روش کسب اطلاعات در برنامه‌های ترویجی

جمع‌آورى اطلاعات مورد نياز برنامهٔ ترويجى از راه‌هاى گوناگون امکان‌پذير است و استفاده از هر يک بستگى به اوضاع و احوال و امکاناتى دارد که غالباً در اختيار فرد مطالعه‌کننده قرار دارد.

همين امکانات فرد را در جهت انتخاب روش و تهيهٔ وسيلهٔ مناسب يارى مى‌کنند. زمينهٔ ترويج نيز خود تا حدى روشنگر راه مطالعات مورد نياز است چه اين مکتب داراى ماهيت ارشادي- اجتماعى است و حداقل همين دو ويژگى مشخص مى‌کنند که چه چيزى در کجا بايد مورد مطالعه قرار گيرد. بر اين اساس پرسش‌گرى‌ها با توجه به ويژگى امور آموزشى و در متن اجتماع بايد انجام شوند.

بنابر اين مى‌توان حداقل به مشخص بودن نوع فعاليت و زمينهٔ آن اطمينان داشت و در اين دو مقوله به تفحص پرداخت. مفهوم آنچه گفته شد اين است که عاملان ترويج بايد براى طرح و تدوين برنامه‌هاى آموزشى - ارشادى ابتدا به مطالعهٔ جامعه ( حداقل در محل خدمت) بپردازند و ويژگى‌هاى آن را به‌عنوان اطلاعات مورد نياز براى تدوين برنامه کسب کنند.

تا اين مرحله بارى پى‌ريزى برنامه‌هاى آموزشى نوعى جامعه‌شناسى مورد نياز است. روش‌هاى گوناگونى براى انجام اين امر وجود دارد که يکى از آنها تدوين پرسش‌نامه براى بررسى و محاسبهٔ امکانات، موقعيت‌ها، مشکلات و نيازهاى جامعه است. در اين باره، عامل ترويج مى‌تواند يک يا چند روش از ورش‌هاى سابق‌الذکر را به‌صورت واحد يا ترکيبى انتخاب کند و از طريق تدوين پرسش‌نامه اطلاعات مرود نياز را کسب کند.

جنبهٔ دوم، مسئلهٔ مطالعهٔ نتايج طرح‌ها يا برنامه‌هاى آموزشى سابق است که عامل يا عوامل پيشين يا خود عامل فعلى ترويج رأساً انجام داده‌اند و اکنون مى‌خواهند به مطالعهٔ آنهغا بپردازند. در اين باره نيز مى‌توان از ميان روش‌هاى سابق‌الذکر مناسبترين روش را انتخاب و براى ثبت اطلاعات و هدايت برنامهٔ تحقيقى از وسيله‌اى استفاده کرد که نهايتاً يافته‌ها را جمع‌آورى و تلفيق و نتيجهٔ نهائى را استخراج کند. در اين مورد نيز بايد وسيلهٔ کاربردى با آنچه در خصوص پرسش‌نامه گفته شد مطابقت داشته باشد و به‌ويژه معتبر و قابل اعتماد باشد.

امر اخير حساستر و دقيقتر از مطالعات اجتماعى است چه در مطالعات اجتماعى عامل ترويج به‌دنبال چيزى است که وجود دارد ولى در مطالعهٔ نتايج برنامه‌هاى آموزشى پيشين به‌دنبال چيزى است که قبلاً واقع شده و از آن فعلاً نتيجه عينى مشخص و قابل لمسى در قالب تأثيرات آموزشى برنامه غير از عملکردهاى فراگيران مشهود نيست و بيشتر بررسى‌ها در محدودهٔ ذهنيات مردم صورت مى‌گيرد. لذا لازم است دقت عمل و حساسيت بيشترى در مطالعه رعايت شود.

براى انجام هر يک از مطالعات فوق، عامل ترويج مى‌توان در روش‌هاى مختلفى به‌کار بندد که بر حسب امکانات آن متفاوت است در صورتى که تعداد افراد اجتماع محدود باشد و مسائل اجتماعى نيز چندان خطير نباشند، کل جمعيت، کل فراگيران و تمام زمينه‌هاى اجتماعى مورد نياز مطالعه مى‌شوند.

در اين حالت مطالعهٔ کل جمعيت چندان مشکل نيست و کافى است به تعداد افراد جامعه پرسش‌نامه يا هر وسيلهٔ پرسشگرى مناسب ديگرى تهيه شود و با روش خاصى با يکايک افراد تماس حاصل و اطلاعات مورد نياز از آنان کسب شود.

نکتهٔ بسيار دقيق و حساس در زمينهٔ مطالعات ترويجي، نحوهٔ برخورد عامل ترويج به‌عنوان بررسى‌کننده و مطالعه‌کننده با جوامع وسيع و گسرتده است. بديهى است امکانات عامل ترويج ممکن است براى مطالعهٔ تماى زوايا و موقعيت‌هاى جامعه و مردم منطقه کافى نباشد. لذا بر حسب موقعيت، مثلاً اگر وضعيت منطقه بررسى همه‌جانبه‌اى را ايجاب نکند يا جمعيت منطقه زياد باشد يا بنابه‌دلايل ديگر، مى‌توان از ورش نمونه‌گيرى استفاده کرد.

در حالت اخير فرد مطالعه‌کننده بايد علم و مهارت کافى در انتخاب نمونه‌ها و تنظيم وسيله براى مطالعه و سنجش آنها را داشته باشد تا بتواند از امکاناتى که در اختيار دارد حداکثر استفاده را بکند.