|
| خانههاى قديمى، استان يزد
|
|
| خانههاى قديمى از نظر موقعيت مکانى در جهت قبله قرار دارند. اين جهت‌‌گيرى از لحاظ اقليمى، شرايط را به وجود آورده است تا فضاهاى تابستانى و اتاق‌هاى زمستانى به طرزى مفيد پيرامون حياط مرکزى قرار گيرند.
|
|
| حياط مرکزى، اصلى‌ترين فضاى خانههاى يزدى است. حوض آب در وسط حياط قرار گرفته است و باغچه‌ها و «تريشه‌ها»ى دور تا دور آن، با درختانى که نياز کمى به آب دارند همچون انار، انگور، انجير، و پسته علاوه بر ايجاد زيبايى و سرسبزى خانه و تأمين سايه و خنکى هواى آن، خشکى هوا را نيز مى‌کاهند. به عبارتى، همهٔ عناصر متشکلهٔ خانه يزدى دست به دست هم مى‌دهند تا اقليمى کوچک و قابل زيست براى انسان فراهم سازند. حياط خانههاى يزدى مکانى براى انواع بازى‌هاى محلى، سرگرمى و تفريح کودکان و نوجوانان است.
|
|
| در اغلب خانههاى سنتى يزد تالارى جلوى اتاق‌هاى ساختمان وجود دارد که به صورت صفه و ايوان بزرگ نمايان است و محلى براى گذران ساعات عصر و شب تابستان است. اتاق‌ها با نام‌هاى سه درى، پنج‌درى، هفت درى، ارسى و شکم دريده از هم تفکيک مىشوند که هر يک در پاسخگويى به نيازهاى ساکنان خانه نقش دارند.
|
|
| در بيشتر خانه‌ها، زيرزمين وجود دارد که به عنوان فضاى زندگى تابستانى و محل نگهدارى مواد خوراکى يا انبار از آنها استفاده مى‌شود. طراحى زيرزمين‌ها به گونه‌اى است که از طريق ارتباط با بادگير، حياط، جوى آب و باغچه، در تابستان گرم منطقه شرايط مساعد و محيطى آرام و مطبوع را براى استراحت ايجاد مى کند. سر در ورودى خانه‌ها نيز نمايانگر تشخص و منزلت اجتماعى صاحب خانه است. نام و ياد خداوند به صورت‌هاى مختلف بر سر در خانه براى تبرک نقش مى‌بندد. کوبه‌هاى در خانه‌ها (مثل ساير شهرهاى قديمي) معمولاً به دو صورت متفاوت بر دو لنگه در نصب مىشوند که هر يک با توجه به نوع صداى آن به خانم‌ها و آقايان اختصاص دارد. از فضاى پشت بام خانه نيز در شب‌هاى تابستان براى استراحت استفاده مى‌شود.
|
|
| پاره‌اى از خانههاى قديمى يزد به دلايل فاميلى در کنار هم ترکيب شده و مجموعه‌هاى ارزشمندى را به وجود آورده‌اند. مجموعهٔ فاميلى عرب‌ها در محلهٔ فهادان، مجموعهٔ فاميلى اولياء جنب مسجد امير چخماق، مجموعهٔ فاميلى شيرازى در کوى گلچينان و مجموعهٔ فاميلى لارى‌ها در کوچهٔ کتابخانه از اين نوع محسوب مىشوند. از خانههاى نفيس يزد که هر يک ويژگى هنرى، معمارى، و تاريخى ويژه‌اى دارند به شرح زير مى‌توان نام برد:
|
|
| خانهٔ حاج على اکبر قناد، خانهٔ شيخ هراتى، خانهٔ مشير، خانهٔ حسينيان، خانهٔ ميرزا محمد حسن قزوينى زاده، خانهٔ پوست فروش‌ها، خانهٔ کلاهدوزها، خانهٔ حاج آقا حسين باغى و خانهٔ بى‌بى فاطمه تاجر.
|
|
| در شهرهاى تفت، اردکان، ابرقو، بافق، ميبد و مهريز نيز خانههاى متعدد و نفيسى وجود دارد.
