انگاره‌های اوقات فراغت (۲)

جاذبه‌هاى چهارراه‌هاى شهرهاى تاريخى از طريق سرمايه‌گذارى و يارانه دادنِ مقامات محلى که علاقه دارند با تزريق پول به‌وسيلهٔ گردشگري، اقتصادهاى محلى را افزايش دهند، فزونى يافته است. خواه تمرکز بر هستهٔ شهرى قرون وسطائى با حصارهاى شهري، قصر باشد يا پيگيرى همراه با نوستالژى فعاليت‌هاى دوران ويکتروريائى در آسيابى قديمي، کارخانه‌هاى کهنه يا بازديدکنندگان و ساکنان کاملاً جا افتاده و هم‌اکنون به‌عنوان يکى از چشم‌اندازهاى رايج شهرک‌ها به‌حساب مى‌آيد.

اين‌گونه مراکز جذاب شهرى باعث افزايش رقابت تجارى مى‌گردد و شغل‌هائى را که سودآور نيستند از کنار پياده‌روها بيرون مى‌راند و باعث تقويت بوتيک‌هاى داراى منافع سرشار مغازه‌هاى عرضه‌ٔ کالاهاى مد روز مى‌شود که براى مشتريان جذاب باشد. گزينش نيز باعث تقويت جذابيت مراکز براى ساکنان محلى و گردشگران بازديدکننده و آن دسته از کسب و کارهائى مى‌شود که مى‌توانند از قِبّل اين گروه‌ها سودى به‌دست آورند. در بسيارى از مراکز مشکل اصلى ايجاد نظم در بين جمعيت به‌ويژه در بازارهاى تنگ و مراکز خريد کوچک است.

همان‌گونه که از جدول فضاهاى ويژهٔ اوقاغت فراغت بر‌مى‌آيد، افزايش خريد تفريحى در فروشگاه‌هاى زنجيره‌اى در مراکز تجارت با راهروهاى بسيار وسيع با وضعيت درون شهرها مغايرت دارد. اين نواحى مرکزى که درست بيرون از هستهٔ شهرى قسمت مرفه تجارى واقع شده، فضاهائى حياتى براى شمار زيادى از افراد کم‌تحرک‌تر، کسانى که از جامعهٔ مدرن کمتر بهره مى‌گيرند و نقاط مسکونى با کيفيت پائين، طى سدهٔ نوزدهم درست شده و امروزه چندان جذابيتى ندارد، فراهم مى‌آورد. تسهيلات اوقات فراغت با توجه به گستردهٔ تدارک سنتى پارک‌ها و فضاهاى بازى محدود است و پائين‌تر بودن وضع اقتصادى ساکنان محلى بقاء تجارى ساير کاربرى‌ها را دچار مشکل مى‌سازد. ماهيت تنگدستانهٔ وضعيت جمعيت‌هاى محل باعث شده است که پيوسته ميزان تسهيلات ناکافي، دامنهٔ آنها محدود و به مروز زمان گرايش به کاهش داشته باشد. تئاترها، سينماها، فضاهاى باز و حتى باشگاه‌هاى ورزشى گرايش به تبديل کاربرى دارد، مگر آنکه با نوعى يارانه سرپا بايستند. مقامات محلى ممکن است با حفظ پارک‌ها و استخرهاى شنا و با گشودن مراکز ورزشى عليه موج تجارى عمل نمايند. چنين مى‌نمايد که نقاطى که از دريافت يارانه محروم هستند. محکوم به استفاده از انگاره‌هاى اوقات فراغت اضافى از جمله نوشابه‌ فروشى‌ها، باشگاه‌هاى اجتماعى چند مغازهٔ معدود و فضاهاى باز بدون تجهيزات باشند.

