيد، اين فرضيات را مى‌توان مورد سؤال قرار داد. ساير انتقادات متمرکز بر اين واقعيت است که زمين به‌جاى آنکه در بازار 'آزاد' به‌فروش برسد به شکل دوره‌اى به‌فروش مى‌رسد و هر بار فقط چند پلاک معدود براى فروش عرضه مى‌شود. در بيشتر موارد اين ساختمان است که خريدارى مى‌شود نه زمين و قيمت، بازتاب ماهيت مستغلاتى آن است نه اينکه به‌عنوان محلى خالى که فروش آن به شکل رقابتى فرضيه‌پردازى شده است (هاروى ۱۹۷۳، روايس و اسکات ۱۹۸۱).

در درون شهرهاى جا افتاده، انگاره‌هاى تاريخى توسعه به‌علت نمودهاى يگانهٔ توپوگرافى يا مسير جاده‌ها به چندگانگى اشکال شهرى مى‌انجامد. با اين همه، آنقدر مقررات در بازار رقابت وجود دارد که بتوان تعميم‌هائى مفيد ارائه داد. الگوى زمين‌هاى استيجارى نشان‌دهندهٔ اين واقعيت است که در محدودهٔ نقاط شهري، فضاهاى تفريحى و تسهيلات ممکن است تحت فشارهاى تجارى قرار گيرد و در مواردى که مناطقى بازسازى مى‌شود، معمولاً بيشتر در جهت سوددهى را براى کاربرى‌هاى غير از اوقات فراغت است. به همين دليل است که بيشتر تسهيلات اوقات فراغت در واقع نمودهائى اضافى است. اگر قرار بود اين مؤسسات در بازار زمين امروزى به رقابت بپردازند قادر به ادامهٔ حيات نبودند. در شهرهاى بريتانيا بيشتر سرمايه‌گذارى‌هائى که در زير ساختار اوقات فراغت انجام گرفته مربوط به سدهٔ نوزدهم يا اوايل سدهٔ بيستم است. به مرور زمان، تئاترها و سالن‌هاى موسيقى به سينماهائى تبديل شد که بعداً به سالن‌هاى بينگو تغيير کاربرى داد و حتى در پاره‌اى موارد به تازگى کاربرى آنها عوض شده است. براى نمونه به محل خرده‌فروشى قالى‌هاى با کيفيت پائين يا لوازم منزل ارزان‌قيمت تبديل شده است. پاره‌اى از نقاط صنعتى سابق مانند آسياب‌ها، کارخانه‌ها و حتى کان‌هاى زغال سنگ يا سنگ لوح جزء ميراث فرهنگى به بازارهاى گردشگرى يا به موزه‌هاى صنعتى به‌عنوان بخشى از پارک‌هاى 'ملي' تغيير کاربرى داده است. بيان فيزيکى اين‌گونه تغييرات را مى‌توان در درون شهرها ملاحظه کرد و نقاطى که به تازگى ساختمان‌‌سازى شده، طورى ساخته شده است که بتواند آئينه تمام نماى دگرگونى‌هاى اجتماعى و اقتصادى باشد (اسپينک، ۱۹۹۴).

کاربرد رو به افزايش بازارهاى اوقات فراغت بازتاب تغييرى است که در نوع مشتريان به‌وجود آمده است. اين تسهيلات نياز به جذب جمعيت کافى دارد يا بايد انرژى مصرف کند تا بتواند برقرار بماند و در مواقعى که مردمِ محل کوچ مى‌کنند يا سليقه‌ها عوض مى‌شود، امکان دارد که فعاليت‌هاى جا افتادهٔ پيشين و ساختمان‌هاى مربوط به آنها نسبت به فشارهاى توسعه آسيب‌پذير گردد. تغييراتى که در کاربران بالقوه يا نواحى 'جذاب' هر تسهيلاتى پيش مى‌آيد براى ادامهٔ کارآئى و زنده ماندن اقتصادى آن تسهيلات لازم است. بايد کمينهٔ آستانهٔ جمعيت را جلب کرد که براساس کاربران منفرد يا ميزان نيروى مصرف شده محاسبه مى‌شود تا اين تسهيلات بتواند به‌کار خود ادامه دهد. هر يک از اين تسهيلات به تعداد متفاوتى کاربر نياز دارد و بنابراين ناحيهٔ جذاب آن بايد اندازهٔ به‌خصوصى داشته باشد تا بتواند مشتريان را جلب نمايد. سرويس‌هائى که ديربه‌دير مورد استفاده قرار مى‌گيرد، نسبت به آنهائى که مرتب به‌کار گرفته مى‌شود بايد بتواند جمعيت بالقوهٔ زيادترى را به خود جلب نمايد. هر چقدر عملکرد تخصصى‌تر باشد، مانند مسيرهاى مسابقات، جايگاه‌هاى بازى اسکيت و مراکز ويژهٔ ورزش‌هاى آبى تعداد افراد کمترى از آنها استفاده مى‌کنند و بايد اين تسهيلات فواصل بيشترى داشته باشد. زيرا کاربران آمادگى دارند که مسافت بيشترى را طى کنند و هزينهٔ زيادترى پرداخت نمايند تا بتوانند از خدمات تخصصى‌تر ارائه شده سود ببرند.