|
|
| خانههاى قديمى، استان اردبيل
|
|
| در استان اردبيل و به ويژه در شهر اردبيل، خانههاى ارزشمند قديمى وجود دارند که هر يک از آنها داراى ويژگى‌هاى معمارى و تزئينى‌اند.
|
|
| خانههاى قديمى، استان همدان
|
|
| بدون شک وجود خانههاى قديمى در هر شهرى نشانگر بافت سنتى و قديمى و بيانگر شيوهٔ معمارى دوران گذشتهٔ آن شهر است.
|
|
| در استان همدان خانههاى قديمى که هر کدام در نوع خود داراى ارزش‌هاى قابل توجه معمارى و تزئينى است وجود دارد. متأسفانه به علت عدم خريد اين اماکن از صاحبان آنها، توسط سازمان‌هاى مسؤول، تعدادى از آنها به مرور زمان تخريب شده و يا از بين رفته است و زيبايى‌هاى معمارى آنها نيز دستخوش تخريب و ويرانى شده است. در اينجا به مهم‌ترين خانهٔ قديمى استان اشاره مى‌شود:
|
|
| خانههاى قديمى شهر تبريز، تبريز
|
|
| شهر تاريخى و قديمى تبريز خانههاى قديمى متعددى دارد که هر کدام از آنها از ويژگى معمارى در خور توجهى برخوردار است. مهم‌ترين اين خانه‌ها عبارت‌اند از:
|
|
| - خانهٔ شربت‌زادگان که محل فعلى يکى از شهردارى‌هاى مناطق تبريز است.
|
| - خانهٔ حيدرزاده واقع در کوچهٔ پشت ميدان ساعت تبريز.
|
| - خانهٔ حاج محمدآقا حبشى واقع در خيابان ارتش جنوبى کوچهٔ صدر، پلاک ۳۰.
|
| - خانهٔ دکتر گنجه‌زاده واقع در کوچهٔ مقصوديه، پلاک ۸۳.
|
| - خانهٔ ميرزا محمدحسين مجتهد واقع در پشت استانداري.
|
| - مدرسهٔ خليفه‌گرى در محلهٔ بارون آواک.
|
| - خانهٔ ميرزا حسن واعظ واقع در خيابان شريعتى جنوبى، دربند واعظ.
|
| - خانهٔ نيکدل واقع در کوچهٔ مقصوديه.
|
| - خانهٔ مستشار‌الدوله واقع در خيابان دارايى، کوچهٔ امام جمعه.
|
| - خانهٔ دکتر فرزام واقع در ميدان ساعت.
|
| - خانهٔ امير نظام گروسى واقع در ششگلان.
|
| - خانهٔ حاج صفر على اصغر واقع در کوچهٔ توفيق پشت مدرسه.
|
| - خانهٔ تاجرباشى واقع در کوچهٔ صدر.
|
| - خانهٔ سلطان القرايى واقع در محلهٔ شتربان، کوچهٔ حاج آقابابا.
|
| - خانهٔ انجمن حقيقت که کاملاً تعمير و نگهدارى و نوسازى شده است.
|
| - خانهٔ حاج محمدآقا کلکتچى واقع در ميدان کلکته.
|
| - خانهٔ نقشه‌دار واقع در محلهٔ سرخاب قوچ‌داش.
|
| - خانهٔ حاج رضا توبا بين چهارراه منصور و دبيرستان منصور.
|
| - خانهٔ قديمى چهارراه امين که جنب پاساژ ۱۱۰ واقع شده است.
|
| - خانهٔ چاپ باستان در خيابان ارتش جنوبي.
|
| - خانهٔ انصاري.
|
| - خانهٔ حاج شيخ‌باشى مظفريه.
|
| - خانهٔ شهيد ثقه‌الاسلام.
|
| - خانهٔ ميرزا مهدى خان فراشباشى واقع در خيابان ثقه‌الاسلام نرسيده به سرخاب، کوچهٔ شهيد بهروزى، پلاک ۲.
