|
| قلعه تاريخى شياق (شياخ)، زرينآباد، دهلران
|
|
| قلعه يا شهر باستانى شياخ بر فراز تپه‌اى بين دو رودخانه در تنگ معروف به وويله و در دامنهٔ کوه‌هاى تخت پيران در شمال غربى و تخت نيله در شمال شرقى بخش زرينآباد شهرستان دهلران و در نزديکى روستاى بردى، واقع شده است. اين قلعه با توجه به مصالح به کار رفته در ساختمان آن که سنگ و ملاط سارو‌ج‌‌اند به دورهٔ ساسانى تعلق دارد و چون در نزديکى بين‌‌النهرين قرار داشته به عنوان انبار آذوقه نيز مورد استفاه قرار مى‌گرفته است. مصالح ديوارهاى باقى ماندهٔ قلعه، هر يک به طول هزار متر و ارتفاعى بين ۷ تا ۱۰ متر و ضخامتى حدود ۲ متر کلاً از سنگ مى‌باشد. بقاياى اتاق‌‌هاى قلعه نيز که جهت اسکان فرماندهان و حکمرانان ناحيه استفاده مى‌شده است، هنوز مشهود است.
|
|
| براى تأمين آب ساکنان قلعه، کانالى از سنگ و ملاط ساروج احداث شده بوده که آب مورد نياز را از تنگه وويله به کمک شيب طبيعى زمين به داخل قلعه هدايت مى‌‌کرده است. در قسمت شمال قلعه و بر روى تپه‌هاى مشرف به آن دو اثر قديمى که برج‌هاى ديده‌بانى قلعه بوده‌‌اند نيز باقى مانده است.
|
|
| قلعه جمشيدى، نيمور، محلات (ساسانيان)
|
|
| اين قلعه در نيمور محلات قرار دارد و تاريخ بناى آن دقيقاً مشخص نيست، ليکن برخى احداث آن را به دوره ساسانى مربوط مى‌دانند. اين قلعه به قلعه گبرى نيز معروف است. در حال حاضر اين قلعه رو به انهدام کامل است و فقط ديوارى از آن و دو برج باقى مانده است. در مجاورت اين قلعه ديوار بلند خشتى نيز وجود دارد که گويا حصار اصلى روستا بوده است. در پيرامون اين قلعه بقاياى قلعه ديگرى به نام قلعه نايب حاج عبدل نيز مشهود است.
|
|
|
|
| قلعه جمکران در ۶ کيلومترى شرق قم و در داخل روستاى جمکران واقع شده است. اين قلعه که به قلعه گبرى نيز مشهور است از بناهاى پيش از اسلام مى‌باشد که در دوران اسلامى نيز مورد استفاده قرار گرفته است. اهل محل، آن را به زمان جمشيد شاه از شاهان پيشدادى نسبت مى‌دهند. اين بنا داراى پلان مربع با ابعاد ۵۵×۵۵ متر و ضخامت ديوارها ۴ متر در پائين است که به تدريج هر چه ارتفاع بيشتر مى‌گردد، از ضخامت آن کاسته مى‌شود.
|
|
| مصالح به کار رفته شامل خشت و گل است که در پائين ديوارها متشکل از دو لايه چينه به ارتفاع ۲ متر بر روى هم، پس از آن سه رديف خشت با ابعاد ۶×۲۷×۲۷، سپس يک لايه چينه به ارتفاع يک متر به صورت يک در ميان تا بالاى ديوارها تکرار شده است.
|
|
| ارتفاع کنونى در بعضى قسمت‌ها تا ۱۰ متر هم مى‌رسد، اما به طور متوسط ۹ متر ارتفاع دارد. اين قلعه در حال حاضر به دليل متروکه بودن به محل انباشت ضايعات و زباله‌هاى اهالى محل تبديل گرديده است.
|
|
| قلعه حاج وكيل، اراك (قاجاريان، پهلوى)
|
|
| قلعه حاج وکيل از ديگر بناهايى است که محل استقرار کارگاه‌هاى قالى‌بافى کمپانى آمريکايى زيگلر بوده است. در آن زمان قالى‌هايى که عمدتاً به قالى ساروق معروف است در اراک بافته مى‌شد و به خارج از کشور صادر مى‌گرديد. قسمت عمده اين بنا تخريب شده و تنها قسمت مسکونى آن باقى مانده است.
|
|
| قلعه خسروانى، محلات (نامعلوم)
|
|
| اين قلعه در داخل شهر محلات به شکل نيمه مخروبه‌اى باقى مانده است و از ديوارها و برج‌هاى سالم مانده آن در واحد مسکونى جنب قلعه به عنوان ديوار استفاده مى‌شود. از چهار برج قلعه دو برج آن تقريباً سالم مانده است، ولى از ديگر متعلقات قلعه اثرى برجاى نيست. مصالح به کار رفته در ديوارهاى قلعه عمدتاً خشت و گل و در برج‌هاى باقى مانده آن خشت و گل با نماى آجرى مى‌باشد و طبق اظهارات اهالى محل به زودى در راستاى تعريض خيابان و کوچه‌هاى اطراف، اين قلعه را به طور کامل تخريب خواهند کرد.
