|
| تى‌تى‌كاروان‌سرا، لاهيجان
|
|
| در کنارهٔ راست رودخانهٔ نسيم‌رود در مسير راه لاهيجان به ديلمان، يک کاروانسراى قديمى که از سنگ‌هاى رودخانه و آجر و گچ ساخته شده است، به چشم مى‌خورد که به دورهٔ صفوى تعلق دارد. بانى کاروانسرا، «تى‌تى خانم» عمهٔ يکى از شاهان صفوى است. ديوارهاى خارجى اين بنا از سنگ رودخانه و ملاط ساروج ساخته شده، اما بخش‌هاى داخلى آن از آجر و ملاط گچى است. بخش ورودى کاروانسرا از يک هشتى با تاق مدور آجرى تشکيل شده و دو ايوان در دو سوى اين هشتى وجود دارد که از آن‌ها مىتوان به حياط کاروانسرا وارد شد. با توجه به محدود بودن تعداد کاروان‌سراها در گيلان، اين بنا مى‌تواند اطلاعات مورد نياز را در مسيرهاى کاروان‌رو و قديمى گيلان در اختيار محققان قرار دهد.
|
|
| جادهٔ عهد ساسانى بين فيروزآباد و دارابگرد، فيروزآباد (ساسانيان)
|
|
| جادهٔ عهد ساسانى بين فيروزآباد و دارابگرد، از جمله آثارى است که ضمن کاوش‌هاى علمى پروفسور واندنبرگ در زمستان ۱۳۳۸ کشف شد. در طول اين آثار، بناهاى دورهٔ ساسانيان به چشم مى‌خورد که از آن ميان، مىتوان به چارتاقى کراته و زاغ اشاره کرد.
|
|
| رباط ابوالقاسم رشتى، روستاى عقدا، اردكان
|
|
| اين رباط يا کاروانسراى بزرگ و خوش طرح، وسط آبادى عقدا و در کنار شاهراه بنا شده و از آثارى است که به شکل و شيوهٔ رباط‌هاى شاه‌عباسى به همت حاج ابوالقاسم رشتى از تجار مشهور عصر خود ساخته شده است. رباط داراى بادگيرى بلند است که از فاصلهٔ دور ديده مى‌شود. در صفه شمالى روبروى در ورودى، يک لوحهٔ سنگى به خط نستعليق به ديوار نصب شده که نام واقف و بانى رباط بر آن حک شده است.
|
|
| رباط خرگوشى، باتلاق گاوخونى، اردكان
|
|
| اين رباط که از بناهاى دورهٔ شاه‌عباس صفوى است نزديک باتلاق گاوخونى (آبادى عقدا) بر سر راه قديمى (مالرو) واقع شده است.
|
|
| بيابان خرگوشى در کنارهٔ شرقى و جنوبى گاوخونى واقع شده و رباط آن نيز به همان نام خرگوشى معروف شده است. اين رباط ۶۰ کيلومتر تا عقدا و ۱۲۰ کيلومتر تا ندوشن فاصله دارد و راه آن از طريق خليل‌آباد سروعليا و بعد از طريق آبادى کايون است.
|
|
| اين رباط بسيار عالى و بزرگ از سنگ و آجر ساخته شده است. طول و عرض آن در حدود ۸۰ در ۸۰ متر است و قسمت‌هاى زيادى از آن خراب شده است.
|
|
|
|
| رباط زين‌الدين در ۶۰ کيلومترى جادهٔ فعلى يزد - کرمان واقع شده و تاريخ احداث آن همزمان با مجموعهٔ گنجعلى خان کرمان است.
|
|
| کاروانسرا، طرحى مدور دارد که پنج برج پيوسته آن را حفاظت مى‌کنند و يکى از نمونه‌هاى نادر در ميان کاروان‌سراهاى کشور است.
|
|
| ساختمان بنا، آجرى و با کيفيت خوبى اجرا شده است. اتاق‌ها، صفه‌هاى استراحت مسافران، شاه‌نشين، شترخان و بادگير، فضاهاى داخلى کاروانسرا را که در سال‌هاى اخير مرمت شده است تشکيل مى‌دهند.
|
|
| در طراحى معمارى فضاهاى رباط زين‌الدين، اعداد يک، پنج و دوازده ملحوظ شده‌اند. اعدادى که در مذهب تشيع از احترام و تقدس بالايى برخوردارند.
|
|
| چاپارخانه و يک چشمهٔ کوچک و فضايى مشجر رباط را فرا گرفته است. با توجه به موقعيت بسيار خوب و کيفيت مطلوب ساختمان رباط، براى تبديل آن به تأسيسات رفاهى بين راهى امروزين طرح‌هايى تدارک ديده شده است.
