مبارزه با بیماری و پیشگیری از آن(۲)

پيشگيرى دارويى (Chemoprophylaxis)

پيشگيرى با دارو حاکى از حفاظت دربرابر بيمارى يا پيشگيرى از آن است. اين کار با پيشگيرى بالينى و ا با پيشگيرى سببى انجام مى‌گيرد.

- پيشگيرى سببي: نشانه پيشگيرى کامل از آلودگ به‌وسيله حذف هجوم عامل بيمارى‌زا يا مهاجرت آن است، مثلاً پيشگيرى سببى براى مالاريا وجود ندارد.

- پيشگيرى باليني: حاکى از پيشگيرى از بروز علائم بالينى بيمارى است و در اين نوع عامل ضرورتاً حذف نمى‌شود.

اقدامات غيراختصاصى

بسيارى از اقدامات غيراختصاصى براى قطع راههاى انتقال بيمارى کاربرد عمومى دارند. بهبود کيفيت زندگى (يعنى مسکن بهتر، تأمين آب، بهسازى محيط، بهبود تغذيه و آموزش) در اين مقوله قرار مى‌گيرند. اقدام‌هاى غيراختصاصى شامل اقدامات قانوني هم برحسب نياز، هست، تا بتوان برنامه‌ها را به‌خوبى اجرا نمود. درواقع اين عوامل غيراختصاصى در کاهش موارد سل، وبا، جذام و ميرايى کودکان در کشورهاى صنعتي، بسيار پيش از ايجاد تدابير اختصاصي، نقش غالب داشته‌اند. يک اقدام غيراختصاصى و مهم ديگر درگيرشدن جامعه در کاراى مراقبت از بيمارى‌ها، مارزه با بيمارى‌ها و ديگر فعاليت‌هاى بهداشتى عمومى است. اگر مداخله جامعه بخش ادغام‌يافته‌ برنامه‌هاى بهداشت عمومى نشود، احتمال نمى‌رود که اين برنامه‌ها موفق شوند. قوانين و مقررات و تدابير سياسى به‌تنهايى نتيجه مطلوب ب‌بار نمى‌آورند.

درنظر داشتن برخى موانع و پيشرفت‌هاى جديد مبارزه با بيمارى‌هاى عفونى در کشورهاى رو به پيشرفت ارزشمند است. نخستين و پيش از هر چيز بايد ناچيز بودن اعتبارات، فقدان زيربناى بهداشتى کارساز، نبود آزمايشگاه‌ها و مراکز لازم براى بهداشت عمومي، تأمين تجهيزات کارمندان آموزش ديده (مانند اپيدميولوژيست) را درنظر گرفت و توجه عمومى به نياز براى بررسى و مبارزه با بيمارى‌هاى قابل واگيرى جلب شود. اين ناتوانى در همه کشورهاى رو به پيشرفت مشترک است. يک ابداع جديد که مورد پشتيبانى WHO هم هست ادغام مبارزه با بيمارى‌هاى واگير در مراقبت‌هاى بهداشتى اوليه است. اينکه اجراى اين ادغام تا چه اندازه موفق باشد، جز در چين و کوبا نشان داده نشده است. بعضى مصنفان بر نياز به حفظ برنامه‌هاى عمومى براى مبارزه با بيمارى‌هاى به‌شدت شايع و قابل کنترل تأکيد مى‌نمايند؛ (مانند مالاريا، سل و جذام) تا زمانى که فراوانى آنها به پايين‌ترين سطح برسد، ناتوانى در برنامه‌هاى ريشه‌کنى مالاريا اين موضوع را تأييد مى‌نمايد.

بالاخره آنکه عمده‌ترين مانع مبارزه با بيمارى‌ها رفتار انسان است، فن‌آورى پزشکى بيشتر اوقات در دگرگون کردن رفتار انسان کارساز نيست. از اين نظر، آموزش بهداشت تنها روشى است که براى جلب همکارى مردم و ايجاد دگرگونى‌هاى مناسب در رفتار و شيوه زندگى آنها باقى مى‌ماند. اين دگرگونى‌ها به خودى خود روش‌هاى نيرومندى براى مبارزه با بيمارى‌ها مى‌باشند.