|
|
| دو قلعه يوجان و شمس از ديگر قلعه‌هاى استان مرکزى مى‌باشند که به ويژه به دليل درگيرى و دستگيرى قاتلان پدر امام خمينى (ره)، واجد اهميت تاريخى مى‌باشند.
|
|
| قلعه خواجه، انديكا، مسجدسليمان
|
|
| قلعهٔ خواجه بين چگارمان و دور آب واقع شده و در حال حاضر مرکز ادارات بخش انديکا است. اين قلعه قديمى به خوانين چهار لنگ و موگوئى مربوط بوده است.
|
|
|
|
| اين قلعه در شمال رامهرمز در دامنه‌هاى ميانى کوهى گچى، بر روى دو تپه در امتداد هم واقع شده است. شکل گرد و دايره مانند هر دو واحد قلعه چنان است که معمارى قلعه‌سازى رومى را مى‌رساند و مانند آثارى است که از قلاع رومى در جنوب مديترانه کمابيش برجاى مانده‌اند. اين قلعه شبيه دژى است که در روزگار ساسانيان شايد براى حفاظت راه تجارى و نظامى شوش، واجار، اصفهان يا براى نگهبانى کاخ و خزائن رامهرمز يا نظارت بر جلگه زراعى، باغ‌ها، مزارع و انبارهاى غله ساخته شده باشد و رومى‌ها در ساختن و يا در طرح و نقشهٔ آن دخالت داشته باشند.
|
|
|
|
| اين قلعه در حوالى شوشتر قرار دارد و ويرانه‌هايى از آن به جا مانده است. در برابر اين دژ در سمت ساحل چپ رودخانه و در بالاى کوه نيز آثار قلعهٔ ديگرى وجود دارد که مردم عقيلى آن را قلعه رستم مى‌نامند و معتقدند رستم زال و رستم يک دست در اين نواحى با يکديگر جنگ کرده‌اند. اين دژ هنگام ناامنى‌ها، پناهگاه مردم در برابر مهاجمان بوده است، ولى به هنگام امنيت از آنها به عنوان زندان استفاده مى‌شده است.
|
|
| قلعه روستاى بردوك، روستاى بردوك، اروميه
|
|
| در ۶ کيلومترى روستاى بردوک در محال صوماى برادوست قلعهٔ مستحکمى از سنگ با تأمين کليهٔ شرايط ديده‌بانى بنا شده است. از اين قلعه به عنوان دژى ممتاز که بر معبر ورودى و خروجى دره اشراف کامل دارد، استفاده مى‌شد.
|
|
| دژ متشکل از سه بخش حصار تدافعى، ديوار ميانى و ابنيهٔ مرکزى است.
|
|
| در ساختمان حصار تدافعى (محيطي) از سنگ‌هاى لاشه استفاده شده است. ملاط بين آنها احتمالاً از ماسه و آهک بوده و ستون‌هاى نيم‌دايره‌اى به صورت توپر و بسيار محکم در فواصلى از ديوار تعبيه شده است. اين ستون‌ها هم به منظور تقويت حصار و هم براى ايجاد منظرى نيکو مورد نظر بوده است. مصالح دروازهٔ اصلى از سنگ‌هاى آهکى تراشيده شده است. تزئينات جبهه‌اى آن با استفاده از سنگ‌هاى تراشيده شده از نوع آتشفشانى صورت گرفته است. يک کتيبه در دو سنگ مرمر کوچک همجوار بالاى ورودى و زيرقوس دروازه ديده مى‌شود.
|
|
| دروازه ورودى که به شکل چهارگوش طراحى و اجرا شده، در فرورفتگى جبههٔ ميانى ساختمان تعبيه شده است. بناى دروازه ساده و با مصالحى از سنگ‌هاى لاشه، ملاط و احتمالاً شن و ماسه ساخته شده است. معبر ورودى تنگ و تا مقابل دروازهٔ مربوط به بخش ثانوى با شيب کم در صخره ايجاد شده است.
|
|
| در بخش مرکزى قلعه بقاياى چند ابنيه وجود دارد که يک واحد آن فعلاً سالم مانده است. طرح اين واحد چهارگوش است و مصالح آن از سنگ‌هاى کوچک و ملاط شن و آهک است. طاق سنگى به صورت لنگه زده شده و روزنهٔ ميانى آن کوچک و مربع شکل است. غير از اندود ضخيم که احتمالاً آهک به عنوان پوشش ديوارهاى داخلى مورد استفاده قرار گرفته است، تزئين ديگرى ندارد. بر نوک قله کوه نيز بقايايى از يک برج ديده‌بانى ديده مى‌شود.
|
|
|
|
| در کنار رودخانهٔ خروشان کنجانچم در فاصلهٔ ۱۷ کيلومترى شهر مهران قلعهاى واقع شده است که در گذشته به عنوان اقامتگاه زمستانى واليان پشتکوه مورد استفاده قرار مى‌گرفته است.