|
|
| ديگر خانههاى قديمى اردبيل، استان اردبيل
|
|
| - خانه مرحوم حسينقلى صادقى در کوچه رحمانيه در جنب محله طوي
|
| - خانه مسکونى دکتر مناف‌زاده در کوچه معصوم‌شاه
|
| - خانه مرحوم ميرفتاحى در محله تازه ميدان
|
| - خانه مرحوم حريريان در کوچه پير شمس‌الدين
|
| - ساختمان مدرسه جعفرى اسلامى در کوچه قاجاريه
|
| - خانه آقاى آصف در کوچه معمار
|
|
| ساختمان شهربانى ماكو، ماكو
|
|
| ساختمان شهربانى ماکو بنايى است قديمى و زيبا که در حدود سيصد مترى شمال شرقى خيابان اصلى شهر واقع شده است. با تخليهٔ اين بنا به وسيلهٔ شهربانى و انتقال آن به ساختمانى نوساز در کنار بناى قديمى اين ساختمان در حال حاضر متروکه است.
|
|
| تاريخ احداث اين بنا نامشخص است. اما با توجه به کتيبهٔ موجود در تالار آئينه، تاريخ احداث آن محرم سال ۱۳۲۰ هجرى قمرى است که به احتمال زياد تاريخ مذکور مربوط به انجام گچبرى و آئينه‌کارى ساختمان است.
|
|
| ساختمان در تملک يکى از خوانين ماکو بود که شهربانى براى استفادهٔ خود آن را خريدارى کرد و از آن زمان به ساختمان شهربانى معروف شد.
|
|
| اين ساختمان دو طبقه دارد که طبقهٔ اول فاقد تزئينات و داراى قسمت‌هاى وسيع است. طبقه دوم از نظر طرح کلى پلان و نورپردازى و تقسيمات معقول، شامل چندين واحد معمارى است. در اين طبقه تالار اصلى ساختمان قرار دارد. اين تالار به شيوهٔ مرسوم زمان خود با تزئينات گچبرى، آئينه‌کارى و شيشه‌هاى رنگى در ارسى‌ها نماى ويژه‌اى دارد.
|
|
| جبههٔ خارجى بنا نيز شامل سرستون‌هاى تزئين شده، مجسمه‌ها، اشکال گل و بوته و ديگر تزئيناتى است که ارزش زيادى از نظر زيبايى‌شناسى دارد. مصالح به کار رفته در اين بنا از دو نوع متفاوت است. در جبههٔ خارجى از سنگ‌هاى مالونى استفاده شده است و جبههٔ داخلى از خشت خام. پوشش بام نيز به صورت شيروانى است. طرفين بنا به صورت الحاقى، به قسمت مرکزى ساختمان اتصال داده شده است.
|
|
| ساير خانههاى قديمى، استان يزد
|
|
| از ديگر خانههاى قديمى استان از جمله خانهٔ انصارى و نصيرى در يزد، صولت و آقازاده در ابرکوه، کلاهدوز در رستاق، وحشى بافقى در بافق، اسعدى در ندوشن و ... نيز نام برد که هر يک از آنها از ويژگى‌هى معمارى خاص منطقه برخوردارند و بسيار ديدنى هستند.
|
|
| ساير محله‌هاى قديمى، استان قم
|
|
| ديگر محله‌هاى مهم و قديمى استان قم عبارتند از: محلهٔ اسحاقيه و محلهٔ باغ سپند که هر يک گذرهاى تاريخى ويژه‌اى را در خود جاى داده‌اند.
|
|
|
|
| اين عمارت از بناهاى معروف دوره قاجار است که توسط ميرابوطالب تاجر اصفهانى در دورهٔ امان‌اللّه خان والى بزرگ ساخته شده است و در خيابان صلاح‌الدين ايوبى شهر سنندج بنا به دعوت امان‌اللّه خان از اصفهان به کردستان آمده است. اين بنا داراى حياط سنگفرش شده، حوض، حمام، تالار و حسينيه است. حسينيه که از جالب‌ترين قسمت‌هاى بنا مى‌باشد، کاشى‌کارى‌هاى بى‌نظير و ظريف، نقاشى‌ها و گچ‌برى‌هاى زيبايى بر روى ديوارها دارد. تمام تزئينات بنا به دست استادکاران اصفهانى طراحى و اجرا شده‌اند.