جمعيت‌هاى متنوع ساکن در درون نواحى شهرى از تسهيلات محدودى استفاده مى‌کنند که فقط تا اندازه‌اى مى‌تواند پاسخگو نيازهاى آنان باشد. براى خانوارهائى که بچه‌ٔ زياد دارند و ممکن است درون يا در مرز فقر قرار داشته باشند، دسترسى محدود به فضاى باز، ميدان‌هاى بازى و تسهيلات ارزان زير سقف و نزديک به منزل مشکلى واقعى به‌شمار مى‌آيد. براى گروه‌هاى قومي، ممکن است فعاليت‌هاى اوقات فراغت با مراکز اجراء امور مذهبى مرتبط باشد و باشگاه‌هاى ورزشى و رويدادهاى اجتماعى نمودهائى مکمل به‌شمار آيد. در بسيارى از موارد ممکن است اين امور با شبکه‌هاى ملى اجراء آئين‌ها و مراسم خويشاوندى و برادرى و ساير آئين‌هائى ارتباط يابد که بر اوقات فراغت خانوادگى تسلط دارد. کهنسالان که به‌علت کمبود درآمد و کمى تحرک دچار محدوديت هستند، ممکن است به انواع سنتي، ولى محدود و در حال کاهش طيفى از فعاليت‌هاى اوقات فراغت که کليسا، باشگاه‌هاى اجتماعي، و مقامات محلى فراهم مى‌آورند متکى شوند.

تنوع فراوان درونى جمعيت‌هاى شهري، تهيدستان، کهنسالان بدون تحرک، خانوارهاى تک‌سرپرست، افراد مجرد و گروه‌هاى قومي، نوعى ناهمگنى تقاضا را مطرح مى‌کند که در واقع تسهيلات محدود و در حال متلاشى شدن کنونى جوابگوى آنها نيست. افزون بر اين، براى بسيارى از کسانى که در چنين محيط‌هائى گير افتاده‌اند. ترس ممکن است عامل مهمى است عامل مهمى براى محدود ساختن 'فضاى عملکرد' به‌ويژه در ساعات تاريکى باشد. براى زنان و کهنسالان ساکن چنين نقاطي، ترس از خطرات واقعى و بالقوهٔ مرتبط با بيرون رفتن، ممکن است علاوه بر محدوديت‌هاى اقتصادى باعث محدوديت‌ بيشتر اوقات فراغت گردد (اسپينگ ۱۹۹۴).

دورتر از مراکز شهري، در نواحى آبادتر، طيف وسيع‌ترى از تسهيلات تجارى که براى سن، جنس و شيوهٔ زندگى جمعيت‌هاى محلى مناسب‌تر باشد، امکان‌ بقاء بيشترى پيدا مى‌کند. در چنين نقاطى نه فقط طيف وسيعى از مغازه‌ها و مراکز فروشگاه‌هاى زنجيره‌اي، بلکه باشگاه‌هاى ورزشى خصوصى نيز امکان ادامهٔ کار دارند. در بسيارى از شهرها اين‌گونه نقاط به‌علت نزديکى به پارک‌ها، ورزشگاه‌هاى عمومى و ساير فضاهاى باز از نظر ساکنان محل جذابيت دارند. محيط سرسبزتر باعث تشويق قدم‌زدن و ورزش‌هاى هواى آزاد مى‌شود. حال آنکه خانه‌هاى وسيع‌تر باعث تسهيل بيشتر تفريح‌هاى مبتنى بر خانه مى‌گردد (گليپتيس ۱۹۸۷).

اين نقاط به نسبت نواحى درون شهر تراکم بسيار کمترى دارد و بنابراين باغباني، انجام تغميرات وسايل خانه و دکوراسيون و ديگر انواع رسمى اوقات فراغت به همراه ورزش‌هاى گروهى که هم در محل‌هاى عمومى و هم در ميدان‌هاى خصوصى اجراء مى‌شود کمتر فراهم است. حال و هوا که تا آن اندازه براى فعاليت‌هاى در هواى آزاد اوقات فراغت اهميت دارد، از طريق پرداخت يارانهٔ دولتى و حفظ بافت شهر از طريق تصويب قوانين مهيا مى‌گردد. به همين علت تهاجم تجارت و صنعت که در قسمت‌هاى درونى شهر ديده مى‌شود در اينجا مشکل کم‌اهميت‌ترى به‌شمار مى‌آيد. اين ترقى و حفاظت بافت شهر با ههم ترکيب مى‌شود تا امکان بقاء طيف وسيعى از تسهيلات اوقات فراغت دولتى و خصوصى را در محيط‌هاى مسکونى سالم فراهم آورد و فضاى سبز بيشترى در حاشيهٔ مجتمع‌هاى مسکونى وجود داشته باشد.