|
|
| يک سرى پلکان سنگى و دست‌ساز، قسمت‌هاى انتهايى قلعه را به محل ديده‌بانى که فقط يک نفر در آن جاى مى‌‌گيرد، هدايت مى‌‌کند.
|
|
| ساير قلاع استان ايلام عبارتند از:
|
|
| - قلعهٔ تاريخى پاقلفه و کره‌چکادر صالح‌آباد.
|
| - قلعه ساسانى انجير در زرينآباد.
|
| - آثار قلاع تاريخى دورهٔ ساسانى در روستاى کلم بخش بدره شهرستان دره‌شهر.
|
| - آثار تاريخى پشت قلعه در شهرستان آبدانان.
|
| - ديوار قلعه تاريخى گمول در روستاى باريکه.
|
| - قلعهٔ اسماعيل‌خان در ارتفاعات سيوان کوه مشرف به دشت و شهر ايلام.
|
| - آثار ساختمانى از دورهٔ پيش از تاريخ در کان گنبد صالح‌آباد.
|
| - ديوارى با سنگ‌هاى حجارى شده مربوط به دورهٔ پارت و ساسانى در ميمه زرينآباد.
|
| - قلعهاى با سنگ و ساروج که به دورهٔ ساسانى مربوط مى‌باشد و در ميمه زرينآباد واقع شده است.
|
| - قلعه تاريخى هزارانى که از آثار دورهٔ ساسانى است و در روستاى هزارانى شهرستان آبدانان قرار گرفته است. با مرمت و بازسازى اين قلعه مى‌توان آن را به يک جاذبهٔ توريستى و مهم تبديل کرد.
|
|
| قلعه سام، روستاى چم‌بور، شيروان و چرداول
|
|
| قلعه سام در روستاى چم‌بور از توابع بخش مرکزى شهرستان شيروان و چرداول قرار دارد. قدمت اين قلعه به عهد ساسانيان مى‌رسد که بر فراز يکى از کوه‌هاى پيرامون روستاى چم‌بور بنا شده و کوه مزبور نيز به نام سام معروف شده است. اين قلعه داراى ۲ برج در شمال و شمال غربى مى‌باشد که ارتفاع هر يک از آنها حدود ۱۲ متر است. اتاق‌هايى جهت نگاهبانى از تأسيسات داخلى و محافظت از حکمرانان ناحيه در دل صخره‌ها تعبيه شده است. در قسمت جنوب غربى قلعه، آثار چهار طاقى يا آتشکده‌اى ديده مى‌شود که گويا در زمان تسلط عرب‌ها به صورت مسجد درآمده است. در کنار قلعه درخت‌هاى چنار کهنسال با قدمتى حدود ۵۰۰ سال وجود دارند. علاوه بر آنها چشمه‌هاى آب گوارا و همچنين ريشه درختى به نام عود يا هئومه که از آن در اعياد و جشن‌ها استفاده مى‌شده يافت شده است.
|
|
|
|
| قلعه سلاسل در اثر جنگ‌هاى متمادى و حوادثى چون سيل و زلزله به کلى ويران شده است. اين قلعه بر روى يک بلندى مشرف بر رودخانهٔ شطيط قرار دارد. دائره‌المعارف فارسى بناى قلعهٔ سلاسل را به «شاپور ساساني» منسوب مى‌داند. کانال‌هاى رود داريان و پلکان‌هاى آن از آثار با ارزش قلعه به شمار مى‌رود. اين پلکان به محوطه‌اى منتهى مى‌گردد که نهر داريان از آنجا شروع مى‌شود. در اين محوطه و در کنار نهر داريان، حوض سنگى کوچکى ديده مى‌شود که در مواقع طغيان رود داريان، آب در آن جمع مى‌شود. روبروى حوض مزبور تونلى وجود دارد که به شبستانى با ديوارهاى صاف منتهى مى‌شود و انتهاى آن به صورت غارى مدور است. در جبههٔ شمالى پلکان دوم، پلکان ديگرى ديده مى‌شود که مستقيماً به حاشيهٔ رودخانه مافاريان مى‌رسد.
|
|
| به طور کلى اين قلعه در گذشته، داراى حصار، خندق، حياط‌هاى بزرگ، تأسيسات نظامى، حمام‌‌ها، برج‌ها و سربازخانه بود که در حال حاضر بخش‌هاى عمدهٔ آن تخريب شده است. در قرن ۱۱ هجرى قمرى و براى آخرين بار در سال ۱۳۰۷ هـ.ق توسط حسين قلى خان نظام مافى مرمت گرديده است.
|
|
|
|
| قلعهٔ قيران بر فراز کوه معروف قلاقيران که بر ناحيهٔ جنگلى بسيار زيبايى به نام ششدار يا ششدان مشرف است، قرار دارد. شکل اين قلعه و موقعيت قلهٔ بالاى آن، چشم‌انداز و زيبايى خاصى را در شهر ايلام به وجود آورده است.
|
