نمو نسبی

اگرچه بدن انسان به‌طور کل دائماً يک الگوى نمو S شکل را دنبال مى‌کند، اما بافت‌ها، اندام‌ها و بخش‌هاى اختصاصى داراى ميزان نمو متفاوتى است. به‌عبارت ديگر هر بخشى از بدن داراى ميزان نمو دقيق، مرتب و مخصوص به خود است. اين اختلافات در نمو بخش‌هاى مختلف بدن ممکن است تغييراتى را به‌وجود آورد که وضعيت ظاهرى آن را دگرگون سازد. تصوير زير تغييرات فاحشى را که در طول عمر در بدن انسان پيدا مى‌شود نشان مى‌دهد. طول سر در بدو تولد يک چهارم طول تماى بدن و در دورهٔ بزرگسالى فقط يک هشتم قد است. طول پاها در بدو تولد در حدود سه هشتم قد و در بزرگسالى در حدود يک دوم قد است. اندازه‌هاى نسبى طول و پهناى بدن در بدو تولد نشان‌دهندهٔ جهت‌گيرى‌هاى سر به پا و مرکز به خارج در نمو پيش از تولد است، بنابراين نوزاد داراى شکلى است که با بزرگسالى او کاملاً متفاوت است.

موقعى که فرد در سنين جوانى به سر مى‌برد بدن او براى اجراء مهارت‌هاى ورزشى مناسب‌تر است و کاربرد بهترى دارد؛ براى مثال، حتى يک طفل ۵ ماهه اگر از نظر دستگاه عصبى براى هماهنگى و کنترل الگوى راه رفتن آماده باشد، به‌ندرت مى‌تواند سر و تنهٔ سنگين خود را بر روى پاهاى لاغر خود به حالت تعادل نگه دارد. توجه کنيد در تصوير زير حتى کى کودک شش ساله هنوز از نظر جسمى به فرم بزرگسالى خود نرسيده است. تفاوت‌هاى جسمى مى‌تواند باعث اختلافات اجراء مهارت‌ها در کودکان و بزرگسالان باشد. اندام‌هاى بدن از نظر طول و وزن متفاوت هستند و مى‌توانند روى تعادل، اندازهٔ حرکت و پتانسيل سرعت در مهارت‌هاى پرتابى اثر بگذارند. پژوهشگران هنوز مقدار و اندازهٔ اين تأثير را روى مهارت‌هاى حرکتى کودکان بررسى نکرده‌اند. (هى‌وود و پاتريالا، ۱۹۷۸).

براى رسيدن به اندازه‌هاى جسمى بزرگسالي، برخى از قسمت‌هاى بدن بايد سريع‌تر از ساير بخش‌ها نمو کنند؛ براى مثال، در دوره‌هاى طفوليت و کودکى پاها سريع‌تر از تنه نمو مى‌کنند و اين عمل تا موقعى که فرد در دروهٔ جهش نمو در اوايل نوجوانى است ادامه دارد. نمو قد بيشتر نتيجهٔ افزايش طول تنه در دورهٔ پايانى نوجوانى و اوايل بزرگسالى است. پسران و دختران اندازه‌هاى نسبى مشابهى در دورهٔ کودکى دارند، ليکن وقتى به سن بزرگسالى مى‌رسند، نمو مربوط به بخش‌هايى از بدن آنها اختلافات قابل توجهى در شکل آن به‌وجود مى‌آورد. دختران از نظر پهناى شانه و لگن خاصره نمو مشابهى دارند و اين نسبت عموماً در طول نمو حفظ مى‌شود؛ در صورتى که در دورهٔ جهش نمو به پهناى شانهٔ پسران به‌طور قابل توجه افزوده مى‌شود و اين نسبت يعنى پهناى شانه به پهناى لگن خاصرهٔ آنها در دورهٔ نوجوانى زيادتر مى‌شود.

اندام‌ها و بافت‌هاى خاص به همين نحو متفاوت، رشد مى‌کنند. اگرچه الگوى نمو آنها قبل از تولد بيشتر در راستاى افزايش وزن است، اما بعد از تولد برخى از بافت‌ها و دستگاه‌ها، الگوى منحصر به فردى را دنبال مى‌کنند. به‌طورى که در تصوير زير ملاحظه مى‌شود، مى‌توان نمو دستگاه‌هاى رسم شده را با منحنى S شکل وزن بدن مقايسه کرد؛ براى مثال، کودک در چهار سالگى حدود ۸۰ درصد از وزن مغز بزرگسالى خود را به‌دست مى‌‌آورد، ليکن وزن غدد فوق کليوى او در حداقل خود باقى مى‌ماند و به‌طور ناگهانى در سنين نوجوانى و جوانى به وزن آنها اضافه مى‌شود. غدهٔ تيموس که يکى از غدد دستگاه لنفاوى است و در ناحيهٔ گلو واقع شده است، در دورهٔ کودکى به‌طور سريع نمو مى‌کند. اما از اندازهٔ نسبى آن در پايان دورهٔ نوجوانى کاسته مى‌شود و سپس رو به انحطاط رفته، به‌تدريج در بزرگسالى جاى خود را به بافت چربى مى‌دهد. نظر به اينکه بافت‌هاى مختلف بدن بعد از تولد به‌طور متفاوت نمو مى‌کنند، بنابراين بهترين شيوه موقعى حاصل مى‌شود که هريک از سيستم‌ها از نظر نمو به‌طور فردى مطالعه و بررسى شود.

هنگام برنامه‌ريزى فعاليت‌هاى شديد براى کودکان، لازم و مهم است که بدانيم نمو برخى از دستگاه‌هاى بدن مانند دستگاه اسکلتى يا گردش خون با نمو عمومى بدن هماهنگ است.

براى فهم اينکه کودکان در چه موقع و چگونه مهارت‌ها و الگوهاى حرکتى معين را به‌دست مى‌آورند، بايد دانست آيا هرگونه پيشرفتى در نمو يکى از دستگاه‌ها مى‌تواند موجب شروع تغييراتى در الگوهاى حرکتى شود يا نه. لذا ابتدا بايد به الگوهاى طبيعى نمو دستگاه‌هايى از قبيل دستگاه اسکلتي، دستگاه عضلاني، بافت چربي، دستگاه عصبى و غدد داخلى پرداخت و سپس تأثيرات محيطى را که به نوعى مى‌توانند اين الگوها را تغيير دهند بررسى کرد.