تجزیه و تحلیل تعاریف ارتباط

تعاريف موجود از ميان بيش از يک صد تعريف که روى کارت‌هائى منتقل و براساس محتوا، دسته‌بندى شده بود انتخاب شده است.

اين تعاريف متنوع، متفق‌القول نيستند که آيا ارتباط يک فراگرد است؟ روش است؟ عمل است؟ يا ساز و کار است؟ آيا آنچه در ارتباط منتقل مى‌شود اطلاعات است؟ محرک است؟ معنى است؟ پيام است؟ مظاهر فکرى است؟ آيا انتقال کافى است يا شرطى نيز دارد؟ اين شرط چيست؟ ترغيب و اقناع است؟ اشتراک فکر و هماهنگى عقيده است؟ و يا....

براى اينکه پاسخ سئوال‌هاى مطرح شده در آن تعاريف را روشن‌تر ببينيم سه جدول تنظيم شده است. در هر سه جدول اسامى ۲۷ مرجع از تعاريف انتخاب شده آمده و در مقابل آن با دايره مشخص شده که تعريف آنها چه جوابى به سئوال‌هاى ما داده است.

جدول (پاسخ‌هاى ارتباط چه نوع چيزى است؟) مى‌پرسد ارتباط چه نوع چيزى است.

جواب‌ها، در هشت ستون دسته‌بندى شد:

فراگرد، جريان (Current)، روش، عمل، سازو کار (Mechanism)، کارکرد، هرچيزى که انسان انجام دهد و ذکر نشده است.

جدول ( پاسخ‌‌هاى در ارتباط چه چيزى منتقل مى‌شود؟) سئوال مى‌کند که در ارتباط چه چيزى منتقل مى‌‌شود. جواب‌ها به يازده دسته‌ تقسيم مى‌شود:

اطلاعات (information)، محرک، علائم (Sign or signal)، معنى (Meaning)، مظاهر فکري، پيام، ايده‌ها (Idea) و افکار، مهارت‌ها (Skil)، ذکر نشده و تمام رفتارهاى انساني.

در جدول (شروط گوناگون ارتباط ، در تعاريف ارتباط) سئوال مى‌شود که شرط انجام گرفتن ارتباط در تعاريف ذکر شده چيست؟ براى اين جدول نيز پانزده ستون استخراج شد:

اقناع، اشتراک فکر، پذيرش تأثير، تأثير بر ديگري، تغيير رفتار، جست و جو براى پاسخ، ذکر نشده، برابرى معني، درک عمل، داشتن علائم مشابه، پيش‌بينى مصرف کد مشابه، درک معني، ارسال علائم، همانندى تجربه و انتقال معنى.

لازم به توضيح است که در سه جدول مذکور در مواردى که از مشخصهٔ ذکر نشده استفاده شده است اگر خود را محدود به تعريف ارتباط نکنيم و براى يافتن پاسخ سئوال موردنظر ساير نوشته‌هاى هر يک از آنان را نيز بررسى کنيم خواهيم توانست پاسخ سئوال موردنظر را بيابيم. مثلاً برلو در کتاب خود بارها و بارها دربارهٔ فراگرد بودن ارتباط بحث مى‌کند درحالى که در تعريفى که ارائه‌داده به آن اشاره نمى‌کند (Berlo,1960,p62). يا ويلبر شرام، در توضيح مدل خود، آنچه را که در ارتباط منتققل مى‌شود معنى ذکر مى‌کند (Schramm,1954,p9).

حال با ملاحظهٔ سه جدول مذکور، مرزهاى متعدد اين تعاريف به خوبى ديده خواهدشد.

برخى از پاسخ‌هاى مطرح شده در سه جدول بعد مجهول‌‌هائى را براى ما ايجاد مى‌کند. ديديم که برخى گفته‌اند ارتباط يک جريان است. اما مى‌دانيم جريان يک سويه است (آب از يک سو به سوى ديگر جريان مى‌يابد. همان‌طور که الکتريسيته، از باطرى به لامپ مى‌رود و هر دو يک سويه هستند) در حالى که ارتباط يک سويه نيست و با کمى دقت روى صحبت کردن معمولى دو نفر با يکديگر به سادگى مى‌توان اين دو سويه بودن را ديد.

عده‌اى گفته‌اند ارتباط عمل است. اين سئوال مطرح مى‌شود که چه عملي؟ انسان اعمال بسيارى انجام مى‌دهد. کدام عمل او ارتباط است؟ مشابه همين سئوال براى روش و رويه نيز مطرح است.