|
|
| رباط ساغند، روستاى ساغند، اردكان
|
|
| اين رباط که در آبادى ساغند از بخش رباطات واقع شده، کاروان‌سرايى بزرگ و خوش طرح است که اهل محل آن را از ساخته‌هاى تجار يزدى مى‌دانند که براى رفاه و اقامت مسافران در حدود ۱۲۰ سال قبل ساخته شده است.
|
|
| رباط شاه‌عباسى گؤيجه بئل، اهر
|
|
| گردنهٔ گؤيجه بئل در ۹۳ کيلومترى تبريز و ۲۴ کيلومترى اهر قرار دارد. در اين ناحيه دو کاروانسراى قديمى وجود دارد که در زمستان‌ها مورد استفادهٔ کاروانيان قرار مى‌گرفت. از تبريز به اهر ابتدا به کاروانسراى علياى گردنه برمى‌خوريم که به فاصلهٔ ۳ کيلومتر از ابتداى گردنه ساخته شده است. محل بناى کاروانسرا، در دامنهٔ کوه و جايى است که کم‌تر در معرض کولاک برف و طوفان‌ها قرار مى‌گيرد. حجم بنا ۲۱×۳۰ متر، سقف تمام حجره‌ها ضربى آجرى است و از نوع مدور در پنج رديف ساخته شده است.
|
|
| کاروانسراى دوم (سفلى) به فاصلهٔ ۷ کيلومتر از کاروانسراى عليا در محوطه‌اى مسطح و مشرف به رودخانه قرار دارد. اين کاروانسرا محوطهٔ بزرگ‌تر و گسترده‌ترى را در بر گرفته و از دو بخش، شامل حياط و قسمت مسقف که داراى حجرات متعددى است، تشکيل شده است.
|
|
| مصالح ساختمانى اين کاروانسرا مانند کاروانسراى علياى گردنه است. نوع بنا و سبک معمارى آن نشان مى‌هد که هر دو همزمان ساخته شده‌اند.
|
|
|
|
| رباط شيخ عليخان يا کاروانسراى «چاله‌سياه» در ۵۰ کيلومترى اصفهان واقع شده است. کتيبهٔ لوح سنگى سردر آن به نام «شاه سليمان» و وزير او «شيخ عليخان» مزين است. تاريخ اتمام رباط سال ۱۰۹۸ هجرى قمرى ذکر شده است. اين کاروانسرا و کاروانسراى «گز» و کاروانسراى «مادرشاه»، در راه اصفهان به تهران، از کاروان‌سراهاى جالب دوره صفويه در اصفهان است.
|
|
| رباط شاه‌عباسى دامغان، دامغان (صفويان)
|
|
| اين کاروانسرا در زمان سلطنت صفويه ساخته شد و کتيبه و تاريخى ندارد. بنايى است آجرى و بزرگ که ديوار اطراف آن به ارتفاع پنج متر است و سردرى مرتفع، تالارى وسيع با اتاق‌هاى متعدد و ايوانى بر بالاى در ورودى دارد.
|
|
| اين کاروانسرا که هم اکنون در مرکز شهر دامغان در خيابان شهيد فلاحى و در ضلع شمالى آستانهٔ مبارکهٔ حضرت امام‌زاده جعفر (ع) واقع است، تبديل به جايگاه نيروى انتظامى شده است.
|
|
| رباط‌هاى راه‌هاى اصفهان و يزد، يزد
|
|
| از ابرقو به سوى اسفندارون (از توابع اصفهان) يک جادهٔ قديمى کاروان‌رو قرار دارد که امروزه متروک شده و رفت و آمدى در آن صورت نمى‌گيرد، مگر عبور گاه به گاه شتردارانى که زغال و چوب حمل مى‌کنند. در اين راه دو رباط کهنه هنوز وجود دارد.
|
|
| رباط اول در ۳۰ کيلومترى آبادى تيزک و ۴۲ کيلومترى شهر ابرقو واقع شده و بناى آن از سنگ و ملاط گچى به ابعاد ۱۹×۱۹ متر است و هر ضلع آن چهار اتاق گنبدى شکل دارد و يکى از دهنه‌ها، در ضلع شرقى، مدخل رباط است.
|
|
| رباط دوم به فاصلهٔ شش کيلومتر از رباط اول قرار گرفته و به رباط شاه‌نشين معروف است. اين رباط به ابعاد ۳۰×۳۰ متر است و از سنگ ساخته شده و راه ورود آن از ضلع شمالى است. ارتفاع ديوارهاى آن سه متر است. در ميان رباط يک آب‌انبار بوده و بين اضلاع شرقى و جنوبى و غربى، سه صفه اتاق مانند ساخته شده است. رباط، چهار برج در چهار گوشه و سه گاو پهلوى متصل به اتاق‌ها دارد.
|
|
| نزديک رباط، يک بناى سنگى وجود دارد که مشتمل است بر يک صفه در وسط و يک اتاق در طرفين آن (با گنبد سنگى) که از بناى رباط کهنه‌تر به نظر مى‌آيد.