|
|
| مصالح به کار رفته در بنا شمال گچ، آجر، آهک، ملات ساروج و کا‌ه‌گل است که قسمتى از گچ و آهک مصرفى را از اصفهان آورده‌اند. سيستم آب‌‌رسانى عمارت از طريق قنات و تنپوشه‌هاى سفالى است و دفع فاضلاب نيز توسط لوله‌هايى به يکى از رودخانه‌هاى اطراف هدايت مى‌شود و از طريق آن دفع مى‌گردد.
|
|
| تعداد ديگرى از خانههاى قديمى در نواحى مختلف استان به ويژه شهر سنندج پراکنده شده‌اند.
|
|
| عمارت چهار برج اروميه، اروميه
|
|
| عمارت چهار برج اروميه ساختمان بزرگى است که به دستور رضاقلى‌خان بيگلربيگى (فرزند موسى خان) بنا شده است.
|
|
| اين عمارت داراى اتاق‌هاى مزين متعددى است با قسمت‌هاى اندرونى و بيرونى، حمام و غيره. دليل اين شهرتش به اين نام اين است که در چهار گوشهٔ آن، چهار برج احداث شده و عمارت را به صورت قلعه‌اى مجهز به وسايل دفاعى درآورده است.
|
|
| همچنين سيد محمدعلى باب نيز چند روزى در اين عمارت در بازداشت بوده و به همين سبب اين عمارت در نزد طرفداران او جنبهٔ تقدس پيدا کرده است.
|
|
|
|
| اين بنا يادگار امان‌الله خان بزرگ است که به اوايل دورهٔ حکومت سلسلهٔ قاجار مربوط مى‌شود و مرکز حکومتى بوده است. اين کاخ در گذشته مشتل بر چهار باغ، دروازه و خيابان و چهار حوض بزرگ و يک عمارت بسيار عالى بود. در حال حاضر اين مجموعه به صورت بيرونى و اندرونى شکل يافته و حدفاصل آن را يک باغ بسيار زيبا و مشجر با محوطه‌‌سازى بديعى پوشانده است. عمارت بيرونى دو اشکوبه و مدخل ورودى آن به صورت کريدورهشتى است. در طرفين هشتى دو اطاق جهت نگهبانى به چشم مى‌خورد. اصل عمارت را امان‌الله خان بنا نهاده، ولى على‌اکبر خان شرف الملک وضع عمارت را تغيير داده و عمارتى عالى در آن احداث کرده که مصالح آن از آجر و سنگ است و آيينه‌کارى و گچ‌برى‌هاى زيبايى دارد. ارسى‌هاى اين بنا در نهايت دقت ساخته شده و در نوع خود کم‌نظير است. محل اين عمارت به وسيله يک خيابان جديدالاحداث که از خيابان امام خمينى منشعب شده است، به شهر مربوط مى‌شود. مجموعه عمارت در حال حاضر مسکونى است و خاندان صادق وزيرى در آن سکونت دارند.
|
|
| عمارت ديوانخانه، شيراز (زنديان)
|
|
| در نزديکى ارگ کريمخانى، عمارتى وجود دارد که در گذشته، عمارت ديوانخانهٔ کريم‌خان زند بود و اکنون تنها عمارت سابق آن در قسمت شمالى ارگ باقى مانده است. اين عمارت، شامل يک تالار وسيع با سقفى بلند است که در گذشته دو ستون مرمر در جلوى آن قرار داشت؛ اما آغامحمدخان قاجار آن دو ستون را به تهران برد و به جاى آن دو ستون چوبى نصب کرد.
|
|
| در جلوى تالار وسطى، روى سنگ‌هاى بزرگ صيقلى، جنگ رستم و اشکبوس به طور برجسته حجارى شده که دو شير و دو باز در طرفين آن قرار دارند. در جلوى اين عمارت، دو حوض بزرگ و طولانى ساخته شده است. در گذشته قرار بود اين عمارت به موزهٔ مردم‌شناسى تبديل شود ولى بعدها قسمت جنوبى آن را که سابقاً سردر ديوانخانه بود خراب کردند و ساختمان پست و تلگراف و تلفن را در آنجا احداث کرده‌اند.
|