راهنمايى‌هاى بهداشتى براى مسافران

اصطلاح Emporiatric براى توصيف علم بهداشت مسافران وضع شده است. مسافران با خطرهاى بهداشتى ويژه‌اى روبرو مى‌شوند. نخست آن که در معرض بيمارى‌هاى ايجاد شده بوسيلهٔ مسافرت قرار مى‌گيرند؛ (يعنى بيمارى مسافرت، ماشين‌گرفتگى و ...) ديگر آن‌که در کشورهاى رو به پيشرفت با بيمارى‌هايى روبرو مى‌شوند که مشمول مقررات بين‌المللى بهداشت نمى‌باشد (مانند: مالاريا، ژيارديازيس، انفلوانزا، بيمارى دانگ، فيلاريازيس، ايدز و STD، انگل‌هاى روده‌اي، هپاتيت‌هاى ويروسى و ...) بسيارى از اين بيمارى‌ها تظاهرات فورى ندارند اما پس از مدتى و در بازگشت مسافر به زندگى عادى ممکن است نشانه‌هاى بيمارى بروز نمايد. رعايت نکردن بهداشت توسط کارگرانى که با مواد غذايى سروکار دارند، بدى کيفيت آب و بدى دفع زباله علل عمدهٔ ديگر بيمارى‌هاى انتقالى هستند. هر مسافر در مسافرت‌هاى بين کشورى خود مسؤول شناسايى اين خطرها است، و مى‌تواند با انجام ايمن‌سازي، پيشگيرى دارويى يا دارودرمانى آنها را به حداقل کاهش دهد. سوم آن‌که مسافران از آشنايان و منابع در دسترس مراقبت پزشکى به دور هستند.

بعضى از توصيه‌هايى که به مسافران مى‌شود مربوط به بيمارى‌هاى زير است:

- مالاريا: در مناطق بومى خطر ابتلا مسافران به مالاريا زياد است و از اين‌رو به مسافران توصيه مى‌شود که با پيشگيرى دارويى خود را محافظت نمايند. داروى توصيه شده کلروکين، آمودياکين، سولفادوکسين، و پيرى متامين است. پيشگيرى با دارو بايد در آخرين روزهاى پيش از عزيمت به منطقهٔ مالارياخيز آغاز و به مدت ۴ تا ۶ هفته پس از ترک منطقه ادامه يابد.

- حصبه: پيش از عزيمت به منطقه‌اى که حصبه به صورت بومى در آن جا هست توصيه مى‌شود که واکسن (يا تجديد واکسن) حصبه تزريق شود. يادآور واکسن حصبه هر سه سال يک بار لازم است.

- هپاتيت A: گلبولين ايمن عادى انسانى به مقدار ۰۲/۰ تا ۰۵/۰ ميلى‌ليتر براى هر کيلوگرم وزن بدن براى مدت چهار ماه توصيه مى‌شود. بهتر آن است که ايمونوگلبولين از سه هفته پيش از تجويز واکسن‌هاى زنده تا دو هفته پس از آن، مصرف شود.

- طاعون: واکسيناسيون در صورت وجود موارد شناخته شده و احتمال رويارويى با خطر توصيه مى‌شود.

- وبا: هنوز هم بعضى کشورها بر گرفتن گواهى واکسيناسيون و با اصرار مى‌نمايند. واکسن و يا تنها مقدار محدودى حفاظت براى افراد ايجاد مى‌نمايد.

- کزاز: عاقلانه آن است که هرگاه ده سال يا بيشتر از آخرين تزريق يادآور يا تکميل دورهٔ واکسيناسيون کزاز مسافران گذشته است. يک روز يادآور توکسوئيد کزاز تزريق نمايند.

- فلج اطفال: غالباً بيمارى‌ فلج کودکان را فراموش مى‌کنند. کسانى که پيش از اين ايمن شده باشند مى‌توانند يک يا دو نوبت يادآور واکسن فلج اطفال دريافت دارند. بزرگسالانى که پيش از اين هرگز ايمن نشده باشند بايد فقط واکسن غيرفعال (نوع سالک) دريافت دارند.

سازمان بهداشت جهانى همه ساله کتابچه‌هايى براى استفادهٔ مسافرين چاپ مى‌نمايد که اينک به نام گواهى‌هاى مورد نياز واکسيناسيون در مسافرت بين‌المللى و راهنمايى بهداشتى براى مسافران است. اين کتابچه دربارهٔ بعضى خطرهاى بهداشتى که ممکن است مسافران در بخش‌هاى مختلف جهان با آنها روبرو شوند راهنمايى و دربارهٔ اقدامات در برابر اين خطرها توصيه‌هايى نموده است.