|
|
| ساير كاروان‌سراها، استان سمنان
|
|
| ساير رباط‌ها و کاروان‌سراهاى استان عبارت‌اند از:
|
|
| - رباط انوشيروان آهوان در روستاى آهوان ۴۲ کيلومترى شرق سمنان.
|
| - کاروانسراى ناسار در بازار عمومى سمنان روبروى کوچهٔ عباسى.
|
| - کاروانسراى تومانياس در خيابان مزار (شهيد صديق) شاهرود.
|
| - کاروانسراى ده ملا در روستاى ده ملا شاهرود.
|
| - کاروانسراى ميامى در ۶۰ کيلومترى شرق شاهرود
|
| - کاروانسراى بدشت در هشت کيلومترى شاهرود دهکدهٔ بدشت.
|
| - کاروانسراى سپنج در ۵۰ کيلومترى شمال ميامى، جادهٔ خراسان - شاهرود.
|
| - کاروانسراى الهاک در جادهٔ شاهرود - سبزه‌وار مربوط به دورهٔ صفويه
|
| - کاروانسراى صدرآباد در روستاى صدرآباد شاهرود مربوط به دورهٔ صفويه
|
| - کاروانسراى سنگى جادهٔ ابريشم در روستاى محمدآباد، پل ابريشم شاهرود
|
| - کاروانسراى گرمسار در پنج کيلومترى گرمسار مربوط به دورهٔ صفويه
|
| - کاروانسراى ايوانکى در شمال غربى بخش ايوانکى گرمسار مربوط به دورهٔ صفويه
|
| - کاروانسراى قوشه در دهکدهٔ قوشه ۳۰ کيلومترى جنوب غربى دامغان
|
| - کاروانسراى سپهسالار در بخش اميرآباد، دامغان
|
| - کاروانسراى شهر شاهرود در بازار شاهرود
|
| - رباط سلطان حسين بايقرا در بيرون از دروازهٔ ناسار سمنان
|
| - کاروانسراى پايين تکيهٔ ناسار در ناسار (وسط بازار) سمنان
|
| - کاروانسراى سيف ميرزا در سمنان مربوط به دورهٔ قاجار
|
| - تيمچهٔ سلطانى در شرق تکيهٔ پهنهٔ، متصل به مسجد امام خمينى سمنان
|
|
| ساير كاروان‌سراها، استان يزد
|
|
| - کاروانسراى حوض جعفر و کاروانسراى اله‌آباد در بخش رباطات مربوط به عصر قاجاريه.
|
| - رباط شاهزاده در آبادى خرانق، بخش رباطات مربوط به عصر قاجاريه.
|
| - رباط و برج ارجنان در جادهٔ عقدا به اردکان.
|
| - رباط نارستان در ۱۸ کيلومترى جنوب غربى عقدا مربوط به ۱۰۷۱ هجرى قمري.
|
|
| علاوه بر اين‌ها، در حدود ۳۰ کاروانسراى زير نيز در شهر يزد وجود دارد:
|
|
| کاروانسراى ابوالمعالى در محلهٔ بولمير يزد، کاروانسراى افشار که بانى آن حاجى محمد صادق افشار است، کاروانسراى بيابانکى‌ها در خيابان قيام، کاروانسراى پنجه على در سر چهار سوقِ بازار خان، کاروانسراى سيد حيدرى در نزديکى بقعهٔ سيد شمس‌الدين، کاروانسراى شيرازى‌ها در خيابان قيام، کاروانسراى على آقا در بازار تبريزى‌ها، کاروانسراى فهادان در نزديکى جنوب و مغرب حسينيه، کاروانسراى لرد تازيان نزديک امام‌زاده جعفر، کاروانسراى والى در خيابان قيام، کاروانسراى وکيل در بازار خان، کاروانسراى مشير در بازارچه مشير، کاروانسراى مرزاکور در محلهٔ قصاب نزديک خواجه خضر، کاروانسراى پسته، کاروانسراى پشت سيد نزديک بازار مصلى، کاروانسراى تخت استاد، کاروانسراى خواجه، کاروانسراى در سيد، کاروانسراى دو در در محلهٔ مصلى عتيق، کاروانسراى سادات (کاروانسراى کلاهدوزها)، کاروانسراى شاهزاده، کاروانسراى عرب‌ها در خيابان قيام، کاروانسراى کرمانى‌ها، کاروانسراى کوچهٔ ميرقطب، کاروانسراى گلشن از آثار محمد تقى‌خان، کاروانسراى گودال مصلى، کاروانسراى گودالک در محلهٔ گودال مصلى، کاروانسراى لب خندق، کاروانسراى محلهٔ تل در کوچهٔ برخوردار و ... .
|
